Ερπετά & αμφίβια της Ροδόπης
Η φύση της Ροδόπης
Ερπετά & αμφίβια της Ροδόπης
Ροδόπη: ένα βιογεωγραφικό παζλ ερπετών και αμφιβίων
Η ερπετοπανίδα της Ροδόπης περιλαμβάνει 47 είδη (13 είδη αμφιβίων, 4 είδη χελωνών, 13 είδη σαυροειδών και 17 είδη φιδιών). Πρόκειται για μια από τις πλουσιότερες «συλλογές» ειδών μιας συγκεκριμένης περιοχής στην Ελλάδα. Επιπλέον, χάρη στην τεράστια έκταση των δασικών βιοτόπων, τα σχετικά είδη παρουσιάζουν πολύ μεγάλους πληθυσμούς.
Δεν είναι όμως μόνο η ποικιλία ειδών και τα μεγέθη των πληθυσμών που δίνουν στη Ροδόπη εξέχουσα σημασία, αλλά και η παρουσία πολλών ειδών με καθαρά ασιατική, περι-αρκτική ή κεντρο-βαλκανική κατανομή. Τα είδη αυτά επιβεβαιώνουν την μοναδική βιογεωγραφική θέση της Ροδόπης που υποδεικνύεται από τη χλωρίδα και την ορνιθοπανίδα, θέμα που αναλύεται διεξοδικά στο κεφάλαιο για τη οικολογία της περιοχής.
Η μεγαλύτερη έκπληξη προέρχεται από την πρόσφατη καταγραφή της Ζωοτόκας σαύρας (Zootoca vivipara) στις κορυφές του Φρακτού. Πρόκειται για έναν μικρό πληθυσμό που είναι και ο μοναδικός στην Ελλάδα. Αυτό το εκπληκτικό ζώο είναι η μόνη σαύρα που μπορεί να επιβιώσει στον περι-αρκτικό κύκλο, κάνοντας ενεργή θερμορύθμιση (και όχι παθητική, όπως τα περισσότερα ερπετά). Επιπλέον, το είδος είναι ωοζωοτόκο, δηλαδή είναι ωοτόκο στο νότιο τμήμα της εξάπλωσής της και ζωοτόκο στο βόρειο. Ο ελληνικός πληθυσμός συνιστά το νοτιότερο άκρο της συνολικής εξάπλωσης του είδους, λίγο πιο μεσημβρινά από το ισπανικό ακρότατο.
Ένα ακόμα είδος της Ροδόπης που τεκμηριώνει τις περι-αρκτικές επιρροές της είναι ο Βουνοβάτραχος (Rana temporaria), ένα είδος βατράχου με ευρεία κατανομή στο βόρειο μέρος της ευρω-ασιατικής ζώνης - για παράδειγμα, είναι τυπικό είδος των σκανδιναβικών υγροτόπων. Τα Βαλκάνια, μαζί με τις χώρες των Βάσκων, χαρτογραφούν το νότιο μέρος της κατανομής του - η Ροδόπη είναι το νοτιότερο γνωστό σημείο.
Πολύ ενδιαφέρουσα είναι και η παρουσία της Βουνόσαυρας (Lacerta agilis), που στην Ελλάδα έχει καταγραφεί σε ελάχιστες ορεινές νησίδες πάνω από τα 2000 μ. (Περιστέρι, Γράμμος και Βαρνούντας), ενώ στη Ροδόπη έχει βρεθεί σε σαφώς χαμηλότερα υψόμετρα.
Ο Βαλκανικός Τρίτωνας (Triturus ivanbureschi) έχει καθαρά βαλκανική κατανομή και στο νότο φτάνει μέχρι τη Χαλκιδική. Στα Βαλκάνια προσδιορίζεται και η εξάπλωση του Βαλκανικού Πηλοβάτη (Pelobates balcanicus), που απλώνεται μέχρι την Πελοπόννησο. Στον αντίποδα του προτύπου αυτού, η ζώνη εξάπλωσης του Γραικοβάτραχου (Pelophylax graeca) εκτείνεται κυρίως στην Ελλάδα και σε ορισμένες περιοχές της Βαλκανικής.
Η Σαύρα του Πόντου (Darevskia praticola) έχει καθαρά περι-κασπική εξάπλωση και η Ροδόπη καλύπτει το μεσημβρινό άκρο της παρουσίας της.
Ο Κεχρίτης (Elaphe sauromates) εξαπλώνεται στη ΝΑ Ευρώπη και το ΒΔ τμήμα της Μικράς Ασίας· η ελληνική κατανομή του περιορίζεται στα ημιορεινά και πεδινά της Θράκης.
Ο Ανήλιος (Xerotyphlops vermicularis) είναι - πολύ διακριτικά ... - παρών στις περισσότερες χερσαίες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου, αλλά και στα ΝΑ Βαλκάνια. Είναι ζώο των ζεστών, χαμηλού υψομέτρου περιοχών και τον βρίσκουμε μόνο στην περιοχή των ανατολικών προπόδων της Ροδόπης.
Τέλος, η χαμηλή ζώνη της Ροδόπης, όπως οι λεκάνες του Εχίνου και του Κομψάτου, βρίσκονται μέσα στη ζώνη διείσδυσης της Οθωμανικής οχιάς (Montivipera xanthina) στην Ελλάδα. Το εντυπωσιακό - και ευτυχώς δυσθεώρητο - αυτό είδος οχιάς έχει μια περιορισμένη ζώνη εξάπλωσης που περιλαμβάνει την Ανατολία, η οποία εμπίπτει στη ζώνη του ιρανοκασπικού βιοσυνόλου, και ορισμένα νησιά του ΒΑ Αιγαίου, δηλαδή στην επαφή της ασιατικής με τη μεσογειακή πανίδα.
Τα αμφίβια
Χάρη στα πολλά επιφανειακά νερά - αποτέλεσμα της σχεδόν πλήρους κάλυψης από αδιαπέρατα, πυριγενή, πετρώματα - η πανίδα αμφιβίων της Ροδόπης είναι αρκετά πλούσια.Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η παρουσία των τριών ελληνικών τριτώνων και ειδικά του Αλπικού Τρίτωνα (Mesotriton alpestris, μέχρι πρόσφατα Ichthyosaura alpestris, πριν Triturus alpestris), που αναφέρεται από λιμνούλες και λούτσες στα μεγάλα υψόμετρα της έκτασης του Ε.Π. Ροδόπης. Όπως δηλώνει το όνομα του είδους, πρόκειται για ουροδελές των αλπικών νερών που στην Ελλάδα τυπικά ζει σε λίμνες με υψόμετρο πάνω από 2000 μ.: οι πληθυσμοί της Ροδόπης ανήκουν στις ασυνήθεις καταγραφές του είδους σε υψόμετρο γύρω στα 1500 μ.
Η παρουσία της Σαλαμάνδρας (Salamandra salamandra) είναι συνήθης στα υγρά δάση της Ροδόπης
Εκτός του «αλπικού» τρίτωνα, αξίζει μια αναφορά και σε μερικά ακόμα «βουνίσια» είδη, όπως η Κιτρινομπομπίνα (Bombina variegata), ο Βαλκανικός Πηλοβάτης (Pelobates balcanicus) και κυρίως ο Βουνοβάτραχος (Rana temporaria), ένα είδος με ευρεία εξάπλωση από τα Πυρηναία μέχρι τα Ουράλια και τη δυτική Σιβηρία. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Βουνοβάτραχος έχει σποραδική κατανομή στα ΝΑ της εξάπλωσής του και είναι προφανές ότι καταφέρνει να φτάσει στη Ροδόπη (μοναδική περιοχή στην Ελλάδα) μέσω του βαλκανικού ορεογραφικού τόξου.
Πέραν των πιο πάνω ιδιαίτερων taxa, το πιο άφθονο αμφίβιο στη Ροδόπη, τουλάχιστον όπως μεταφράζεται από την οπτική εντύπωση, είναι η Σαλαμάνδρα, που κάνει μια εντυπωσιακή παρουσία μετά τις βροχές ή τα απογεύματα με ομίχλες, οπόταν τα μαυροκίτρινα ουροδελή κατακλύζουν τους δρόμους: εδώ χρειάζεται αρκετή εγρήγορση με το αυτοκίνητο, γιατί εκτός απο εξαιρετικά βραδυκίνητο αυτό το ζώο είναι και πολύ μικρό, οπότε είναι πολύ εύκολο να διαφύγει της προσοχής ... και του μάταιου αυτού κόσμου.
Με βάση την πλέον αξιόπιστη πηγή πληροφοριών για τα ερπετά στην Ελλάδα, τα είδη αμφιβίων της περιοχής είναι:
- Σαλαμάνδρα (Salamandra salamandra)
- Αλπικός Τρίτωνας (Mesotriton alpestris)
- Βαλκανικός Τρίτωνας (Triturus ivanbureschi)
- Λισσοτρίτωνας (Lissotriton vulgaris)
- Χωματόφρυνος (Bufo bufo)
- Πράσινος φρύνος (Bufotes viridis)
- Κιτρινομπομπίνα (Bombina variegata)
- Δεντροβάτραχος (Hyla arborea)
- Βαλτοβάτραχος (Pelophylax ridibundus)
- Γραικοβάτραχος (Pelophylax graeca)
- Βαλκανικός Πηλοβάτης (Pelobates balcanicus)
- Ευκίνητος βάτραχος (Rana dalmatina)
- Βουνοβάτραχος (Rana temporaria)
Οι χελώνες
Στις ανοιχτές εκτάσεις και τα νερά της περιοχής ζουν, αντίστοιχα, οι χερσαίες χελώνες της Βόρειας Ελλάδας και οι δύο νεροχελώνες της χώρας. Πρόκειται για είδη με πολύ μεγάλες ζώνες εξάπλωσης - η Ελληνική Χελώνα (Testudo graeca) «διαψεύδει» το ελληνοκεντρικό όνομα της, έχοντας μια ευρεία κατανομή σε όλο το μεσογειακό τόξο, τη Ρωσία και τη Μέση Ανατολή.
Στικτή Νεροχελώνα (Emys orbicularis)
- Στικτή Νεροχελώνα (Emys orbicularis)
- Γραμμωτή Νεροχελώνα (Mauremys caspica)
- Ελληνική Χελώνα (Testudo graeca)
- Κρασπεδοχελώνα (Testudo marginata)
Οι σαύρες
Η ποικιλία των σαυρών της Ροδόπης είναι εντυπωσιακή, με πολλές ιδιαίτερες παρουσίες, όπως ο Οφίσωψ (Ophisops elegans), είδος με ευρεία εξάπλωση στην Ανατολία και τη Μεσογειακή λέκανη και η Βουνόσαυρα (Lacerta agilis), που είναι είδος της βόρειας Ευρώπης. Η μεγαλύτερη έκπληξη της περιοχής είναι ωστόσο η καταγραφή) της Ζωοτόκας Σαύρας (Zootoca vivipara), μιας σαύρας που γεννά σαυράκια και όχι αυγά. Το είδος εντοπίστηκε πρόσφατα στην ανώτερη υψομετρικά ζώνη του Φρακτού.
Τρανόσαυρα (Lacerta trilineata)
Συνοπτικά, οι σαύρες που έχουν καταγραφεί στην περιοχή είναι:
- Ζωοτόκα Σαύρα (Zootoca vivipara)
- Αβλέφαρος (Ablepharus kitaibelii)
- Οφίσωψ (Ophisops elegans)
- Τυφλίτης (Pseudopus apodus)
- Κονάκι (Anguis fragilis)
- Σαύρα του Πόντου (Darevskia praticola)
- Βουνόσαυρα (Lacerta agilis)
- Τρανόσαυρα (Lacerta trilineata)
- Πρασινόσαυρα (Lacerta viridis)
- Βαλκανόσαυρα (Podarcis tauricus)
- Αιγαιόσαυρα (Podarcis erhardii)
- Τοιχόσαυρα (Podarcis muralis)
Τα φίδια
Λαφιάτης (Elaphe quatuorlineata)
Πέραν των διαφόρων, αρκετά διαδεδομένων στην Ελλάδα, ειδών, όπως ο Σαπίτης, η Σαΐτα, ο Έφιος, το Σπιτόφιδο κλπ, από την περιοχή αναφέρονται και ορισμένα σπάνια και μάλλον δυσθεώρητα είδη, όπως ο Κεχρίτης, ο Ανήλιος και δυο οχιές στενής κατανομής, ο Αστρίτης και η Οθωμανική οχιά.
Ο Αστρίτης (Vipera berus) έχει καταγραφεί σε όλη σχεδόν την οροσειρά των βαλκανικών συνόρων και η παρουσία του στην ανώτερη υψομετρικά ζώνη της Ροδόπης είναι βέβαιη.
Η παρουσία της Οθωμανικής Οχιάς (Montivipera xanthina) στους νομούς Ξάνθης και Δράμας επιβεβαιώθηκε μόλις πρόσφατα, οπότε είναι πιθανόν το είδος να έχει σποραδική παρουσία στα χαμηλά υψόμετρα και γύρω από τη ζώνη του Νέστου.
Επιγραμματικά, τα φίδια που αναφέρονται από την περιοχή είναι:
Κοινή Οχιά (Vipera ammodytes)
- Έρυξ (Eryx jaculus)
- Στεφανοφόρος (Coronella austriaca)
- Έφιος (Dolichophis caspius)
- Σαΐτα (Platyceps najadum)
- Λαφιάτης (Elaphe quatuorlineata)
- Κεχρίτης (Elaphe sauromates)
- Λαφιάτης του Ασκληπιού (Zamenis longissimus)
- Σπιτόφιδο (Zamenis situla)
- Αγιόφιδο (Telescopus fallax)
- Νερόφιδο (Natrix natrix)
- Λιμνόφιδο (Natrix tessellata)
- Σαπίτης (Malpolon insignitus)
- Ανήλιος (Xerotyphlops vermicularis)
- Οχιά (Vipera ammodytes)
- Αστρίτης (Vipera berus)
- Οθωμανική Οχιά (Montivipera xanthina)
Πηγές
herpetofauna.grΚατάλογος ειδών για τους νομούς Δράμας και Ξάνθης
Strachinis, I., K.M. Karagianni, M. Stanchev & N. Stanchev 2019. No one ever noticed: First report of Zootoca vivipara (Lichtenstein, 1823) in Greece. Herpetology Notes 12: p53-56.
Strachinis, I., D. Iakovidis, N. Gogolos, A. Papagoras & T. Daftsios 2025. A 130 km westward range extension of Montivipera xanthina (Serpentes, Viperidae) in mainland Greece. Herpetozoa 38: p187-190.
Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide Greece
Ερπετα και αμφιβια της Ροδοπης
Ο οδηγός Εθνικό Πάρκο Ροδόπης topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android μαζί με άλλες δεκάδες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece. Το Εθνικό Πάρκο Ροδόπης περιλαμβάνεται στην ομάδα των Εθνικών Πάρκων Ελλάδας. Αποκτήστε τον οδηγό Εθνικό Πάρκο Ροδόπης topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Εθνικό Πάρκο Ροδόπης topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό Εθνικό Πάρκο Ροδόπης topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το topoguide Greece έχει τη δυνατότητα ταυτόχρονης απεικόνισης από πέντε έως και δεκαπέντε περιοχών, επιτρέποντας έτσι την συνολική προβολή πολλών Εθνικών Πάρκων της Ελλάδας και την εύκολη εναλλαγή των διαδρομών, των εκατοντάδων Σημείων Ενδιαφέροντος και των δεκάδων σελίδων του οδηγού με τις αναρίθμητες φωτογραφίες.