Η φύση του Υμηττού

Τα πουλιά του Υμηττού

Ένα περίγραμμα

Από όποια πλευρά και αν τον εξετάσεις, ο Υμηττός είναι ένα από τα πιο ιδιαίτερα βουνά της Ελλάδας. Ανατολικότερο μέλος της τριάδας των συγκροτημάτων που χωροθετούν την Αττική, ο Υμηττός εποπτεύει το λεκανοπέδιο της Αθήνας και την καρποδότρια πεδιάδα των Μεσογείων και διαμορφώνει τις ευρύτερες περιβαλλοντικές συνθήκες τους, τροφοδοτώντας τα ρέματά τους, ανανεώνοντας τα εδάφη τους και ρυθμίζοντας την αέρια κυκλοφορία τους.

Με το μέγεθος και το ύψος του, ο Υμηττός παρεμβάλλεται ανάμεσα στο παράκτιο μέτωπο, όπως αυτό απλώνεται από τη Λούτσα μέχρι το Σούνιο και το Φάληρο, και την υπόλοιπη Αττική. Η εαρινή μετανάστευση των πουλιών περνά από την πολυκύμαντη κορυφογραμμή, αξιοποιώντας όχι μόνο τα περάσματα που συντομεύουν το δρόμο της, αλλά και τα αέρια ρεύματα και τη δυνατότητα αναπλήρωσης της απωλεσθείσας κατά το ταξίδι ενέργειας μέσα σε ένα χώρο μηδενικής όχλησης. Ακόμα και μετά τις επαναλαμβανόμενες πυρκαγιές, ο Υμηττός παραμένει πολύτιμο αραξοβόλι για τους υπερπόντιους πλοηγούς.

Τέλος, τα δάση κωνοφόρων, οι θύλακες φυλλοβόλων και οπωροφόρων γύρω από τις πηγές και τις καλλιέργειες, οι αναρίθμητες ορθοπλαγιές και τα εσωτερικά οροπέδια συνθέτουν ένα μωσαϊκό ευκαιριών που δεν προσφέρεται από τα άλλα των Μεσογείων. Μέσα στο αρχιπέλαγος γυμνών, άνυδρων και φτωχών ορεινών όγκων της ανατολικής Αττικής, ο Υμηττός είναι ένας παραγνωρισμένος άρχοντας.

Σε ότι αφορά στην ορνιθοπανίδα, ο Υμηττός φιλοξενεί - εκτός τα είδη που θα περίμενε κανείς σε ένα απομονωμένο και τόσο ασφυκτικά οριοθετημένο ορεινό όγκο της Αττικής - πολλές αξιόλογες παρουσίες, όπως την Αετογερακίνα, το Μπούφο και τον Τοιχοδρόμο, καθώς και πολλούς επισκέπτες κατά τη μετανάστευση, όπως η Μικρογαλιάντρα και ο Πυρροκότσυφας. Συνολικά έχουν καταγραφεί περισσότερα από 130 είδη πουλιών.

Ορισμένες σπάνιες καταγραφές, όπως του Ψαραετού, του Κορμοράνου, του Ασπροπάρη, του Όρνιου και του Βασιλαετού αφορούν σποραδικές παρουσίες και δεν έχουν περιληφθεί στον πιο κάτω πίνακα. Αντίθετα, έχουν περιληφθεί ορισμένα εξωτικά είδη, όπως Πράσινοι Παπαγάλοι από τον πληθυσμό δραπετών που έχουν εγκατασταθεί στον Εθνικό Κήπο και ο Καρποδάκος, πουλί της δυτικής Βόρειας Αμερικής, που έχουν καταγραφεί πρόσφατα και επανειλημένα.

Οι βιότοποι του Υμηττού

Με δεδομένο ότι μεγάλο μέρος του Υμηττού έχει καεί από επαναλαμβανόμενες πυρκαγιές, το βουνό παρουσιάζει σήμερα μια ιδιαίτερη σύνθεση βιοτόπων, που παραπέμπει περισσότερο σε μεγαλύτερο σε υψόμετρο και έκταση ορεινό συγκρότημα της Στερεάς Ελλάδας.

Με μια προσεκτική ματιά, διακρίνουμε τα παρακάτω επιμέρους συστατικά:

• Τα φρύγανα, ιδιαίτερα εκτεταμένα στο Νότιο Υμηττό, όπου τα φτωχά και πετρώδη εδάφη καλύπτονται από τυπικά είδη φρυγάνων, αλλά και μικρούς θάμνους, όπως τα ρείκια, οι θυμελαίες, οι ασπάλαθοι και οι ασφάκες. Φυσικά, το πουρνάρι, σε μορφή χαμηλού θάμνου, είναι παρόν παντού, ενώ κατά τόπους σώζονται μικρές συστάδες από πεύκα.


• Οι καμένες εκτάσεις, δηλαδή περιοχές που καλύπτονταν από πεύκα - σήμερα παραμένουν ελάχιστα διάσπαρτα άτομα, συνήθως καχεκτικά και δύσμορφα. Πάνω από το αδιάβατο μανδύα νεαρών πουρναριών - και κατά τόπους νεαρών πεύκων - , υψώνονται μαυρισμένοι σκελετοί από πουρνάρια και κουμαριές, θέσεις όπου όλο το χρόνο κάθονται Μαυρολαίμηδες, ενώ την Άνοιξη φτάνουν εδώ Αετομάχοι, Κοκκινοκεφαλάδες και Πυρροκότσυφες.


• Οι ερημικές ζώνες, δηλαδή επιφάνειες με αμμώδες ή χαλικώδες έδαφος, με βλάστηση από εφήμερες πόες. Ο τύπος αυτός είναι συνήθως αποτέλεσμα χωματουργικών περεμβάσεων του ανθρώπου, όπως γήπεδα εγκατελελειμένων εγκαταστάσεων, δασικοί δρόμοι, χώροι απόληψης εδάφους ή απόθεσης μπάζων κλπ. Οι θέσεις αυτές προσελκύουν τα τοπικά είδη κορυδαλλών, όπως ο Κατσουλιέρης, η Μικρογαλιάντρα και η Σιταρήθρα.

• Ο θαμνώνας, όπου κυριαρχεί το Πουρνάρι, με "υπόροφο" ένα πυκνό στρώμα μεσογειακών θάμνων και παράλληλη ανάπτυξη ψηλών θάμνων, όπως η Κουμαριά, η Γλυστροκουμαριά, η Κοκκορεβυθιά κα.


• Το αυτόχθονο πευκοδάσος, που σε πείσμα των πυρκαγιών καλύπτει ακόμα μεγάλες εκτάσεις του Βόρειου Υμηττού. Τα πεύκα (στο σύνολό τους Pinus halepensis) είναι ευμεγέθη, σε καλή υγεία και με φυσική συγκόμωση. Πάνω τους ή τριγύρω φιλοξενούνται πολλά είδη στρουθιόμορφων. Λιγότερο πυκνό στο Νότιο Υμηττό, το πευκοδάσος εξακολουθεί να καλύπτει μεγάλες επιφάνειες, παρά τις σκληρές συνθήκες και τις πυρκαγιές.


• Οι τεχνητά δασωμένες θέσεις του περίγυρου, κυρίως στις ανατολικές κοιλάδες, αποτέλεσμα φυτεύσεων, όπου λεύκες, ακακίες, διάφορα κωνοφόρα και οπωροφόρα, μαζί με ερείπια και εγκαταλελειμένα κτήρια δημιουργούν κατάλληλες συνθήκες για πολλά πουλιά.


• Το Αισθητικό Δάσος της Καισαριανής, που αποτελεί τον κυριότερο θύλακα ψηλής βλάστησης - κυρίως πεύκα και κυπαρίσσια -, υδρόφιλων ειδών - κυρίως γιγαντιαία πλατάνια - και οπωρώνων - ελαιώνας, ήμερα και ημιάγρια καρποφόρα.

• Οι ορθοπλαγιές, άλλοτε ολόκληρα συσγκροτήματα, όπως ο Βραχόκηπος και η Τρύπια Σπηλιά, και άλλοτε περιορισμένης έκτασης, όπως το Καράβι και η Γούβα Ηλιούπολης. Εδώ φωλιάζουν τα αρπακτικά του βουνού, όπως το Βραχοκιρκίνεζο και ο Πετρίτης, ή γυροπετούν και κερδίζουν ύψος ο Σπιζαετός και η κοινή Γερακίνα.


• Οι βραχώδεις κορυφές, όπου έχουν εγκατασταθεί ξανά τα Κοράκια και γυροπετούν η Αετογερακίνα και ο Φιδαετός.


• Οι βραχώδεις ρεματιές είναι πιο έντονα εκφρασμένες στο Νότιο Υμηττό. Στον Κεντρικό Υμηττό, το άλλοτε βραχώδες Κακόρεμα, μετατράπηκε λόγω της εντατικής λατόμευσης, σε ένα εντυπωσιακό φαράγγι και τώρα που πλέον έχουν σταματήσει οι εργασίες φιλοξενεί αρκετά πουλιά των βράχων.

• Οι παλιές αγροτικές εκτάσεις, όπως το Σέσι, όπου η παρουσία οπωροφόρων, αρόσιμης γης, μελισσοκομείων και συχνά νερού (πηγάδια, δεξαμενές) προσελκύουν πουλιά όπως η Καρακάξα και η Κίσσα, αλλά και ο Σφηκιάρης.


• Οι εν ενεργεία γεωργικές εκτάσεις αμπελώνων και οπωρώνων, όπως στη Χαλιδού και τον Καρελά, που βρίσκονται υπό καθεστώς ήπιας χρήσης. Αν και φαίνεται ότι δεν έχουν την πυκνή παρουσία μεταναστευτικών, όπως οι κάμποι των Σπάτων και του Μαρκόπουλου, είναι σίγουρο ότι αποτελούν περιφερειακή ζώνη του μεγάλου αγροτικού οικοσυστήματος των Μεσογείων.


• Οι εγκαταλελειμένες καλλιέργειες, συχνά στολισμένες με ερείπια αγροικιών. Τυπικές τέτοιες εκτάσεις κρύβονται στις κοιλάδες της Βάρης και των Λαμπτρικών και παρόλη τη διείσδυση νεότερων χρήσεων και εγκαταστάσεων, διατηρούν μια ενδιαφέρουσα μωσαϊκότητα και φιλοξενούν αξιόλογη ποικιλότητα και πληθυσμούς πουλιών.

Αρπακτικά

Στον Υμηττό φωλιάζουν αρκετά είδη αρπακτικών, όπως η Γερακίνα (Buteo buteo), το Βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus) και ο Πετρίτης (Falco peregrinus).

Στους ανοιχτούς βιοτόπους του βουνού κυνηγούν μεγάλες γερακίνες, όπως ο Σφηκιάρης και η Αετογερακίνα, μεγάλα γεράκια, όπως το Διπλοσάινο και το Ξεφτέρι και μικρά γεράκια, όπως το Δεντρογέρακο και το Μαυροκιρκίνεζο.

Παράλληλα, στις εποχικές μετακινήσεις τους περνούν από εδώ πουλιά όπως ο Καλαμόκιρκος το Κιρκινέζι και ο Μαυροπετρίτης.

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Γερακαετός	Booted eagle	Aquila pennata
Σπιζαετός	Bonelli's eagle	Aquila fasciata
Φιδαετός	Short-toed snake eagle	Circaetus gallicus
Γερακίνα	Common buzzard	Buteo buteo
Αετογερακίνα	Long-legged buzzard	Buteo rufinus
Σφηκιάρης	European honey buzzard	Pernis apivorus
Διπλοσάινο	Eurasian goshawk	Astur gentilis
Ξεφτέρι	Eurasian sparrowhawk	Accipiter nisus
Σαΐνι	Levant sparrowhawk	Accipiter brevipes
Πετρίτης	Peregrine falcon	Falco peregrinus
Βραχοκιρκίνεζο	Kestrel	Falco tinnunculus
Κιρκινέζι	Lesser kestrel	Falco naumanni
Μαυροπετρίτης	Eleonora's falcon	Falco eleonorae
Δεντρογέρακο	Eurasian hobby	Falco subbuteo
Μαυροκιρκίνεζο	Red-footed falcon	Falco vespertinus
Καλαμόκιρκος	Western marsh harrier	Circus aeruginosus
Χειμωνόκιρκος	Hen harrier	Circus cyaneus
Λιβαδόκιρκος	Montagu's harrier	Circus pygargus
Στεπόκιρκος	Pallid harrier	Circus macrourus

Νυχτοπούλια

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Μπούφος	Eagle owl	Bubo bubo
Νανόμπουφος	Long-eared owl	Asio otus
Κουκουβάγια	Little Owl	Athene noctua
Χουχουριστής	Tawny Owl	Strix aluco
Τυτώ	Barn owl	Tyto alba
Γκιώνης	Scops Owl	Otus scops

Γλάροι & γλαρόνια

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Ασημόγλαρος της Μεσογείου	Yellow Legged Gull	Larus michahellis

Δρυοκολάπτες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Στραβολαίμης	Eurasian wryneck	Jynx torquilla

Κορακοειδή

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Κόρακας	Raven	Corvus corax
Κουρούνα	Carrion crow	Corvus cornix
Κίσσα	Eurasian jay	Garrulus glandarius
Καρακάξα	Eurasian magpie	Pica pica
Ψαρόνι	Common starling	Sturnus vulgaris

Κορακιόμορφα

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Χαλκοκουρούνα	European roller	Coracias garrulus
Μελισσοφάγος	European bee-eater	Merops apiaster
Τσαλαπετεινός	Eurasian hoopoe	Upupa epops

Περιστερόμορφα

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Δεκαοχτούρα	Eurasian collared dove	Streptopelia decaocto
Τρυγόνι	European turtle dove	Streptopelia turtur
Φάσσα	Common wood pigeon	Columba palumbus
Αγριοπερίστερο	Rock dove	Columba livia

Χελιδόνια & σταχτάρες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Σπιτοχελίδονο	Western house martin	Delichon urbicum
Σταβλοχελίδονο	Barn swallow	Hirundo rustica
Μιλτοχελίδονο	Red-rumped swallow	Cecropis daurica
Οχθοχελίδονο	Sand martin	Riparia riparia
Βραχοχελίδονο	Eurasian crag martin	Ptyonoprogne rupestris
Βουνοσταχτάρα	Alpine swift	Tachymarptis melba
Σταχτάρα	Common swift	Apus apus
Ωχροσταχτάρα	Pallid swift	Apus pallidus

Ορνιθόμορφα

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Νησιώτικη Πέρδικα	Chukar partridge	Alectoris chukar
Μπεκάτσα	Eurasian woodcock	Scolopax rusticola
Ορτύκι	Common quail	Coturnix coturnix

Κοκκυγίδες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Κούκος	Common cuckoo	Cuculus canorus
Κισσόκουκος	Great Spotted Cuckoo	Clamator glandarius

Σπίζες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Καρδερίνα	European goldfinch	Carduelis carduelis
Σπίνος	Eurasian chaffinch	Fringilla coelebs
Χειμωνόσπινος	Brambling	Fringilla montifringilla
Σταυρομύτης	Red crossbill	Loxia curvirostra
Καρποδάκος	House finch	Haemorrhous mexicanus
Φανέτο	Common linnet	Linaria cannabina
Σκαρθάκι	European serin	Serinus serinus
Φλώρος	European greenfinch	Chloris chloris
Λούγαρο	Eurasian siskin	Spinus spinus
Κοκκοθραύστης	Hawfinch	Coccothraustes coccothraustes

Τσιχλόνια

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Τσιφτάς	Corn bunting	Emberiza calandra
Βλαχοτσίχλονο	Ortolan bunting	Emberiza hortulana
Βουνοτσίχλονο	Rock bunting	Emberiza cia
Σιρλοτσίχλονο	Cirl bunting	Emberiza cirlus
Φρυγανοτσίχλονο	Cretzschmar's bunting	Emberiza caesia

Τσίχλες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Τσαρτσάρα	Mistle thrush	Turdus viscivorus
Κεδρότσιχλα	Fieldfare	Turdus pilaris
Τσίχλα	Song thrush	Turdus philomelos
Κοκκινότσιχλα	Redwing	Turdus iliacus
Κοτσύφι	Common blackbird	Turdus merula
Γαλαζοκότσυφας	Blue rock thrush	Monticola solitarius
Χιονοκότσυφας	Ring ouzel	Turdus torquatus
Πυρροκότσυφας	Common rock thrush	Monticola saxatilis

Σπουργίτια

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Σπιτοσπουργίτης	House sparrow	Passer domesticus

Κεφαλάδες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Αετομάχος	Red backed shrike	Lanius collurio
Κοκκινοκεφαλάς	Woodchat shrike	Lanius senator

Σουσουράδες & Κελάδες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Λευκοσουσουράδα	White Wagtail	Motacilla alba
Σταχτοσουσουράδα	Grey Wagtail	Motacilla cinerea
Κιτρινοσουσουράδα	Western Yellow Wagtail	Motacilla flava
Ωχροκελάδα	Tawny pipit	Anthus campestris
Λιβαδοκελάδα	Meadow pipit	Anthus pratensis
Δεντροκελάδα	Tree pipit	Anthus trivialis
Κοκκινοκελάδα	Red-throated pipit	Anthus cervinus

Κορυδαλλοί

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Κατσουλιέρης	Crested lark	Galerida cristata
Σιταρήθρα	Eurasian skylark	Alauda arvensis
Δεντροσταρήθρα	Woodlark	Lullula arborea
Μικρογαλιάντρα	Greater short-toed lark	Calandrella brachydactyla

Ποταμίδες & Στριτσίδες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Ωχροστριτσίδα	Olivaceous Warbler	Iduna pallida
Κιτρινοστριτσίδα	Icterine warbler	Hippolais icterina

Παπαδίτσες, τσομπανάκοι και συγγενή

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Καλόγερος	Great tit	Parus major
Ελατοπαπαδίτσα	Coal tit	Periparus ater
Αιγίθαλος	Long-tailed tit	Aegithalos caudatus
Γαλαζοπαπαδίτσα	Eurasian blue tit	Cyanistes caeruleus
Κλειδωνάς	Sombre tit	Poecile lugubris
Τοιχοδρόμος	Wallcreeper	Tichodroma muraria
Καμποδεντροβάτης	Short-toed treecreeper	Certhia brachydactyla
Βραχοτσοπανάκος	Western rock nuthatch	Sitta neumayer
Τρυποφράκτης	Wren	Troglodytes troglodytes

Τσιροβάκοι, τριλιστές & βασιλίσκοι

Στη χαμηλή βλάστηση κρύβονται οι διάφοροι τσιροβάκοι του μεσογειακού θαμνώνα.

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Κηποτσιροβάκος	Garden warbler	Sylvia borin
Μαυροσκούφης	Eurasian blackcap	Sylvia atricapilla
Κοκκινοτσιροβάκος	Eastern subalpine warbler	Curruca cantillans
Θαμνοτσιροβάκος	Common whitethroat	Curruca communis
Βουνοτσιροβάκος	Lesser Whitethroat	Curruca curruca
Αιγαιοτσιροβάκος	Rüppell's warbler	Curruca rueppelli
Μαυροτσιροβάκος	Sardinian warbler	Curruca melanocephala
Μελωδοτσιροβάκος	Eastern Orphean warbler	Sylvia crassirostris
Πυρροβασιλίσκος	Common firecrest	Regulus ignicapilla
Χρυσοβασιλίσκος	Goldcrest	Regulus regulus

Ψάλτες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Θαμνοψάλτης	Dunnock	Prunella modularis

Φυλλοσκόποι

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Θαμνοφυλλοσκόπος	Willow warbler	Phylloscopus trochilus
Δασοφυλλοσκόπος	Wood warbler	Phylloscopus sibilatrix
Δενδροφυλλοσκόπος	Common chiffchaff	Phylloscopus collybita
Βουνοφυλλοσκόπος	Eastern Bonelli's warbler	Phylloscopus orientalis
Κιτρινόφρυδος Φυλλοσκόπος	Yellow-browed warbler	Phylloscopus inornatus

Αιγοθηλίδες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Γιδοβύζι	European nightjar	Caprimulgus europaeus

Μυγοχάφτες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Σταχτομυγοχάφτης	Spotted flycatcher	Muscicapa striata
Κρικομυγοχάφτης	Collared flycatcher	Ficedula albicollis
Δρυομυγοχάφτης	Semicollared flycatcher	Ficedula semitorquata
Μαυρομυγοχάφτης	European pied flycatcher	Ficedula hypoleuca
Νανομυγοχάφτης	Red-breasted flycatcher	Ficedula parva
Καρβουνιάρης	Black redstart	Phoenicurus ochruros
Κοκκινούρης	Common redstart	Phoenicurus phoenicurus
Σταχτοπετρόκλης	Northern wheatear	Oenanthe oenanthe
Αμμοπετρόκλης	Isabelline wheatear	Oenanthe isabellina
Ασπροκωλίνα	Western black-eared wheatear	Oenanthe melanoleuca
Καστανολαίμης	Whinchat	Saxicola rubetra
Μαυρολαίμης	European stonechat	Saxicola rubicola
Κοκκινολαίμης	European robin	Erithacus rubecula
Αηδόνι	Common nightingale	Luscinia megarhynchos

Οριολίδες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Συκοφάγος	Eurasian Golden Oriole	Oriolus oriolus

Ψιττακίδες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Πράσινος Παπαγάλος	Rose-ringed parakeet	Psittacula krameri

Φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
Σύνταξη πίνακα: Λ. Σταύρακας