Η βλάστηση του Υμηττού

Ο Υμηττός καλύπτεται κυρίως από αραιούς θάμνους και φρύγανα, που κρύβουν μια πλούσια χλωρίδα και προσφέρουν μια εκρηκτική ανθοφορία την άνοιξη, η οποία χάρισε στον Υμηττό τους χαρακτηρισμούς της αρχαιότητας "ευβότανος" και "μελισσόβροτος".

Στη δυτική όψη, υπάρχουν μεγάλα διάκενα, είτε λόγω των ανθρώπινων παρεμβάσεων (λατομεία, επανειλημένες πυρκαγιές) και είτε λογω στειρότητας του εδάφους, και η γενική εντύπωση που δίνει ο Υμηττός προς την Αθήνα είναι ενός γκρίζου όγκου, πετρώδους και γυμνού. Ωστόσο, στις θέσεις που το ανάγλυφο είναι πιό ομαλό και το εδαφικό κάλυμα καταλληλότερο, έχουν αναπτυχθεί μεγάλες συστάδες ή και δάση, κυρίως πεύκων. Μεγάλες και επανειλημένες αναδασώσεις έχουν γίνει σε όλη την νότια όψη του βουνού, με σημαντικότερη την ανασύσταση του δάσους της λεκάνης της μονής Καισαριανής που προστατεύεται ως Αισθητικό Δάσος και βρίσκεται υπό τη διαχείριση της Φιλοδασικής Εταιρείας.

Χάρη στις φυτεύσεις και τη φροντίδα που δείχνουν οι περίοικοι, ζώνες πυκνής θαμνώδους βλάστησης έχουν αναπτυχθεί κατά μήκος των δρόμων. Στις ρεματιές και στα σημεία που έχουν αποτεθεί βυτία νερού (που με παρέμβαση των περιπατητών διατηρούν μια σταγονορροή), έχουν δημιουργηθεί μικροί θύλακες ποώδους και δενδρώδους (πχ. συκιές) βλάστησης και συνακόλουθη υγρασία, συνθήκες που έλκουν όλα τα ζώα του βουνού, με πρώτες τις πέρδικες.

Όλα τα πιό πάνω αναιρούνται κατά τόπους κάθε λίγα χρόνια λόγω των επαναλαμβανόμενων δασικών πυρκαγιών, που επαναφέρουν την ψηλή βλάστηση στην φάση του γυμνού τοπίου.

Τα φρύγανα

Το μεγαλύτερο μέρος του Υμηττού καλύπτεται από φρύγανα. Ολόκληρη αυτή η ομάδα αποτελείται από είδη ξυλωδών φυτών και μικρών θάμνων που έχουν αναπτύξει ειδικές προσαρμογές για να αντιμετωπίσουν τις αντίξοες συνθήκες των άγονων εδαφών, των συνεχών ανέμων και της παρατεταμένης ξηρασίας.

Οι πρινώνες

Οι θαμνώνες με πουρνάρι (Quercus coccifera) καταλαμβάνουν σημαντικές εκτάσεις του Υμηττού. Ανάμεσα στα πουρνάρια εμφανίζονται άλλα είδη της διάπλασης των αείφυλλων σκληρόφυλλων όπως αγριελιές (Olea europaea), κοκκορεβυθιές (Pistacia terebinthus), φιλλύκια (Phillyrea latifolia), χρυσόξυλα και σχίνα (Pistacia lentiscus), αλλά και μεγάλα δέντρα όπως το Κρητικό Σφενδάμι και η Χαρουπιά ή είδη της φρυγανικής βλάστησης όπως οι λαδανιές του γένους Cistus, η ασφάκα (Phlomis fruticosa) και ο ασπάλαθος (Calycotome villosa).

Τοπικά, κοντά στην ψηλότερη κορυφή του Εύζωνα, εμφανίζονται μικρές συστάδες με οξύκεδρη άρκευθο (Juniperus oxycedrus).

Τα πευκοδάση

Τα δάση της Χαλεπίου πεύκης (Pinus halepensis), αν και βαθιά πληγωμένα από τις συχνές πυρκαγιές, απαντούν σε ολόκληρο τον Υμηττό. Στη δυτική πλευρά του βουνού, βορειότερα της Μονής Αγίου Ιωάννη Καρέα, τα δάση είναι αρκετά πυκνά και θαλερά, ενώ στην ανατολική πλευρά, περιορίζονται μόνο στις βόρειες εκθέσεις που εμφανίζονται τοπικά στο ανάγλυφο του βουνού. Τα τυπικά θαμνώδη είδη είναι σχεδόν πάντα παρόντα, όπως τo αγιόκλημα (Lonicera implexa) και η κουμαριά (Arbutus unedo) στις ευνοϊκότερες από άποψη υγρασίας θέσεις και ο σχίνος (Pistacia lentiscus) και η σουσούρα (Erica manipuliflora) στις χειρότερες. Ο ποώδης όροφος είναι σχεδόν πάντα πολύ φτωχός σε είδη και κάλυψη, αφού ο πυκνός τάπητας που σχηματίζουν οι νεκρές πευκοβελόνες δρα ανασταλτικά στη φύτρωση, τόσο με μηχανικό όσο και με φυτοτοξικό τρόπο.

Γύρω από τη μονή Καισαριανής έχει εισαχθεί μετά από αναδασώσεις, σε μικτές συστάδες με χαλέπιο πεύκη και κυπαρίσσια, η Τραχεία πεύκη (Pinus brutia), είδος συγγενικό της Χαλεπίου πεύκης και με γειτονική γεωγραφική κατανομή.

Οι συστάδες κυπαρισσιών

Στην αναδασωμένη έκταση από τη μονή Καισαριανής μέχρι τη μονή Καρέα, θα βρούμε ομάδες από ομήλικα ορθόκλαδα κυπαρίσσια (Cupressus sempervirens). Ανάλογες συστάδες συναντάμε σε όλη την έκταση του βουνού, πάντα κοντά σε θέσεις έντασης της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Οι συστάδες αυτές έχουν προκύψει από φυτεύσεις που έγιναν παλιότερα από τη Φιλοδασική Εταιρεία και έκτοτε από τις κατά τόπους δασικές υπηρεσίες.

Διαβάστε περισσότερα για το επιβλητικό αυτό δέντρο στο κεφάλαιο Το Κυπαρίσσι.

Τα - λιγοστά - έλατα του Υμηττού

Κοντά στην κορυφή του Υμηττού, στις δολίνες βόρεια του ασφάλτου των στρατιωτικών εγκαταστάσεων, βρίσκονται μερικά έλατα, προφανώς φυτευμένα. Χάρη στις καλές εδαφικές συνθήκες των δολινών, τα έλατα αντιστέκονται στο μάλλον ξηρό κλίμα και τους συνεχείς ανέμους και φαίνεται να υπάρχει κάποια αναγέννηση, γιατί η συστάδα δεν είναι ομήλικη.

Ξενικά είδη

Κοντά στην κορυφή του Υμηττού, στον ελεύθερο χώρο ανάμεσα στις εγκαταλελειμένες στρατιωτικές εγκαταστάσεις, έχουν φυτευτεί 4-5 άτομα Κέδρου των Ιμαλαΐων (Cedrus deodara).

Σε πολλές άλλες θέσεις συναντάμε μεμονωμένα άτομα η μικρές ομάδες από αθάνατους (Agave americana), εντυπωσιακό φυτό που κατάγεται από τις άγονες περιοχές του Μεξικού.

Ένα ακόμα ξενικό είδος είναι ο Αείλανθος (Ailanthus altissima, γνωστός και ως βρωμοκαρυδιά, βρωμούσα ή βρωμόδεντρο, λόγω της δυσάρεστης οσμής που αναδίδουν τα φύλλα του), μεγάλο φυλλοβόλο δέντρο που εισήχτη στην Ευρώπη από την Κίνα τον 18ο αιώνα. Χωροκατακτητικό είδος με πολύ γρήγορη αναπαραγωγή, επεκτείνεται και στον Υμηττό επιθετικά αναστέλλοντας την ανάπτυξη των γύρω φυτών με ειδική τοξική ουσία που εκκρίνει και είναι αδύνατον να ελεχγθεί.

Κείμενο: Γ. Πουλής
Φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

Υμηττός topoguide