Η οροσειρά της Ροδόπης

Η οροσειρά της Ροδόπης αποτελεί τμήμα του ορεινού τοπίου της ΝΑ Βαλκανικής και με τη δαιδαλώδη μορφολογία της καλύπτει μια συνεχή έκταση 15.000 τετ.χλμ. κατά μήκος των ελληνοβουλγαρικών συνόρων. Μέσα στο χώρο αυτόν εκπτύσσονται όλα τα πολιτισμικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά της χερσονήσου, αποκαλύπτοντας το ιστορικό και τις επιρροές τους και ανάγοντας τη Ροδόπη στο πλουσιότερο απόθεμα φυσικής και ανθρώπινης ιστορίας της Βαλκανικής.

Άγριο συστατικό του επίπεδου και γαλήνιου τοπίου της μακεδονική και θρακικής γης, η Ροδόπη δανείστηκε αρχικά το όνομα ενός «ρόδινου», δηλαδή κοκκινόχρωμου, ποταμού της περιοχής. Στα κοσμογονικά εξηγηματικά σχήματα της μυθολογίας, ο βασιλιάς Αίμος και η σύζυγός του Ροδόπη συνέκριναν την επίγεια δόξα τους με εκείνη των θεών και προκάλεσαν την οργή του Δία και της Ήρας, που τους τιμώρησαν μεταμορφώνοντάς τους σε βουνά.

Η οροσειρά σχηματίζει το φυσικό όριο με την Κεντρική Βαλκανική και χωρίζεται από το Φαλακρό με τη χαράδρα και το μέσο ρου του Νέστου ποταμού. Αντίκρυ της υψώνεται το Παγγαίο, σαν νησί μέσα σε ένα πέλαγος ραχών και κορυφογραμμών, ενώ το μεσημβρινό ορόσημό της είναι ο Άθωνας.

Σήμερα, η Ροδόπη, αν και μοιρασμένη σε δύο κράτη, παραμένει ακέραια ως φυσικός χώρος, επιτρέποντας στους πολυπληθείς άγριους οργανισμούς να κινούνται ελεύθερα στις δύο πλευρές της ενιαίας ύπαρξής της και στους ελάχιστους επισκέπτες της να εξερευνούν τον πλούτο και την ομορφιά της. Ο περιηγητής της ελληνικής ζώνης θα ταξιδέψει σε έναν κόσμο από άγνωστες εικόνες, εκπληκτικά τοπία, παράξενα ζώα και ενδημικά φυτά: η Ροδόπη είναι η ελληνική Αλάσκα, ένας τόπος όπου το ταξίδι είναι αποστολή και το κάθε βήμα μια μικρή αποκάλυψη.

Η παρούσα σελίδα αποτελεί την προμετωπίδα μιας πολύπτυχης εισαγωγής στην αχανή ορεινή περιοχή της Ροδόπης. Τα λήμματα της σελίδας παρουσιάζουν συνοπτικά το δάσος Ελατιάς (Καρά Ντερέ ή Καράντερε) και το Δασικό Χωριό Ελατιάς, το δάσος Φρακτού (Ζαγκραντένια), το δάσος Χαϊντούς (Ερύμανθος), το το δάσος Στάμνας, το δάσος Λεπίδα, τις λεκάνες του Εχίνου, την κοιλάδα του Κομψάτου ποταμού, τα Δασικά Χωριά Ελατιάς, Φρακτού και Χαϊντούς (Ερυμάνθου), τα δασικά εργοτάξια Λεπίδα και Στάμνας, τους καταρράκτες Φρακτού, Λεπίδα και Αγίας Βαρβάρας και τα πέτρινα γεφύρια της Ροδόπης στο Αχλαδόρεμα, το Αρκουδόρεμα και το ρέμα Φαρασινού.

Σε κάθε λήμμα, περιλαμβάνονται σύνδεσμοι προς τα αναλυτικά κεφάλαια για τις περιοχές αυτές, το οικοσύστημα, τη βλάστηση, τη χλωρίδα, τα θηλαστικά, τα πουλιά και τα ερπετά της Ροδόπης, καθώς και μια λεπτομερή παρουσίαση των διαδρομών που μπορούν να γίνουν στη Χαϊντού, την Ελατιά και το Φρακτό. Τέλος, καθώς το σύνολο σχεδόν της Ροδόπης εντάσσεται στο ομώνυμο Εθνικό Πάρκο, υπάρχει μια ακόμη διασύνδεση προς το αφιέρωμα στο Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης.

Η βουλγαρική Ροδόπη

Η κορυφογραμμή της Ροδόπης συνιστά την συνοριογραμμή ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Βουλγαρία, ωστόσο το βουλγαρικό τμήμα του συγκροτήματος είναι πιο διαδαλώδες και πιο κατοικημένο και η έκτασή του είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερη. Εδώ βρίσκονται τουλάχιστον 10 κορυφές με υψόμετρο πάνω από 2000 μ., με ψηλότερη κορυφή το Γκολιάμ Πέρελικ (2.191 μ.).

Η βουλγαρική ζώνη της Ροδόπης γνώρισε μια επίμονη εποίκηση, που σήμερα μαρτυράται από ποικίλα μεσαιωνικά κάστρα και ορεινές οικιστικές θέσεις.

Τις τελευταίες δεκαετίες, οι πλούσιες απορροές της βουλγαρικής Ροδόπης ελέγχθηκαν μέσα από μια σειρά έργων υδρονομίας, κυρίως με τη μορφή ταμιευτήρων που είτε τροφοδοτούν υδροηλεκτρικούς σταθμούς, είτε εξυπηρετούν αρδευτικούς ή τουριστικούς σκοπούς. Το μεγαλύτερο μέρος των απορροών της βουλγαρικής Ροδόπης ανήκει στη λεκάνη του Έβρου.

Μια ιδιαίτερη γεωλογία

Η ορεινή ζώνη ανήκει στην τεκτονική ενότητα Σιδηρόνερου και αποτελείται κυρίως από πλουτώνιους και ηφαιστειακούς σχηματισμούς (γρανίτες, με συνηθέστερες μορφές τους γνεύσιους και τους αμφιβολίτες, και οφιόλιθοι) και δευτερευόντως από μαρμαρυγιακούς σχιστόλιθους, πετρώματα που δημιουργούν ένα ήπιο, δαιδαλώδες ανάγλυφο με εκτεταμένα δενδριτικά υδρογραφικά πλέγματα. Κατά τόπους υπάρχουν λεπτές ενστρώσεις μαρμάρων.

Ποτάμια, λίμνες και ταμιευτήρες

Οι ρεματιές της ελληνικής Ροδόπης καταλήγουν είτε στο Νέστο, είτε στα θρακικά ποτάμια Κόσυνθος και Κομψάτος.

Ο Νέστος περιτρέχει το δυτικό όριο της Ροδόπης και αποκλίνει στην περιοχή της Σταυρούπολης, για να μπει στη στενή χαράδρα που έχει διανοίξει ο ίδιος ανάμεσα στις κρυσταλλικές μάζες των Ορέων Λεκάνης και Αχλάτ Τσαλ, τα περίφημα Στενά του Νέστου. Από την έξοδο των Στενών, στους Τοξότες, ο Νέστος γίνεται ένα πλατύ πεδινό ποτάμι και μετά μια σύντομη διαδρομή καταλήγει στο Αιγαίο, στα ανατολικά της Χρυσούπολης.

Στο ελληνικό τμήμα του Νέστου έχουν κατασκευαστεί τα φράγματα Θησαυρού και Πλατανόβρυσης.
Το φράγμα του Θησαυρού είναι το μεγαλύτερο λιθόρριπτο φράγμα των Βαλκανίων και ένα από τα ψηλότερα γεωφράγματα της Ευρώπης. Έχει ύψος 175 μ. και η στεγανότητα κάτω από τη λιθορριπή επιτυγχάνεται με αδιαπέραστο αργιλικό πυρήνα. Το φράγμα ολοκληρώθηκε το 1997 και ο ταμιευτήρας του απλώνεται 50 χλμ. στα ανάντι της κοίτης του Νέστου, φτάνοντας έως τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα και συγκρατώντας ποσότητα νερού της τάξης των 700 εκατ. κυβ.μ.

Το φράγμα της Πλατανόβρυσης κατασκευάστηκε από κυλινδρούμενο σκυρόδεμα, στο οποίο χρησιμοποιήθηκε ως βασικό υλικό η ιπτάμενη τέφρα των θερμοηλεκτρικών σταθμών της Πτολεμαΐδας. Από το 1999 που ολόκληρώθηκε, ο ταμιευτήρας της Πλατανόβρυσης συγκρατεί μια ποσότητα νερού της τάξης των 90 εκατ. κυβ.μ.
Οι δύο ταμιευτήρες συλλειτουργούν: το νερό του Θησαυρού κινεί τον υδροηλεκτρικό σταθμό και οδηγείται στον ταμιευτήρα της Πλατανόβρυσης. Από εκεί, όταν το επιτρέπει η κατανάλωση ρεύματος, επαναπροωθείται προς το Θησαυρό, για να προσφέρει πάλι ενέργεια, όταν ζητηθεί.
Ένας τρίτος ταμιευτήρας, του Τεμένους, που θα άρδευε, ανάλογα το σενάριο, γεωργικές εκτάσεις της Δράμας, της Ξάνθης ή της Κομοτηνής, δεν ολοκληρώθηκε.

Η ελληνική Ροδόπη

Η ελληνική Ροδόπη απλώνεται ανάμεσα στον άξονα του Νέστου και φτάνει μέχρι το Παπίκιο, διατηρώντας ένα μήκος 170 χιλιομέτρων συνεχούς ορεινού τοπίου. Η ψηλότερη κορυφή της είναι η Δελημπόσκα (1.953 μ.), ενώ χαρακτηριστικές ενότητες είναι από τα δυτικά προς τα ανατολικά οι περιοχές Μεγάλη Παναγιά (εργοτάξιο «1500»), Ελατιάς (Καρά Ντερέ), Φρακτό (Ζαγκραντένια), Χαϊντού (Ερύμανθος), Στάμνα και Λεπίδα, ακολουθούν η ορεινή περιοχή του Εχίνου και η κοιλάδα του άνω ρου του Κομψάτου, ενώ πιο ανατολικά απλώνονται τα Όρη Βυρσίνης και το βουνό Σάπκα.

Λόγω κλιματικών και ιστορικών παραγόντων αλλά και των διασυνοριακών περιορισμών, η καρδιάς της μακεδονικής Ροδόπης δεν κατοικήθηκε μόνιμα τους τελευταίους αιώνες και οι μόνες γνωστές εγκαταστάσεις υπήρξαν οι εποχικοί κτηνοτροφικοί συνοικισμοί των Σαρακατσάνων. Στη δραμινή πλευρά της Ροδόπης, η κατοίκηση περιορίζεται στην περίμετρο του βουνού, ενώ το θρακικό τμήμα της οροσειράς φιλοξενεί αρκετά ορεινά χωριά, τα περισσότερα Πομακοχώρια. Στη χαμηλότερη ζώνη λειτούργησαν δυο τοπικά κέντρα θερμαλισμού (Θέρμες Ξάνθης και Θερμιά Δράμας).

Ιστορικά, η Ροδόπη υπήρξε ένα μάλλον φιλικό γεωγραφικό φράγμα, χωρίζοντας μεν τις πεδιάδες της Θράκης από εκείνες της Κεντρικής Βαλκανικής, αφήνοντας ωστόσο παράλληλα πολλά βατά περάσματα, που έγιναν οι πόροι της όσμωσης ανάμεσα στις δυο πιο πάνω περιοχές. Το ανάγλυφο της βουλγαρικής πλευράς χαρακτηρίζεται από τις ομαλές ορεινές κοιλάδες που επιτρέπουν την εύκολη προσπέλαση, προσελκύοντας έτσι τη μόνιμη κατοίκηση στην καρδιά του βουνού και συνηγορώντας στην ανάπτυξη πολλαπλών συνδέσμων με τη νότια Ροδόπη. Πράγματι, σε όλη τη διάρκεια των χιλιετιών που προηγήθηκαν των σημερινών εθνικών συνόρων, τα φύλα που κατοίκησαν τη Ροδόπη διαχέονταν εξίσου στις δυο πλευρές της, παγιώνοντας ορεινούς δρόμους που συμπλήρωναν την επικοινωνία της Θράκης με τη Μαύρη Θάλασσα. Έτσι, η Ροδόπη λειτούργησε από την προϊστορία έως τα ρωμαϊκά χρόνια, το Βυζάντιο και καθ' όλη τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας, ως χώρος σύνδεσης και όχι διαχωρισμού. Μόλις στα τέλη του 19ου αιώνα άρχισαν οι εκατέρωθεν διεκδικήσεις, που κατέληξαν, με την αυλαία του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, στην οριοθέτηση των σημερινών συνόρων - που παντως πλέον παραμένουν, ως αχρειάστως φυλασσόμενα, ανοιχτά.

Τα κτιστά ίχνη από όλη αυτή την πορεία δεν είναι λίγα, αλλά οπωσδήποτε αντανακλούν έναν πολιτισμό της επιβίωσης: χωμάτινα μονοπάτια, πεζούλες, αγροικίες, λιθόκτιστα χωριά, τοξωτά γεφύρια, νερόμυλοι και μικρά οχυρά, φτιαγμένα με τοπικά υλικά και γνώσεις για να εξυπηρετήσουν ένα τυπικά βαλκανικό μίγμα μουσουλμάνων, Πομάκων, Σαρακατσάνων και ντόπιων εποίκων, στους οποίους κατά διαστήματα προστίθεντο πρόσφυγες της Ανατολίας.

Η ελληνική πλευρά της οροσειράς είχε ανέκαθεν μια εξαιρετικά αραιή κατοίκηση, που μέχρι το 1923 αποτελείτο κυρίως από οικισμούς με μουσουλμανικό πληθυσμό. Κάθε καλοκαίρι, στο Καρά Ντερέ, τη Ζαγκρατένια και τη Μπαρδάκοβα, όπως λέγονταν τότε οι τόποι, αναγεννιώντουσαν μερικές δεκάδες συνοικισμοί Σαρακατσάνων, νομάδες κτηνοτρόφοι της νότιας Βαλκανικής που κατοικούσαν σε φορητές καλαμένιες καλύβες. Με την ανταλλαγή πληθυσμών, στα μουσουλμανικά χωριά εγκαταστάθηκαν Πόντιοι πρόσφυγες, ενώ λίγο αργότερα οι Σαρακατσαναίοι αποσύρθηκαν από την περιοχή, καθώς οι νέες πολιτειακές συνθήκες τους ανάγκασε να εγκατασταθούν σε σταθερούς οικισμούς της ημιορεινής ή πεδινής ζώνης. Σήμερα, οι περισσότερες κατοικημένες θέσεις που αναφέρουν οι μεταπολεμικοί χάρτες είναι απλά τοπωνύμια, συχνά χωρίς κανένα ίχνος της παλιάς εγκατάστασης.

Τέλος, τις τελευταίες δεκαετίες εγκαταλείφθηκαν και όλα τα προκεχωρημένα στρατιωτικά φυλάκια, καθώς οι διαδικασίες ενοποίησης της Βαλκανικής κάτω από της ομπλέλλα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν δικαιολογούν πλέον τη φρούρηση των εσωτερικών συνόρων.

Η ελληνική Ροδόπη μπορεί να χωριστεί σε οκτώ μεγάλες ενότητες (οι σύνδεσμοι των ενοτήτων παραπέμπουν στα πιο κάτω λήμματα):

• την δάσος της Μεγάλης Παναγιάς>, ανάμεσα στο Νέστο και τα βουλγαρικά σύνορα, με επίκεντρο το παλιό εργοτάξιο της Μεγάλης Παναγιάς
• την ενότητα της Ελατιάς, μια μεγάλη περιοχή με πυρήνα το δάσος Καρά Ντερέ και επίκεντρο το Δασικό Χωριό της Ελατιάς,
• την ενότητα του Φρακτού, όπου και το Παρθένο Δάσος Ροδόπης, με επίκεντρο το Δασικό Χωριό Φρακτού
• την περιοχή της Στάμνας, με επίκεντρο το ομώνυμο δασικό εργοτάξιο,
• την ενότητα Λεπίδα, με επίκεντρο το δασικό εργοτάξιο Λεπίδα,
• τη Χαϊντού (ή Ερύμανθος) με ψηλότερη κορυφή την Κούλα και με επίκεντρο το ομώνυμο Δασικό Χωριό,
• την περιοχή του Εχίνου, με σημείο εισοδου τον Εχίνο και πόλους τα χωριά Δημάριο και Κοτύλη
• την κοιλάδα του Κομψάτου ποταμού, με πύλη εισόδου τον Ίασμο

Το δάσος της Μεγάλης Παναγιάς

Το τρίγωνο ανάμεσα στο Βαθύρεμα, το Νέστο και τα σύνορα προσπελαύνεται από τη γέφυρα του Νέστου στους Ποταμούς. Ο δρόμος συνεχίζει μέχρι τη Μικρομηλιά, προωθημένο χωριό Ποντίων, στη βάση ενός μεγάλου δασικού συμπλέγματος. Καρδιά του συμπλέγματος είναι το παλιό εργοτάξιο της Μεγάλης Παναγιάς.

Οι ντόπιοι λένε το εργοτάξιο «1500», αναφορά στο υψόμετρο του εργοταξίου, που στην πραγματικότητα είναι 1450 μ. Το συγκρότημα αποτελείται από δυο σειρές λυομένων και δυο βοηθητικά κτίσματα, ενώ στην άκρη του πλατώματος λάμπει ένα μονόχωρο ξωκλήσι της Παναγίας, με την προσωνυμία «Μεγάλη». Τα λυόμενα είναι εγκαταλελειμένα εδώ και χρόνια και όλα - εκτός απο δυο, που παραμένουν λειτουργικά - είναι κατεστραμένα.

Μετά το εργοτάξιο, που είναι το ψηλότερο σημείο του, ο δρόμος συνεχίζει κατηφορικά και παράλληλα με το Βαθύρεμα για να φτάσει στο Καλλίκαρπο και τελικά στο Σιδηρόνερο, όπου συνδέεται με τον άξονα της Ελατιάς. Παρακλάδια του χαλικόστρωτου αυτού δρόμου οδηγούν στους παλιούς συνοικισμούς Καλύβια Καριώτη, Μαυροχώρι και Βαθύρεμα και άλλες τοποθεσίες, ανάμεσα στις οποίες και η συνοριογραμμή με τη Βουλγαρία.

Διαβάστε μια αναλυτική περιγραφή της μεγάλης δασικής αυτής περιοχής στο κεφάλαιο Το δάσος της Μεγάλης Παναγιάς.

Η Ελατιά και το Δασικό Χωριό Ελατιάς

Η Ελατιά, που συχνά αναφέρεται με το παλιό όνομά της, Καρά Ντερέ (που σημαίνει «μαύρο δάσος»), είναι η μεγαλύτερη δασική ενότητα της Ροδόπης: αρχίζει από τον άξονα του Βαθυρέματος, το όριο με την ενότητα της Μικρομηλιάς και φτάνει μέχρι το Αρκουδόρεμα, το φυσικό σύνορο με την περιοχή του Φρακτού. Η προσπέλαση του πυρήνα της γίνεται από το Σιδηρόνερο και τη Σκαλωτή, από μια σειρά ράχες που έχουν ανοιχτή θέα προς το Φαλακρό, το Παγγαίο και τον Άθωνα.

Το δάσος της Ελατιάς είναι πλούσιο και συμπαγές: είναι το πιο παραγωγικό δασικό σύμπλεγμα της Ροδόπης. Μέσα στις αναρίθμητες πτυχές του κρύβονται πολλά θαυμαστά τοπόσημα, όπως το πλάτωμα «Αντάμωμα» των Σαρακτσάνων, το Στραβόρεμα, το λιβάδι του παλιού κτηνοτροφικού συνοικισμού Ελατά, το φυλάκιο του Τσάκαλου και άλλα.

Βασικό σημείο εισόδου και αφετηρία όλων των περιήγησων στην Ελατιά είναι το Δασικό Χωριό Ελατιάς, μεγάλο κτηριακό συγκρότημα που εξυπηρετεί τη στήριξη του δασικού προσωπικού και τη διαμονή φοιτητών της Δασολογικής Σχολής, αλλά μπορεί - κατόπιν συνεννόησης - να φιλοξενήσει και επισκέπτες.

Διαβάστε μια αναλυτική περιγραφή της περιοχής της Ελατιάς στο κεφάλαιο Η Ελατιά.

Το Φρακτό

Από περιβαλλοντική και αισθητική άποψη, το Φρακτό είναι το πιο πλούσιο τμήμα της Ροδόπης. Η ομορφιά του τοπίου, ειδικά το Φθινόπωρο, είναι απαράμιλη: το υπέροχο, πολύχρωμο δάσος της Ζαγκραντένιας, απλώνεται κάτω από ένα μεγάλο πέταλο γρανιτικών ορθοπλαγιών, διατρέχεται από ορμητικές ρεματιές, πολύβουους καταρράκτες και κατοικείται από ελάφια, αγριόγιδα και λύκους.

Το Φρακτό χωρίζεται από την Ελατιά με το Μεγάλο Ρέμα και από τη Στάμνα με το Φαρασινό ποτάμι. Καθώς το αμφιθέατρο των κορυφών έχει μία μόνο φυσική διέξοδο, στο Αχλαδόρεμα, όλη η περιοχή μοιάζει κλειστή, φραγμένη, εξ' ου και το τοπωνύμιο Φρακτό, όπως και το ομόσημο - και πιο εύηχο - βουλγάρικο Ζαγκραντένια.

Το Φρακτό καλύπτεται από τα πιο ζωντανά και πολύχρωμα δάση της Ροδόπης: όλα τα δασικά δέντρα της οροσειράς είναι παρόντα στο μικρό αυτό παράδεισο - Ερυθρελάτες, Δασόπευκα, Πενταβέλονες πεύκες, Μακεδονίτικα έλατα, σημύδες, αιωνόβιες οξιές.

Το πιο απόκρημνο τμήμα του Φρακτού, ένα μεγάλο πέταλο κυριολεκτικά οχυρωμένο από ορθοπλαγιές και κρυμένο πίσω από καταρράκτες και απάτητες ρεματιές, έχει κηρυχθεί «Μνημείο της Φύσης» και είναι γνωστό με το εύγλωττο όνομα «Παρθένο Δάσος Φρακτού».

Διαβάστε μια αναλυτική περιγραφή της ευρύτερης περιοχής του Φρακτού στο κεφάλαιο Το Φρακτό και το Παρθένο Δάσος.

Η Στάμνα

Η ενότητα της Στάμνας καλύπτει τις νότιες (δηλαδή τις επί ελληνικού εδάφους) πλαγιές του όγκου Κουσλάρι, που αποτελεί τμήμα της κορυφογραμμής της οροσειράς. Χωρίζεται από την περιοχή του Φρακτού από το Φαρασινό ποταμό και από την περιοχή Λεπίδα με το ρέμα Τσακάλι.

Η ενότητα είναι πυκνά δασωμένη με πλούσια δρυοδάση στα χαμηλά, μεγάλα δάση Οξιάς στα μέσα και εκτεταμένα δάση κωνοφόρων στα μεγαλύτερα υψόμετρα. Το δάσος των κωνοφόρων υλοτομείται συστηματικά: στην καρδιά του δάσους των κωνοφόρων βρίσκεται το Δασικό εργοτάξιο Στάμνας, ενώ σε πολλές άλλες θέσεις συναντάμε εγκαταστάσεις υλοτόμων. Η περιοχή έχει πολλές ρεματιές, που συγκλίνουν στη χαράδρα Μεγάλο Ρέμα, η οποία πέφτει στο Αρκουδόρεμα.

Διαβάστε μια αναλυτική περιγραφή της περιοχής της Στάμνας στο κεφάλαιο Το δάσος της Στάμνας.

Περιοχή Λεπίδα

Η δασική περιοχή Τραχωνίου και τα λιβάδια Λεπίδα απλώνονται νότια και ανατολικά της Στάμνας. Πρόκειται για μια μεγάλη ζώνη δασών και οροπεδίων, που μέχρι το Β' Παγκόσμιο Πολεμο φιλοξενούσε μια σημαντική κτηνοτροφία. Αν και το δάσος επανέκτησε τις επικράτειές του, τα λιβάδια του πυρήνα των Σαρακατσαναίικων καταυλισμών διατηρούν τις εκτάσεις τους και προσθέτουν μια νότα φωτός και χρωμάτων.
Όπως και η Στάμνα, η ενότητα Λεπίδα καλύπτεται από μεγάλα δρυοδάση και δάση Οξιάς και στέφεται με ένα απέραντο δάσος κωνοφόρων, μέσα στο οποίο διατηρούνται μερικά μεγάλα βοσκοτόπια, όπως το λιβάδι Καλντερίμι και το Μεγάλο Λιβάδι ή Ουλού Γιαϊλά.
Άλλοτε, η δασική εκμετάλλευση περιστρεφόταν γύρω από το μεγάλο εργοτάξιο Λεπίδα, το οποίο όμως έχει εγκαταληφθεί εδώ και πολλά χρόνια. Σήμερα, συναντάμε διάσπαρτες εγκαταστάσεις υλοτόμων, που ενεργοποιούνται κάθε καλοκαίρι.

Η προσπέλαση του εργοταξίου Λεπίδα και του Ουλού Γιαϊλά γίνεται από τα Διπόταμα, προωθημένο αλλά σχεδόν έρημο οικισμό στη χαράδρα του Αρκουδορέματος. Σε παρακλάδι του κεντρικού αυτού δρόμου, η Πρασινάδα και το μοναστήρι της, η μονή Μεταμόρφωσης Σωτήρα, διατηρούν ακόμα μια σπίθα ζωής.
Πολύ κοντά στον άξονα προσπέλασης της περιοχής μπορεί να επισκεφθεί κανείς του καταρράκτες της Αγίας Βαρβάρας και του Λεπίδα, δυο από τα πιο όμορφα υδάτινα τοπία της Ροδόπης.

Διαβάστε μια αναλυτική περιγραφή της ευρύτερης περιοχής του Λεπίδα στο κεφάλαιο Το δάσος Λεπίδα.

Η Χαϊντού

Χαϊντού είναι το συλλογικό τοπωνύμιο του τμήματος της Ροδόπης που απλώνεται ανάμεσα στα ορεινά του Παρανεστίου και τα Πομακοχώρια του Εχίνου και από την κορυφογραμμή της Ροδόπης μέχρι τη Σταυρούπολη. Η Χαϊντού έχει πολύ έντονο ανάγλυφο, με πολλούς βραχώδεις σχηματισμούς, βαθιές χαράδρες και πλαγιές μεγάλης υψομετρικής διαφοράς. Η μορφολογία της προσφέρει αρκετά σημεία θέασης του άγριου τοπίου.

Το ψηλότερο σημείο της Χαϊντούς είναι το Γυφτόκαστρο (1828 μ.), η κορυφή της Κούλας, όπως λέγεται το κεντρικό τμήμα της κορυφογραμμής. Άλλες κορυφές είναι η Διχάλα (1745 μ.), ο Τσουκνιδότοπος (1709 μ.), τα Μάλια (1699 μ.), ο Δρυμός (1617 μ.), η Μαύρη Πέτρα (1586 μ.) και ο Ερύμανθος (1569 μ.).
Σε μεγάλο λιβάδι στα βόρεια της κορυφής Ερύμανθος, σε υψόμετρο 1315 μ., βρίσκεται το Δασικό Χωριό «Ερύμανθος», πιο γνωστό ως Δασικό Χωριό Χαϊντούς. Πρόκειται για ένα μεγάλο συγκρότημα ξύλινων οικίσκων και βοηθητικών κτηρίων που προσφέρει υπηρεσίες διαμονής και εστίασης όλο το χρόνο (επικοινωνία στο +30 25410 63710).

Η προσπέλαση του Δασικού Χωριού γίνεται είτε από το Λυκοδρόμιο, περνώντας από το χωριό Καλλιθέα, είτε από τη Σταυρούπολη, μέσω καλοσυντηρημένου ασφαλτόδρόμου που εξυπηρετεί και τα χωριά Ανω και Κάτω Καρυόφυτο και Λειβαδίτη. Στο Κάτω Καρυόφυτο λειτουργούν ξενώνες και καταστήματα εστίασης.

Από το Δασικό Χωριό προπελαύνονται τα κύρια περιηγητικά και πεζοπορικά αξιοθέατα της Χαϊντούς: οι μεγάλες κορυφές, το γεφύρι του Λεωνίδα, ο καταρράκτης Λειβαδίτη και το Δάσος της Τσίχλας (αναγνωρισμένο ως Μνημείο της Φύσης).
Τα ώριμα δάση κωνοφόρων και Οξιάς και τα υποαλπικά τοπία της Χαϊντούς φιλοξενούν μια μεγάλη ποικιλία φυτικών και ζωικών οργανισμών, τα και ανάμεσά τους ασυνήθιστα είδη του περι-αρκτικού κύκλου. Το πλούσιο οδικό δίκτυο επιτρέπει στους επισκέπτες να προσεγγίσουν θέσεις με υποδομές αναψυχής, εντυπωσιακή θέα και ενδιαφέροντα χωριά, ενώ κοντά στο Δασικό Χωριό βρίσκεται και ο χώρος όπου οι σύλλογοι Σαρακατσάνων οργανώνουν το καλοκαίρι το ετήσιο «Αντάμωμά» τους.
Διαβάστε μια αναλυτική περιγραφή για την περιοχή της Χαϊντούς στο κεφάλαιο Η Χαϊντού και το Δάσος της Τσίχλας.

Η λεκάνη του Εχίνου

Η περιοχή του Εχίνου περιλαμβάνει πολλούς οικισμούς Πομάκων, με κυριότερους τον ίδιο τον Εχίνο, τη Σμίνθη και τις Σάτρες.
Την περιοχή διασχίζει ο επαρχιακός δρόμος που εξυπηρετεί τις Θέρμες και συνεχίζει προς Βουλγαρία, με πρώτο σταθμό το Zlatograd.
Όλη η λεκάνη του Εχίνου είναι κατάφυτη από βελανιδιές και άλλα φυλλοβόλα, ενώ η ζώνη της συνοριογραμμής, που διατηρεί υψόμετρα πάνω από 1000 μέτρα, καλύπτεται από οξιές και κωνοφόρα.
Διαβάστε μια επιγραμματική περιγραφή για την περιοχή του Εχίνου στο κεφάλαιο Η λεκάνη του Εχίνου.

Η κοιλάδα του Κομψάτου

Τα ανάγλυφα του ανατολικότερου τμήματος της Ροδόπης ανήκουν στις ορεινές λεκάνες που απορρέουν προς τον ποταμό Κομψάτο, ο οποίος περνά από τον Ίασμο. Η περιοχή αυτή ήταν ανέκαθεν εξαιρετικά αραιοκατοικημένη, με μοναδικούς πυρήνες λίγες μεμονωμένες αγροικίες Πομάκων και κάποια στρατιωτικά φυλάκια. Η περιοχή σήμερα είναι πρακτικά έρημη.
Η βλάστηση ξεκινά με μεσογειακά αείφυλλα και ψηλότερα πυκνώνει με δρυοδάση και δάση κωνοφόρων, αλλά και εκτεταμένες αναδασώσεις.
Στο μέσο ρου του Κομψάτου σχεδιάζεται η κατασκευή φράγματος, με προβλεπόμενη λεκάνη κατάκλυσης έκτασης 8 τετ.χλμ.
Διαβάστε μια επιγραμματική περιγραφή για την περιοχή του Εχίνου στο κεφάλαιο Η κοιλάδα του Κομψάτου.

Ένα μοναδικό οικοσύστημα

Η Ροδόπη, πέραν του ότι αποτελεί το μεγαλύτερο δασικό τοπίο της χώρας, χαρακτηρίζεται από μια σειρά περιβαλλοντικές ιδιαιτερότητες, που συνολικά δημιουργούν το μεγαλύτερο και σημαντικότερο δασικό οικοσύστημα της χώρας.

Πιο συγκεκριμένα, η μοναδικότητα της Ροδόπης οφείλεται στην έκταση και τη μοναδική θέση της περιοχής στην ευρασιατική βιογεωγραφία, στην παρουσία φυτών και ζώων που φτάνουν εδώ στα όρια των κατανομών τους, στη ξεχωριστή γεωλογία και τη μεγάλη ποικιλία γεωμορφών, στην ευνοϊκή κλιματική συντυχία, στη στενή συνάφεια με την αχανή βουλγαρική Ροδόπη, στη μεγάλη ποικιλία ειδών πλατύφυλλων και κωνοφόρων, στον πλούτο των βιοτόπων, στο ιδιαίτερο ιστορικό χρήσης γης από Σαρακατσάνους, στη διασυνοριακή θέση, στην επικράτηση της αειφορικής υλοτομίας και στην απουσία οικιστικών πυρήνων. Το κεφάλαιο Το οικοσύστημα της Ροδόπης αποπειράται να εξηγήσει τη συνδυαστική σημασία των παραγόντων αυτών και να περιγράψει τον τοπιακό και βιολογικό πλούτο που στηρίζουν.

Πιο αναλυτική προσέγγιση των επιμέρους στοιχείων του σπουδαίου αυτού οικοσυστήματος δίνεται στα κεφάλαια Η βλάστηση της Ροδόπης, Η χλωρίδα της Ροδόπης, Θηλαστικά της Ροδόπης, Τα πουλιά της Ροδόπης και Ερπετά και αμφίβια της Ροδόπης.

Το Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης

Το Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης ιδρύθηκε το 2009 και καταλαμβάνει έκταση 1.700 τετ.χλμ., στην οποία περιλαμβάνονται υδάτινες και χερσαίες περιοχές του κεντρικού και δυτικού τμήματος της ελληνικής πλευράς της Ροδόπης. Στην έκταση του πάρκου εμπίπτουν μεγάλες ενότητες που έχουν παράλληλα χαρακτηριστεί ως Ζώνες Ειδικής Προστασίας ή περιοχές Natura 2000, όπως το Παρθένο Δάσος του Φρακτού, η ζώνη της Χαϊντούς και των γύρω κορυφών, το δάσος Σημύδας, τα δάση της Ελατιάς, η ευρύτερη ενότητα των δασών της Ροδόπης και ένα τμήμα των ζωνών προστασίας του Φαλακρού.

Έτσι, το Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης περιλαμβάνει μερικούς από τους σπουδαιότερους δασικούς βιοτόπους της χώρας, όπως τα δάση Ερυθρελάτης, το παραποτάμιο δάσος Σκλήθρου στο Βαθύρεμα Ελατιάς, τα δασικά συμπλέγματα της Τσίχλας, της Χαϊντούς, της Σημύδας, του Λεπίδα και της Ελατιάς, καθώς και ορισμένα σημαντικά υδάτινα συστήματα, όπως οι καταρράκτες του Αχλαδορέματος και του Λειβαδίτη και μεγάλο μέρος του μέσου ρου του Νέστου μαζί με τους ταμιευτήρες Θησαυρού και Πλατανόβρυσης. Διαβάστε μια αναλυτική παρουσίαση του πάρκου στο αφιέρωμα Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης.

Τρέχοντας μέσα στο Εθνικό Πάρκο Ροδόπης

Όλη η κεντρική Ροδόπη διατέμνεται από τις οδεύσεις των αγώνων ορεινού τρεξίματος ROUT και Virgin Forest Trail. Διαβάστε περισσότερα για τους αγώνες της Ροδόπης στη σελίδα To oρεινό τρέξιμο στη Ροδόπη.

---

Πηγές

Xirouchakis St., 2005. The avifauna of the western Rodopi forests (N. Greece). Belg. J. Zool., 135 (2) : 261-269

Τσιαούση, Β. (Υπεύθυνη Σύνταξης) 1996. Ειδικό Διαχειριστικό Σχέδιο για την Περιοχή Ελατιά (GR140003). Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας-Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων/Υγροτόπων. Θέρμη. σελ. 197

Μωραΐτη Ε. 2016. Επικαιροποιημένος κατάλογος Γεωτόπων ΙΓΜΕ. ΕΣΠΑ 2007-2013 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα»/Έργο «Γεωλογική πολυθεματική χαρτογράφηση σε στρατηγικές και επιχειρησιακές κλίμακες για επιλογές αναπτυξιακών, περιβαλλοντικών και πολιτισμικών στόχων». Αθήνα, 101 σελ.

Ορεινή ζώνη Φαλακρού όρους - Δυτικής Ροδόπης. Σε: Greekscapes, Οι δρόμοι του Νερού στην κοιλάδα του Νέστου

Υδροηλεκτρικά φράγματα Θησαυρού και Πλατανόβρυσης. Greekscapes, Οι δρόμοι του Νερού στην κοιλάδα του Νέστου

Κεντρική ημιορεινή ενότητα Παρανεστίου - Σταυρούπολης. Σε: Greekscapes, Οι δρόμοι του Νερού στην κοιλάδα του Νέστου

Στενά Νέστου (Θρακικά Τέμπη). Σε: Greekscapes, Οι δρόμοι του Νερού στην κοιλάδα του Νέστου