Το δάσος της Στάμνας
Η οροσειρά της Ροδόπης
Το δάσος της Στάμνας
Η ενότητα της Στάμνας καλύπτει τις επί ελληνικού εδάφους, άρα νότιες, πλαγιές του όγκου Κουσλάρι, που αποτελεί τμήμα της κορυφογραμμής της οροσειράς. Χωρίζεται από την περιοχή του Φρακτού από το Φαρασινό ποταμό, ενώ από την περιοχή Λεπίδα με το ρέμα Τσακάλι. Το όνομα της περιοχής προέρχεται από μια από τις κορυφές της ενότητας, που λέγεται Στάμνα (ή Μπαρτάκοβα, υψ. 1616 μ.), κοντά στην οποία βρίσκεται και το ομώνυμο δασικό εργοτάξιο. Το τοπωνύμιο Μπαρτάκοβα χρησιμοποιείται ακόμα απο τους ντόπιους, όταν αναφέρονται στο εργοτάξιο ή το δάσος.
Ψηλότερο σημείο της ενότητας είναι η κορυφή Ψήλωμα με υψόμετρο 1.739 μ.
Μέσα από την ομίχλη, το κτηνοτροφικό ιστορικό της Στάμνας
Πέραν των δύο πιο άνω υψωμάτων, άλλες κορυφές της περιοχής που ξεπερνούν τα 1500 μέτρα είναι το Κιτρινοβούνι (1709 μ.), η Μάντρα Κρεμινάρη (1659 μ.), η Κίτρινη Δεξαμενή (1644 μ.), η Βαρβάρα (1547 μ.), ο Γιδότοπος (1535 μ.), οι Τρεις Κορυφές (1519 μ.) και το Σγουροτόπι (1517 μ.).
Ένα μεγάλο μέρος των απορροών της Στάμνας συγκεντρώνονται στη χαράδρα Μεγάλο Ρέμα, που πέφτει στο Αρκουδόρεμα, βασικό παραπόταμο του Νέστου, τον οποίο συναντά - και τον αναβιώνει - κατάντι του ταμιευτήρα Πλατανόβρυσης. Οι βορινές απορροές του κεντρικού υδροκρίτη της περιοχής, δηλαδή στο βουλγαρικό έδαφος, καταλήγουν στον Άρδα, που περνά τα ελληνικά σύνορα στον Κυπρίνο του Έβρου.
Η βλάστηση
Όπως και η γειτονική περιοχή του Λεπίδα, η ενότητα της Στάμνας παρακολούθησε μέσα τον 20ο αιώνα την κορύφωση της νομαδικής κτηνοτροφίας και την υποχώρηση του δάσους, ειδικά στη ζώνη της τεκτονικής επιπέδωσης της Ροδόπης, όπου τα δάση σταδιακά μετατράπηκαν σε βοσκοτόπια. Μετά την - προφανώς οριστική - απόσυρσή της, η βόσκηση παρέδωσε το τοπίο στη φυσική ανάκαμψη του δάσους, που ξεκίνησε με τα φυλλοβόλα και ολοκληρώθηκε μερικές δεκαετίες μετά, με την επικράτηση των κωνοφόρων, παρακρατώντας ελάχιστες διάσπαρτες σημύδες.
Φθινοπωρινά χρώματα στο δρυοδάσος
Από το Παρανέστι μέχρι τα 1200 μ., οι πτυχώσεις των πυριγενών καλύπτονται από ένα απέραντο δάσος φυλλοβόλων, όπου οι βελανιδιές αναμειγνύονται με άλλα είδη και σχηματίζουν πυκνές, σχεδόν αδιάσπαστες, συστάδες με μοναδικά διάκενα τις θέσεις των παλιών συνοικισμών, των πρωτόγονων μαντριών ή των εγκαταλελειμένων φυλακίων.
Δάσος Οξιάς κοντά στο εργοτάξιο Στάμνας
Τα μέσα υψόμετρα της ενότητας της Στάμνας καλύπτονται από συμπαγή δάση Οξιάς, που συνέχονται με τα δάση του Λεπίδα και τις οξιές της Χαϊντούς. Στη βάση των δασών αυτών προωθούνται διάσπαρτες βελανιδιές.
Ψηλότερα, το πεδίο κυριαρχείται από το τυπικό μίγμα κωνοφόρων της Ροδόπης, με κατά τόπους επικράτηση του Μαυρόπευκου, του Δασόπευκου ή της Ερυθρελάτης.
Η πανίδα
Ο Σκίουρος (Sciurus vulgaris) νέμεται όλων των ειδών τα κωνοφόρα - εδώ σε Μαυρόπευκο
Η πλούσια δασοκάλυψη της περιοχής και η στενή συνάφεια με τις γειτονικές ενότητες σημαίνει ότι όλα τα ζώα της Ροδόπης είναι παρόντα στη Στάμνα. Ακόμα και τα αγριόγιδα, που εν γένει μένουν πιστά στα βραχώδη καταφύγιά τους, εδώ αποτολμούν να κινηθούν μέσα στο δάσος, ειδικά το χειμώνα που το χιόνι αποκλείει την ανθρώπινη παρουσία και περιορίζει την κινητικότητα των μεγάλων σαρκοφάγων.
Λοφιοπαπαδίτσα (Lophophanes cristatus) στις ερυθρελάτες
Στους δασικούς λαβυρίνθους της Στάμνας, τα ζαρκάδια και τα αγριογούρουνα είναι πανταχού παρόντα, ενώ η Αρκούδα βρίσκει και στην υψομετρική διαδοχή των φυλλοβόλων και των κωνοφόρων ένα μεγάλο πεδίο διατροφής και καταφυγής, κατάλληλο για όλες τις εποχές.
Πύρρουλας (Pyrrhula pyrrhula) στα δασόπευκα
Η ορινιθοπανίδα της Στάμνας δεν διαφέρει ιδιαίτερα από αυτή των γειτονικών ενοτήτων - με την εξαίρεση του Τριδάκτυλου δρυοκολάπτη της Ελατιάς και των ειδών της «αλπικών» πετροπλαγιών της Χαϊντούς. Πιο συγκεκριμένα, όπως και στο δάσος Λεπίδα, θα βρούμε μια ποικιλία των ειδών του ορεινού δάσους, συν ορισμένα είδη των λιβαδιών.
Το δασικό εργοτάξιο Στάμνας
Τα μεγάλα δάση της Στάμνας βρίσκονται υπό συστηματική εκμετάλλευση. Μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, που τα τεχνικά μέσα ανάγκαζαν τους υλοτόμους σε πολυήμερη παραμονή, η διαχείριση των εργασιών γινόταν με βάση το δασικό εργοτάξιο της Στάμνας, μεγάλο συγκρότημα λυόμενων στην καρδιά ενός φωτεινού λιβαδιού.
Η βελτίωση των υποδομών και η ευχέρεια των μετακινήσεων με μικρά οχήματα περιόρισε τη χρησιμότητα του εργοταξίου, που σήμερα έχει μικρή λειτουργικότητα, αν και παραμένει ενεργό. Παράλληλα, έχουν ανθίσει διάσπαρτα καταλύματα προσωρινής παραμονής των υλοτόμων, ενώ το οδικό δίκτυο είναι σε μάλλον καλή κατάσταση.
Κατοίκηση
Το πέτρινο γεφύρι της Ζαρκαδιάς
Αν και κατοικήθηκε εποχικά από Σαρακατσάνους, η ανώτερη ζώνη της Στάμνας δεν γνώρισε καμια μορφή μόνιμης εγκατάστασης: οι μοναδικές απόπειρες που έχουν αφήσει κάποια ίχνη βρίσκοται περιφερειακά του δάσους, στις θέσεις Ζαρκαδιά, Πεύκη και Μάντρες.
Το κεντρικό κτήριο του φυλακίου Γιδότοπου
Ένα από τα ελάχιστα οικοδομήματα της περιοχής βρίσκεται στην κορυφή Γιδότοπος, όπου σε πλάτωμα στα 1500 μ. υπάρχει στρατιωτικό φυλάκιο (μεγάλο κατάλυμα, εγκαταλελειμένο και βανδαλισμένο, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί για προφύλαξη ή διαμονή ανάγκης, ενώ ένα δεύτερο κτίσμα, μάλλον γραφείο διοίκησης, έχει γίνει πλέον σταύλος), ενώ κατάκορφα (1535 μ.) υπάρχει παρατηρητήριο-πολυβολείο.
Το φυλάκιο «Πάγκαλος» και ο πετρόστρωτος στρατιωτικός δρόμος
Ένα ακόμα στρατιωτικό φυλάκιο, του Πάγκαλου, βρίσκεται πάνω στον παλιό στρατιωτικό δρόμο από την Πρασινάδα προς τη Στάμνα. Το κτίσμα είναι σε καλή κατάσταση και κλειδωμένο, ενώ κοντά του υπάρχει σύγχρονό του μονόχωρο ξωκλήσι.
Προσπέλαση και περιήγηση
Η περιοχή της Στάμνας προσπελαύνεται από παρακλάδι του κεντρικού άξονα Παρανεστίου-Θερμιών. Ο δρόμος, εξ ολοκλήρου χωματόδρομος, είναι καλής βατότητας μέχρι το δασικό εργοτάξιο.
Η περιήγηση στην περιοχή βασίζεται στο δασικό οδικό δίκτυο, που είναι βατό την ξηρή περίοδο. Μέρος των δρόμων - και κάποια παλιά μονοπάτια - στην περίμετρο της Στάμνας έχουν ενταχθεί στους δυο μεγάλους αγώνες ορεινού τρεξίματος της Ροδόπης, το ROUT και το Virgin Forest Trail. Διαβάστε περισσότερα για τους αγώνες της Ροδόπης στη σελίδα To oρεινό τρέξιμο στη Ροδόπη. Δεδομένου ότι οι οδεύσεις των αγώνων είναι καλά σημαδεμένες, θα μπορούσε κανείς να συντάξει διαδρομές που περιλαμβάνουν σκέλη των αγώνων και δασικούς δρόμους.
Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide Greece
Το δασος της Σταμνας
Ο οδηγός Εθνικό Πάρκο Ροδόπης topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android μαζί με άλλες δεκάδες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece. Το Εθνικό Πάρκο Ροδόπης περιλαμβάνεται στην ομάδα των Εθνικών Πάρκων Ελλάδας. Αποκτήστε τον οδηγό Εθνικό Πάρκο Ροδόπης topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Εθνικό Πάρκο Ροδόπης topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό Εθνικό Πάρκο Ροδόπης topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το topoguide Greece έχει τη δυνατότητα ταυτόχρονης απεικόνισης από πέντε έως και δεκαπέντε περιοχών, επιτρέποντας έτσι την συνολική προβολή πολλών Εθνικών Πάρκων της Ελλάδας και την εύκολη εναλλαγή των διαδρομών, των εκατοντάδων Σημείων Ενδιαφέροντος και των δεκάδων σελίδων του οδηγού με τις αναρίθμητες φωτογραφίες.