Κοτύλαια όρη και Αλοκτέρη
Κεντρική Εύβοια
Κοτύλαια όρη και Αλοκτέρη
Ένα περίγραμμα
Τα Κοτύλαια όρη είναι ένα μεγάλο και βαθιά καρστικοποιημένο συγκρότημα που επεκτείνει τα ασβεστολιθικά υψίπεδα του Ξεροβουνίου μέχρι τη λεκάνη των Μανικιών και την περιοχή της Κύμης. Μαζί με την Αλοκτέρη, που είναι η προέκτασή τους προς τα βόρεια και συνδέεται με το Ορτάρι, συνιστούν ένα από τα πιο δυσπρόσιτα και κατ' επέκταση άγνωστα ορεινά τοπία της Εύβοιας.
Ταυτόχρονα, τα Κοτύλαια αγκαλιάζουν και τροφοδοτούν ένα εκπληκτικό καρστικό σύστημα που συγκλίνει στην καταβόθρα των Μανικιών, η οποία με τη σειρά της δίνει ζωή στους κάμπους της Κύμης.
Πανοραμική εικόνα από το Μαυροβούνι, ψηλότερη κορυφή του συγκροτήματος
Πατήστε για μεγέθυνση
Πανοραμική εικόνα από το Μαυροβούνι, ψηλότερη κορυφή του συγκροτήματος
Ο όγκος των Κοτυλαίων χωρίζεται από το πολύ παρόμοιο τοπίο της Σκοτεινής με την ύφεση της Βρωμονέρας, η κεφαλή της οποίας φτάνει στα 845 μ. Νότια αυτού του αυχένα - ας τον ονομάσουμε διάσελο Σκοτεινής-Κοτυλαίων - απλώνεται ένα εντυπωσιακό σύστημα κλειστών καρστικών αναγλύφων, που φτάνουν μέχρι την Αμπουδιώτισα, όπου συλλέγουν κάποιες απορροές του Ξεροβουνίου. Το σύστημα αυτό, που μοιάζει με περίκλειστη βραχώδη κοιλάδα, συγκλίνει μαζί με πολλά άλλα υπόγεια δίκτυα στην καταβόθρα των Μανικιών, η οποία εκφορτίζεται στις πηγές γύρω από το χωριό Μανίκια, δημιουργώντας τον Μανικιάτη ποταμό και τροφοδοτώντας τον υδροφορέα της λεκάνης των πεδινών χωριών της Κύμης.
Το ξωκλήσι των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης φωλιάζει σε μια φιλόξενη δολίνη
Η κορυφή των Κοτυλαίων λέγεται Μαυροβούνι, πιθανότατα λόγω του σκοτεινού δάσους ελάτων που καλύπτει κάποιες πλευρές - ίδια πρέπει να είναι η εξήγηση για την προέλευση του ονόματος της γειτονικής Σκοτεινής, που έχει ακόμα μεγαλύτερη δασοκάλυψη. Το Μαυροβούνι κορυφώνεται στα 1190 μ. και το παραβούνι, η Αλοκτέρη, φτάνει τα 1094 μ., ενώ στον περίγυρο δεν θα δούμε άλλες σαφείς κορυφές: μετά την αρχική πτύχωση των ασβεστολιθικών μαζών, ο κύριος μορφολογικός μηχανισμός ήταν η αποδόμηση των ανθρακικών υλικών, μια διαδικασία που οδήγησε στις άμορφες μάζες που χαρακτηρίζουν το τοπίο των Κοτυλαίων.
Το πετροπέλαγος της Σκοτεινής και του Ξεροβουνίου, με τη Δίρφυ στο βάθος, από την κορυφή των Κοτυλαίων
Πατήστε για μεγέθυνση
Το πετροπέλαγος της Σκοτεινής και του Ξεροβουνίου, με τη Δίρφυ στο βάθος, από την κορυφή των Κοτυλαίων
Το σαφέστερο χαρακτηριστικό της δυτικής πλευράς των Κοτυλαίων, δηλαδή του τριγώνου που ορίζεται από την Αμπουδιώτισα, τη Βρωμονέρα και την κορυφογραμμή, είναι το κάρστ: χάσματα, βάραθρα, μικρά και μεγάλα σπήλαια, καταβόθρες, δολίνες, ουβάλες και κάθε άλλη γεωμορφή που μπορεί να προέλθει από τη διάλυση του ασβεστόλιθου κυριαρχούν στο τοπίο. Αναφέρεται ότι έχουν εντοπιστεί περίπου 200 ευμεγέθη σπήλαια και βάραθρα: οπωσδήποτε, αρκετές δεκάδες έχουν ήδη εξερευνηθεί και χαρτογραφηθεί. Ανάμεσα στα πιο ενδιαφέροντα η καταβόθρα των Μανικιών, το Αγίασμα, η Ανεμότρυπα, η Τρούπα του Ρουμπή, η Παπασπηλιά, η Τρούπα του Τσοκόπη, καθώς και το βάραθρο και η καταβόθρα Κερασιάς.
Στο σπηλαιοβάραθρο Αγίασμα
Στο εσωτερικό του όγκου, οι άξονες νερού που δεν κατεισδύουν αλλά συναντώντας κάποια αδιαπέρατη επιφάνεια αναγκάζονται να αναβλύσουν στην επιφάνεια είναι λίγοι και έχουν μικρές παροχές. Η πιο γνωστή πηγή είναι η Βρωμονέρα.
Η πηγή Βρωμονέρα
Αντίθετα, στην περίμετρο του βουνού, το καρστικό σύστημα εκφορτίζεται μέσω πολλών πηγών, η σημαντικότερη από τις οποίες είναι η πηγή Ατσιπούς.
Η κατοίκηση στα Κοτύλαια
Το χωριό Βίταλο καταλαμβάνει δυο παράλληλες ράχες
Πατήστε για μεγέθυνση
Το χωριό Βίταλο καταλαμβάνει δυο παράλληλες ράχες
Η εσωτερική ζώνη των καρστικών υψιπέδων από το Ξεροβούνι μέχρι και την κρουφογραμμή των Κοτυλαίων - της Σκοτεινής συμπεριλαμβανόμενης - είναι από δυσπρόσιτη έως και απρόσιτη: οι σκελετικές δομές των βράχων, τα αναρίθμητα βυθίσματα, οι κατασπασμένοι βράχοι των ραχών και των άλλων νευρώνων του απίστευτου αυτού πέτρινου λαβυρίνθου κάνουν την επικοινωνία πρακτικά αδύνατη - η ζεύξη ακόμα και δυο κοντινών θέσεων απαιτεί επίπονες παρακάμψεις και δύσκολους ελιγμούς. Οι αξιοποιήσιμες δολίνες είναι διάσπαρτες και μικρής έκτασης και οι πηγές ελάχιστες. Ως λογικό επακόλουθο, δεν έγινε ποτέ καμία προσπάθεια εποίκησης των εσωτερικών αναγλύφων και τα μόνα ίχνη χρήσης είναι λίγες πεζούλες στις μεγαλύτερες δολίνες και κάποια καλύβια κοντά στις πηγές.
Η μεγάλη ενοριακή εκκλησία κυριαρχεί στο οικιστικό τοπίο του Πύργου
Σε πλήρη αντίθεση με τα απόκοσμα εσωτερικά καρστικά υψίπεδα, η ανατολική όψη χαρακτηρίζεται από τη συνηθισμένη μορφολογία των ασβεστολιθικών πλαγιών, που χαμηλώνουν σταθερά προς τον κάμπο, στολισμένες με μικρές δολίνες, λεκάνες και οροπέδια. Όλα τα χωριά που σχετίζονται με τα Κοτύλαια αναπτύχθηκαν στους πρόποδες της μεσημβρινής αυτής πλευράς, κοντά σε καρστικές πηγές και βεβαίως προσανατολισμένα προς τις εύφορες γαίες των κατάντι λόφων.
Το χωριό Λοκάς
Τα μεγαλύτερα χωριά της ανατολικής περιμέτρου είναι οι Ανδρονιάνοι, το Βίταλο, ο Ταξιάρχης και ο Άγιος Βλάσιος, ενώ ανάμεσά τους φωλιάζουν το Καδί, οι Γιάννηδες και άλλοι μικρότεροι οικισμοί. Στις ράχες και τις πτυχώσεις των κοντινών λόφων απλώνονται οι Κονίστρες και ο Πύργος. Κάποια από τα χωριά αυτά, όπως το Καδί, διατηρούν σημάδια της ιστορίας των περασμένων αιώνων, όπως μια βυζαντινή εκκλησία, έναν ενετικό πύργο ή ένα οθωμανικό τοπωνύμιο.
Το χωριό Καδί με τον ενετικό πύργο δίπλα στην ενοριακή εκκλησία
Φυσικό περιβάλλον
Η περιοχή των Κοτυλαίων περιλαμβάνει πολλούς και εκτεταμένους βιοτόπους, όπως ορεινά δάση, πετρολίβαδα, καρστικούς σχηματισμούς, ορθοπλαγιές και φρυγανικές εκτάσεις. Σε κάποιες ζώνες τα περιβάλλοντα αυτά αναμειγνύονται, σε άλλες συνδυάζονται, ενώ αλλού παρατίθενται, δημιουργώντας ένα απρόβλετο τοπίο μεγάλης ποικιλότητας.
Ο Χουχουριστής (Strix aluco) είναι το μοναδικό νυχτοπούλι στο ελατόδασος των Κοτυλαίων
Αυτή η στοχαστική κατανομή των συνθηκών υποβάθρου δημιουργεί στον παρατηρητή την αίσθηση μιας βαθιάς φυσικότητας, εντύπωση που ενισχύεται από την πλήρη απουσία εγκαταστάσεων, ανθρώπινων δραστηριοτήτων και αλλοιώσεων. Ως αντικατοπτρισμός της οικολογίας των ερημικών τοπίων, η αξία των Κοτυλαίων δεν είναι εμφανής και δεν μπορεί να καταχωρηθεί σε καταλόγους ειδών, καθότι αντανακλά έναν πλούτο που είναι αθόρυβος, απροσμέτρητος και εν τέλει χθόνιος.
Κυνηγημένος από παντού, ο Λαγός (Lepus europaeus) βρίσκει καταφύγιο στις δολίνες των Κοτυλαίων
Για τα οικοσυστήματα αυτού του βαθμού λιτότητας, το μείζον ερώτημα είναι πως θα ανταποκριθούν αν διαταραχθεί η κύρια συνιστώσα που εξασφαλίζει την ισοστασία τους: η απουσία οχλήσεων. Σε ένα τοπίο του ελαχίστου, όπως τα Κοτύλαια, το κατώφλι των αναστρέψιμων αλλαγών βρίσκεται πολύ χαμηλά και μια βίαιη παρέμβαση μπορεί να οδηγήσει στην κατάρρευση της όλης αξίας του τόπου - τοπιολογικής, οικολογικής και αισθητικής.
Είναι θλιβερό ότι τόποι σαν τα Κοτύλαια και τη Σκοτεινή, τον ευβοϊκό Όλυμπο, το Κάβο Ντόρο ή το Σερβούνι, καθότι κατατάσσονται στις τελευταίες σειρές των καταλόγων απονομής περιβαλλοντικής χάριτος, είναι οι πρώτες που θα παραλλάβουν το βάρος των σχεδίων βραχυπρόθεσμης ευημέριας, στα οποία ειδικεύονται οι χωλές βαλκανικές οικονομίες. Με άλλα λόγια, όταν ξεδιπλωθούν οι χάρτες των επικείμενων αιολικών επενδύσεων, των αντιπυρικών πολιτικών ή των λατομικών επεκτάσεων, θα δοθεί - λογικά - προτεραιότητα στη διάσωση της Δίρφυος ή του Ξεροβουνιού, αξιοποιώντας - και πολύ σωστά - τα επιχειρήματα της βιοποικιλότητας και της σπανιότητας: αυτή είναι μια μάχη που μπορεί να κερδηθεί. Πίσω από αυτό όμως, θα χαθεί το μεγάλο οικοσύστημα της Κεντρικής Εύβοιας, που είναι κάτι πολύ περισσότερο από παραρτήματα με πίνακες ειδών με κόκκινα σύμβολα.
Πεζοπορία στα Κοτύλαια
Παρόλο το δύσκολο ανάγλυφο, στα Κοτύλαια έχουν χαραχθεί κάποιες πεζοπορικές διαδρομές, που δεν έχουν ωστόσο αναπτυχθεί αρκετά ώστε να αποτελέσουν ένα ολοκληρωμένο δίκτυο.
Ουσιαστικά έχουν δημιουργηθεί δύο πόλοι, που συνδέονται μόνο μέσω του δασικού οδικού δικτύου:
- Η Μηλίτσα, ωραία δασική τοποθεσία κοντά σε ρέμα, στα βόρεια της κορυφής, όπου καταλήγουν τρεις πορείες.
- Το Μαυροβούνι - η κορυφή των Κοτυλαίων - όπου η μια και μόνη βατή ανάβαση συναντάται με άλλες γραμμές που έρχονται από τη Σκοτεινή κια τη Φτερόλακκα.
Αγίασμα
Μηλίτσα
Ανδρονιάνοι
Μηλίτσα
Στη Μηλίτσα, όπου συχνά το ρέμα έχει κάποια ροή, υπάρχει ένα μικρό κατάλυμα καταφυγής, σαν καταφύγιο ανάγκης. Το κτίσμα περιλαμβάνει τζάκι και λίγα έπιπλα και αποσκοπεί στο να προστατεύσει μια μικρή ομάδα από κακοκαιρία ή βροχή.
στη Μηλίτσα
χώρος
Στη Μηλίτσα καταλήγουν τρεις πορείες: η διαδρομή από το Αγίασμα, η ανάβαση από τους Ανδρονιάνους και η πορεία μέσα από της Γριάς το Ρέμα.
Η πρώτη ξεκινά από τη βόρεια είσοδο του βουνού, το ρέμα Πλατανούρα και αφού περάσει κοντά από το σπηλαιοβάραθρο Αγίασμα, συνεχίζει μέσα στη ρεματιά, φτάνει στη θέση Εφταό και μπαίνοντας σε δασικούς δρόμους καταλήγει στη Μηλίτσα (ένα παρακλάδι, επίσης από δασικό δρόμο, οδηγεί στη δολίνη της Βρωμονέρας, όπου και η ομώνυμη πηγή).
Η δεύτερη ξεκινά από τους Ανδρονιάνους και ακολουθεί το καλοφτιαγμένο και σε μεγάλο τμήμα του πετρόχτιστο μονοπάτι προς τα βοσκοτόπια. Η όδευση είναι σύντομη και σαφής και υπάρχει μια βασική σήμανση με πινακίδες και επιβεβαιωτικά σημάδια.
Η διαδρομή από της Γριάς το Ρέμα ξεκινά κοντά στο Βίταλο και από το ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου μπαίνει στη χαραδρώδη ρεματιά, που οδηγεί στον Εφταό. Από εκεί, ο πεζοπόρος μπορεί να συνεχίσει προς τη Μηλίτσα ή τη Βρωμονέρα.
Φτάνοντας στην κορυφή των Κοτυλαίων
Αν και μπορεί να ανέβει κανείς στην κορυφή των Κορυλαίων, το Μαυροβούνι, από κάποια προωθημένη θέση των εσωτερικών δρόμων (πχ. την Φτερόλακκα), η μόνη ολοκληρωμένη ανάβαση γίνεται από το χωριό Καδί. Η πορεία ξεκινά από το χωριό και ανεβαίνει μέχρι τη θέση Πάχα (όπου κτίστηκε το καταφύγιο Κοτυλαίων) μέσω του παλιού κτηνοτροφικού μονοπατιού της περιοχής, γνωστού στην περιοχή ως «Καδδίτικο μονοπάτι». Από εκεί, η πορεία αποκλίνει προς το νότο για να συναντήσει ένα άλλο παλιό μονοπάτι, το οποίο ακολουθεί μέχρι το σεληνιακό τοπίο των καρστικοποιημένων ασβεστολίθων της κορυφής. Από τα κατατρυπημένα βράχια του Μαυροβουνίου, η θέα, άπλετη και επιμορφωτική, αποζημιώνει την πεζοπόρο.
Τέλος, έχει σηματοδοτηθεί μια μικρή υκλική πορεία στο Μαυροπόταμο, που περνά από το πέτρινο γεφύρι των Ανδρονιάνων και τον παλιό νερόμυλο του Πύργου.
Κείμενο & φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide Greece
Οδηγός στα Κοτύλαια όρη
Ο οδηγός Κεντρική Εύβοια/Δίρφυς topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android μαζί με άλλες δεκάδες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece. Η Κεντρική Εύβοια/Δίρφυς topoguide περιλαμβάνεται στην ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας. Αποκτήστε τον οδηγό Κεντρική Εύβοια/Δίρφυς topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Κεντρική Εύβοια/Δίρφυς topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό Κεντρική Εύβοια/Δίρφυς topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το topoguide Greece έχει τη δυνατότητα ταυτόχρονης απεικόνισης έως 15 (δεκαπέντε) περιοχών, επιτρέποντας έτσι την συνολική προβολή πολλών περιοχών της Κεντρικής Ελλάδας και την εύκολη εναλλαγή των διαδρομών, των εκατοντάδων Σημείων Ενδιαφέροντος και των δεκάδων σελίδων του οδηγού με τις αναρίθμητες φωτογραφίες.