Η φύση της Ροδόπης

Βλάστηση και τοπία της Ροδόπης

Οι συνιστώσες του τοπίου

Μετά την οριστική απόσυρση των παραδοσιακών δραστηριοτήτων και των μηχανισμών βίαιης διαμόρφωσης του τοπίου που εισήγαγαν - τη βόσκηση, τη φωτιά, την κατά τόπους αποψίλωση -, το περιβάλλον της Ροδόπης διήνησε ανενόχλητο τα στάδια φυσικής εξέλιξης της βλάστησης και έφτασε στη μορφή που βλέπουμε σήμερα. Αν και η διαδικασία ανάκαμψης δεν έχει ολοκληρωθεί, οι ρυθμοί έχουν επιβραδυνθεί και στην ανθρώπινη χρονική κλίμακα η κατάσταση μοιάζει σταθερή.

Έτσι, τα δυο βασικά χαρακτηριστικά του σημερινού τοπίου είναι το ομαλό ανάγλυφο και η σχεδόν πλήρης δασοκάλυψη. Το ανάγλυφο καθορίστηκε από τις τεκτονικές, μηχανικές και χημικές ιδιομορφίες των γεωλογικών σχηματισμών της περιοχής - σχιστόλιθοι, γνεύσιοι, γρανίτες και οφιόλιθοι. Τα πετρώματα αυτά διαβρώνονται συμμετρικά από τα όμβρια και σχηματίζουν μακρύτατα δενδριτικά υδρογραφικά πλέγματα μέτριου και μεγάλου βάθους, μέσα στα οποία παραμένουν βραχώδεις σχηματισμοί μικρής και μέσης υψομετρικής διαφοράς.

Πάνω στο ήπιο αυτό ανάγλυφο εκτείνεται ένα απέραντο δάσος μεγάλης ποικιλότητας, το οποίο καλύπτει πάνω από το 90% της έκτασης της ημιορεινής και ορεινής ζώνης. Χαμηλά, οι πλαγιές καλύπτονται από δρυοδάση, στα οποία κυριαρχούν τα είδη βελανιδιάς της Βόρειας Ελλάδας, αναμεμειγμένα με πολλά είδη άλλων φυλλοβόλων.

Πάνω από το δρυοδάσος και μέχρι τις ψηλότερες κορυφές απλώνεται το ορεινό δάσος της Ροδόπης, ένα ανθολόγιο από κωνοφόρα (Μαυρόπευκο, Μακεδονίτικο έλατο, Πενταβέλονη πεύκη, Ερυθρελάτη και Δασόπευκο) και ψυχρόβια πλατύφυλλα (Οξυά και Σημύδα). Οι λιβαδικές εκτάσεις που συναντάμε στη ζώνη του δάσους είναι αποτέλεσμα της απώθησής του λόγω της εντατικής κτηνοτροφίας στη διάρκεια των τελευταίων αιώνων.

Δεν υπάρχει πραγματικό δασοόριο στη Ροδόπη, καθότι τόσο οι Οξιές όσο και τα κωνοφόρα φτάνουν μέχρι τις κορυφές. Έτσι τα υποαλπικά τοπία περιορίζονται στα ακρότατα της κορυφογραμμής και συνίστανται κυρίως από λιθώνες και βραχώνες και λιγότερο από λιβάδια. Στην ίδια ζώνη συναντάμε και τις μεγαλύτερες ορθοπλαγιές της οροσειράς.

Οι άξονες των ρεματιών επισημαίνονται από γραμμικές διαπλάσεις υγρόφιλων ειδών, όπως οι λεύκες, οι ιτιές και τα πλατάνια. Μια ακόμα μορφή υγροτοπικής βλάστησης εκδηλώνεται στους όξινους τυρφώνες, τα αποθετήρια μνήμης της δασικής ιστορίας της Ροδόπης.

Το δρυοδάσος

Το δρυοδάσος δεν είναι απλά μια υψομετρική ζώνη ή ένας τύπος βλάστησης: είναι ένα πολύπλευρο και πολυσήμαντο περιβάλλον, που φιλοξενεί την κατοίκηση, τις καλλιέργειες, την εδραία κτηνοτροφία, τις παραγωγικές δομές, το κυνήγι και την αναψυχή, ενώ εξασφαλίζει και τη θέρμανση των χωριών και έχει υπάρξει στο παρελθόν το πεδίο όλων των ιστορικών και πολιτισμικών γεγονότων.

Το δρυοδάσος καλύπτει όλο το χαμηλού υψομέτρου περιθώριο της Ροδόπης. Τα είδη που συναντάμε εδώ είναι το Τσέρο (Quercus cerris), η Πλατύφυλλη δρυς (Quercus frainetto), η Χνοώδης δρυς (Quercus pubescens) και η Απόδισκη δρυς (ή γρανίτσα, Quercus petraea). Στις πιο ξηρές θέσεις αναπτύσσεται και κατά τόπους κυριαρχεί το Πουρνάρι (Quercus coccifera).

Στη ζώνη του δρυοδάσους ευδοκιμούν πολλά ακόμα είδη δέντρων ή μεγάλων θάμνων, όπως σφενδάμια (έχουν αναγνωριστεί επτά είδη του γένους Acer), σκλήθρα, οστρυές, γάβροι, φλαμουριές και άλλα, ενώ στις ρεματιές υπάρχουν και λεύκες (Populus tremula). Όλα αυτά τα φυλλοβόλα, το φθινόπωρο συνθέτουν ένα μωσαϊκό σχημάτων, χρωμάτων και θροϊσμάτων.

Στο ανώτερο όριο της ζώνης, οι βελανιδιές συναντούν τις οξιές και τα μαυρόπευκα, ενώ σε κάποιες θέσεις βλέπουμε και λίγες σημύδες.

Από μια οικοσυστημική οπτική, το δρυοδάσος είναι το περιβάλλον με την μεγαλύτερη παραγωγικότητα τροφής για τα ζώα, καθώς τόσο οι βελανιδιές, όσο και άλλα άγρια καρποφόρα, όπως η Κρανιά (Cranus mas), οι σορβιές (πχ., Sorbus torminalis), οι αγριοτριανταφυλλιές (Rosa sp.) και τα βάτα (Rubus sp.), αλλά και οι εγκαταλελειμένες καλλιέργειες με καρυδιές (Juglans regia), καστανιές (Castanea sativa) και δαμασκηνιές (Prunus cerasifera και Ρ. dommestica), προσφέρουν άφθονη τροφή - και κυρίως στην κρίσιμη για την χειμερινή προετοιμασία περίοδο του ύστερου φθινοπώρου.

Ανάμεσα στα είδη της ζώνης, σημειώνουμε ότι το Υρκάνιο σφενδάμι (Acer hyrcanum) και η Ιπποκαστανιά (Aesculus hippocastanum) είναι ενδημικά δέντρα της Βαλκανικής.

Το ορεινό δάσος

Η οροσειρά της Ροδόπης αποτελεί το ελληνικό παλίμψηστο της δασικής ιστορίας της ΝΑ Βαλκανικής. Από στοιχεία που αντλήθηκαν μέσω των παλυνολογικών αναλύσεων στις τομές των όξινων τυρφώνων της Ελατιάς και των λιμναίες θέσεων της βουλγαρικής πλευράς έχει σκιαγραφηθεί η εξέλιξη της βλάστησης για τα τελευταία 6-8 χιλιάδες χρόνια, δηλαδή από το τέλος της νεότερης παγετώδους περίοδου. Η διαδρομή αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική, γιατί μαζί με τη βλάστηση παλινδρόμησε και η χλωρίδα και η πανίδα.

Το πρώτο, ίσως και το σημαντικότερο, συμπέρασμα είναι ότι οι μεγάλες κλιματικές αλλαγές επηρεάζουν τη βλάστηση σε βάθος και διάρκεια που καμία ανθρώπινη παρέμβαση δεν είναι ικανή να μιμηθεί. Ο μείζων παράγων που διαμόρφωσε τη βλάστηση της Ροδόπης ήταν - και σε κάποιο βαθμό εξακολουθεί να είναι - η επίδραση του κλίματος, κυρίως της θερμοκρασίας που κατέγραψε ιστορικά ακρότατα, κάτω και από την επιρροή της μάζας των παγετώνων. Σύμφωνα με τις πιο πάνω αναλύσεις, στην πρώτη φάση της ανόδου της θερμοκρασίας, οι κορυφές που απελευθερώθηκαν από τους παγετώνες καλύφθηκαν από μικρούς θάμνους του γένους Artemisia, σκληροτράχηλα Atriplex και Chenopodium και θαμνώδη Juniperus και Ephedra. Τα αμέσως χαμηλότερα υψόμετρα καταλήφθηκαν από Σημύδες και Αγριοφουντουκιές, τα μεσαία από Μακεδονίτικη ελάτη και ορεινά πεύκα και τα χαμηλότερα από βελανιδιές, φτελιές και φλαμουριές.

Μερικές χιλιετίες αργότερα και καθώς το κλίμα είχε γίνει πλέον ηπειρωτικό, η Σημύδα είχε δώσει τη θέση της στην Πενταβέλονη πεύκη και το Δασόπευκο, την Οξιά και την Ερυθρελάτη. Έκτοτε και μέχρι σήμερα, η Ερυθρελάτη και η Οξιά συνεχίζουν να μοιράζονται τα ανώτερα και μέσα υψόμετρα, αντίστοιχα, η Πενταβέλονη έχει συρρικνωθεί σε ελάχιστες μικρές συστάδες, ενώ έχει διεισδύσει και το Μαυρόπευκο.

Τις πιο πρόσφατες 2-3 χιλιετίες, ο ανθρώπινος παράγων, μέσα από τις εκχερσώσεις και την ενθάρρυνση των καρποφόρων καταφέρνει και επηρεάζει τη δομή και την ποικιλότητα καταστάσεων του δάσους, αλλά όχι τη σύνθεση.

Το δάσος της Σημύδας

Η Σημύδα (Betula pendula)είναι ένα βραχύβιο, μικρού ύψους, πρόδρομο δασικό είδος, δέντρο όλων των υψομέτρων στα βόρεια της ευρωπαϊκής κατανομής της, δέντρο των βουνών στη νότια ζώνη της. Οι μικρές εδαφικές απαιτήσεις της την βοηθούν να εγκατασταθεί πρώτη σε νέες επικράτειες, ενώ η λεπτή και φωτεινή κόμη της αφήνει άφθονο χώρο και φως στα κωνοφόρα και την Οξιά, τα οποία όμως γρήγορα θα την εκτοπίσουν, καθώς δεν ευδοκιμεί κάτω από τη σκιά τους.

Η Σημύδα είναι ένας οικολογικός πρόσκοπος: αποικεί εδάφη που έχουν αποψιλωθεί από τη φωτιά ή τον πάγο και τα βελτιώνει, προετοιμάζοντάς τα για τα δέντρα που θα την ακολουθήσουν· παράλληλα, έχοντας μεγάλη σποροπαραγωγή, πιθανόν η μετακίνησή της παρέσυρε ορισμένα είδη πουλιών και εντόμων, που έφτασαν μαζί της στη Ροδόπη.

Πιο συγκεκριμένα, η Σημύδα προτιμά τα όξινα εδάφη, όπου εγκαθίσταται μαζί με μεγάλο αριθμό από συμβιωτικούς οργανισμούς, κυρίως μύκητες, διαμορφώνοντας σε σύντομο χρονικό διάστημα συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη άλλων δέντρων, και κυρίως των ειδών με περιορισμένη προσαρμογή στα όξινα υποστρώματα, όπως το Δασόπευκο, ή προστατεύοντας είδη με μειωμένη αντοχή στην έκθεση στον παγετό, όπως η Οξιά και η Ερυθρελάτη.

Στην Ελλάδα, η Σημύδα απαντάται σε περιορισμένη έκταση σε περιοχές μεγάλου υψομέτρου της Μακεδονίας (Ροδόπη, Φαλακρό, Πάικο, Μπέλες, Παγγαίο, Καϊμακτσαλάν και 2-3 θέσεις στην Πρέσπα, ίσως και λίγο νοτιότερα). Στα βόρεια της Μικρομηλιάς, στην περιοχή του νομού Δράμας, έχει αναγνωριστεί μια μεγάλη περιοχή με αρκετά πυκνό δάσος Σημύδας, η οποία έχει καταχωρηθεί ως Ειδική Ζώνη Διατήρησης με το όνομα Δάσος Σημύδας Ροδόπης.

Το μέλλον της Σημύδας στη Ροδόπη είναι αβέβαιο, καθώς το είδος δεν ανέχεται την άνοδο της θερμοκρασίας, που ήταν ήδη οριακή στα νότια άκρα της κατανομής του. Ήδη οι μεγάλες συστάδες Σημύδας έχουν πάψει να είναι αμιγείς, καθότι έχουν πλέον διασπαστεί από κωνοφόρα. Επίσης, στις διάσπαρτες μικρές ομάδες Σημύδας δεν υπάρχει αναγέννηση και όταν ένα άτομο πεθάνει, δεν αντικαθίσταται.
Φαίνεται ότι η λευκή καλλονή της Ροδόπης δεν θα τα καταφέρει απέναντι στην πολιορκία των μελαψών εποίκων.

Συστάδες Ελάτης και Μαυρόπευκου

Το Μακεδονίτικο έλατο (Abies borisii-regis) συναντάται στη Ροδόπη κυρίως ως διάσπαρτα άτομα ή μικρές ομάδες μέσα σε συστάδες άλλων κωνοφόρων. Πρόκειται για μια μορφή ελάτου ενδιάμεση της Κεφαλονίτικης ελάτης (Abies cephalonica) και της Λευκής ελάτης (Abies alba), με τα οποία μπορεί να συνυπάρχει και να υβριδίζει. Η οικολογία του είναι παρόμοια με της Κεφαλονίτικης ελάτης - όπως και αυτή, είναι σκληροτράχηλο είδος: αντέχει στην ξηρασία και μπορεί να αποικίσει αφιλόξενα εδάφη. Συνιστά μεγάλο μέρος των δασών της βόρειας Ελλάδας, της Αλβανίας, της Βουλγαρίας και της Βόρειας Μακεδονίας.

Το Μαυρόπευκο (Pinus nigra) έχει μικρή παρουσία στη Ροδόπη, κυρίως σε άνυδρα, έντονα όξινα εδάφη, όπου βρισκει μικρό ανταγωνισμό από άλλα κωνοφόρα. Έχει χρησιμοποιηθεί σε αναδασώσεις, κυρίως στη ζώνη του δρυοδάσους, ως προστατευτικό των εδαφών πάνω από χωριά. Υποφέρει από την κοινή μοίρα των μεσογειακών πεύκων, τις κάμπιες.

Το δάσος της Οξιάς

Η Οξιά είναι ένα μεγάλο φυλλοβόλο δέντρο, εξαιρετικά διαδεδομένο στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη: θα καταλάμβανε όλο το κέντρο της ηπείρου, αν δεν είχε υλοτομηθεί. Στην Ελλάδα σχηματίζει μεγάλα δάση στα βόρεια βουνά και στη Βόρεια και Κεντρική Πίνδο, φτάνοντας μέχρι το όρος Οξιά, που είναι και το νοτιότερο σημείο της ελληνικής κατανομής της (στον ευρωπαϊκό χάρτη φτάνει μέχρι τη Σικελία).

Μέσα στην τεράστια εξάπλωσή του, το είδος έχει πολλές μορφολογικές διαφοροποιήσεις: στα ελληνικά βουνά αναγνωρίζεται ως Fagus sylvatica, ενώ στα δάση της Ροδόπης παρατηρείται μια μορφή ενδιάμεση της Fagus sylvatica με το ανατολικό είδος Fagus orientalis και από πολλούς συγγραφείς αναφέρεται ως Fagus moesiaca.

Η Οξιά υλοτομείται κυρίως για καυσόξυλα και δευτερευόντως για τεχνική ξυλεία. Στη Ροδόπη, τα μεγάλα δάση Οξιάς ανάμεσα στην Ελατιά και το Φρακτό, στα χαμηλά της Στάμνας και του Λεπίδα και στις πλαγιές της Χαϊντούς τροφοδοτούν μεγάλο μέρος της περιφερειακής κατανάλωσης.

Τα ψυχρόβια κωνοφόρα

Τα κύρια ψυχρόβια κωνοφόρα στη Ροδόπη είναι η Δασική πεύκη και η Ερυθρελάτη, ενώ είναι γνωστές λίγες θέσεις με υπολλειμματικούς πληθυσμούς Πενταβέλονης πεύκης.

Η Ερυθρελάτη (Picea abies), ένα από τα σημαντικότερα δασικά δέντρα της Ευρώπης, είναι το βασικό κωνοφόρο του περι-αρκτικού δάσους, όπως και των περιοχών γύρω από τις Άλπεις και τα Καρπάθια. Χάρη στην γενετική ευελιξία του, μπορεί να προσαρμοστεί σε ένα μεγάλο εύρος συνθηκών και έτσι κατάφερε να εποικίσει την εύκρατη ζώνη της Ροδόπης. Ωστόσο, το είδος είναι ευάλωτο σε εξωτερικές πιέσεις όπως η φωτιά, η ξηρασία, οι καταιγίδες και τα φλοιοφάγα έντομα και μπορεί να υποστεί μεγάλες απώλειες, εξ ου και η χωρική παλινδρόμηση που καταγράφεται στη Ροδόπη, όπου η Ερυθρελάτη συνάντησε όλες αυτές τις απειλές, είτε από φυσικές, είτε από ανθρωπογενείς αιτίες. Σήμερα, η έκτασή της στη Ροδόπη έχει σταθεροποιηθεί, θεωρείται ωστόσο πιθανόν να αντικατασταθεί τοπικά από το Έλατο, εφόσον η μέση ετήσια θερμοκρασία ανέβει σημαντικά.

Το Δασόπευκο (ή Δασική πεύκη, Pinus sylvestris) είναι το πιο διαδεδομένο κωνοφόρο στον πλανήτη: συγκροτεί τα απέραντα δάση της Σιβηρίας. Αυτό το μακρόβιο, ανθεκτικό σε σκληρές συνθήκες, ελάχιστα απαιτητικό διατροφικά, καλόμορφο πεύκο ξεχωρίζει εύκολα από τα άλλα κωνοφόρα χάρη την πολύ χαρακτηριστική όψη του: όταν ξεφλουδίζει αφήνει να φανεί ένας φωτεινός πορτοκαλί κορμός. Είναι φωτόφιλο είδος, το πρώτο κωνοφόρο που θα μπει στις συστάδες της Σημύδας.

Το Δασόπευκο δίνει εξαιρετική ξυλεία και είναι πιθανόν το πιο σημαντικό οικονομικά κωνοφόρο του κόσμου. Είναι παρόν σε όλες τις γωνιές της Ροδόπης, συνήθως κοντά αλλά πάντα χαμηλότερα από τις Ερυθρελάτες, και βρίσκεται υπό κανονική εκμετάλλευση.

Βραχώδεις σχηματισμοί

Τα κυριότερα βραχώδη συμπλέγματα εμφανίζονται στη ζώνη των πλουτώνιων πετρωμάτων, κυρίως στην περιοχή των ψηλότερων κορυφών, δημιουργώντας συγκροτήματα από μικρές και μεγάλες ορθοπλαγιές και αμφιθεατρικούς σχηματισμούς πάνω από κλειστές κοιλάδες.

Πολλούς, διάσπαρτους και συνήθως μικρής υψομετρικής διαφοράς βραχώδεις σχηματισμούς συναντάμε στους άξονες και τις κοντινές κοιλάδες των μεγάλων ρεμάτων, όπως του Αρκουδορέματος, κυρίως στις ζώνες απότομης αλλαγής υψομέτρου, οι οποίες επισημαίνονται από τη χαραδρώδη μορφή της κοίτης και τους εντυπωσιακούς καταρράκτες.

Οι βράχινοι σχηματισμοί της Ροδόπης έχουν έντονο διαμελισμό, τόσο οριζόντιο όσο και κάθετο, παρέχοντας πολλές διόδους στην περιβάλλουσα βλάστηση, η οποία έτσι διεισδύει και καλύπτει τα λούκια και τα ζωνάρια. Οι πιο απόκρημνες θέσεις καταλαμβάνονται από αραιές αποικίες βραχόφιλων ειδών και χασμόφυτων.

Βραχώνες, λιθώνες και λιβάδια της υποαλπικής ζώνης

Κατά μήκος της κορυφογραμμής, από την κορυφή Θέρμο (1619 μ.), πανω από το Δημάρι και μέχρι τον Τσάκαλο (1826 μ.) της Ελατιάς, ανάμεσα στις διασπασμένες συστάδες της Οξιάς και των κωνοφόρων, εμφανίζονται τρεις ιδιόμορφοι τύποι βλάστησης, που αναπτύσσονται πάνω σε τρεις επίσης πολύ ιδιαίτερους βιοτόπους: τους βραχότοπους, τις σάρες και τα διάσπαρτα υποαλπικά λιβάδια.

Στους διάσπαρτους βραχώνες της κορυφογραμμής κυριαρχούν τα κέδρα (Juniperus communis) και πλαισώνονται από άλλα ανθεκτικά στις σκληρές εδαφικές και κλιματικές συνθήκες είδη, όπως τα μέλη των γενών Saxifraga και Sempervivum. Στις σάρες απλώνονται βάτα (Rubus idaeus) και μικρές πόες, ενώ στα λιβάδια ξεχωρίζουν τα μαύρα (Vaccinium myrtillus) και τα κόκκινα (Vaccinium vitis-idea) μύρτιλλα.

Οι ρεματικές ζώνες

Οι ζώνες παρόχθιας βλάστησης αναπτύσσονται κατά μήκος των δεκάδων ρεμάτων και ποταμών της οροσειράς και συχνά σχηματίζουν στοές, καθώς τα λυγερά κλαδιά των υγρόφιλων δέντρων κλίνουν προς τον άξονα του ρέματος. Στη σύνθεση του παρόχθιου δάσους της Ροδόπης συμμετέχουν τρία είδη λεύκας και δέκα είδη ιτιάς, αλλά και πολλά άλλα δέντρα που ανήκουν στη ζώνη βλάστησης του εκάστοτε υψομέτρου (βελανιδιές, σκλήθρα, γάβροι, οξιές).

Στα μέσα υψόμετρα του δυτικού άκρου της οροσειράς, στα χαμηλά της Ελατιάς και συγκεκριμένα στο ρέμα Βαθύρεμα, κοντά στα ερείπια του ομώνυμου συνοικισμού και ανάμεσα σε οστρυές, δασόπευκα και ιτιές, έχουν διασωθεί συστάδες ενός ιδιαίτερου Σκλήθρου (Γκρίζο σκλήθρο ή Σκλήθρο της Ροδόπης, Alnus incana ssp. incana).

Οι όξινοι τυρφώνες

Ένα πολύ ιδιαίτερο στοιχείο των υδάτινων συστημάτων της Ροδόπης είναι τα ορεινά έλη, που στη συγκεκριμένη μορφή ονομάζονται τυρφώνες ή σφαγνώνες. Πρόκειται για κλειστές αλλά αβαθείς λεκάνες, έκτασης λίγων στρεμμάτων και σε μεγάλο υψόμετρο (1350–1550 μ.), χωρίς ψηλή βλάστηση, που ωστόσο περιβάλλονται από δάσος Ερυθρελάτης ή/και Δασικής πεύκης. Οι λεκάνες αυτές, λόγω της κλειστής τοπογραφίας, συγκεντρώνουν νερό από απορροές και όμβρια και στο έλος που σχηματίζεται (βάθος 1.2-2.2 μ.) έχει εγκατασταθεί μια χαμηλή υγροφιλική βλάστηση που αποτελείται κυρίως από είδη της οικογένειας Cyperaceae και των γενών Sphagnum και Juncus, όπως και πολυάριθμα είδη ορχιδεών, καθώς και το εντομοφάγο φυτό Drosera rotundifolia. Λόγω του υψομέτρου, το νερό έχει χαμηλή θερμοκρασία και λόγω του γρανιτικού υποβάθρου, έχει επίσης χαμηλό pH (είναι όξινο), συνθήκες που επιβραδύνουν τη διαδικασία αποσύνθεσης των φυτικών οργανισμών, οι οποίοι τελικά στρωματώνονται στον πυθμένα, σχηματίζοντας ένα είδος τύρφης.

Η ιδιαιτερότητα των όξινων τυρφώνων είναι ότι στα χαμηλότερα στρώματα, προς τον πυθμένα του έλους, έχουν εγκλειστεί μέσα στην τύρφη υλικά που μετέφερε το νερό ή ο άνεμος: από επιστημονική άποψη, το πιο ενδιαφέρον από τα υλικά αυτά είναι οι κόκκοι γύρης παλαιότερων εποχών, οι οποίοι διατηρούνται ανέπαφοι και μπορούν, με κατάλληλη ανάλυση, να βοηθήσουν στον προσδιορισμό της σύνθεσης του δάσους σε μεγάλο βάθος χρόνου. Συγκεκριμένα, μέσω των παλυνολογικών αναλύσεων, οι μικροί τυρφώνες της Ροδόπης έχουν δώσει ακριβείς πληροφορίες για την εξέλιξη της βλάστησης στην οροσειρά, υποδεικνύοντας τη επίδραση των μεγάλων αλλαγών, όπως η επέκταση και συρρίκνωση των λιβαδιών κάτω από την πίεση των πυρκαγιών και της βόσκησης, αλλά και το βαθμό μεταβολής των κλιματικών συνθηκών.

Τα προστατευόμενα δάση της Ροδόπης

Μέσα στο δασικό πέλαγος της Ροδόπης έχουν αναγνωριστεί πέντε ενότητες μοναδικής οικολογικής αξίας, δάση που δεν έχουν υλοτομηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα και έχουν κηρυχθεί «Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης» ή ενότητες που καλύπτονται από το καθεστώς της «Ειδικής Ζώνης Διατήρησης». Πρόκειται για το Παρθένο Δάσος του Φρακτού, το Δάσος Οξιάς της Τσίχλας Χαϊντούς, το δάσος και το σύμπλεγμα κορυφών της Κούλας στη Χαϊντού, το δάσος Σημύδας της ΒΔ Ροδόπης και το δάσος γύρω από την κορυφή Πυραμίδα Κούτρα στην Ελατιά.

Κείμενο & φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

---

Πηγές

Τσιαούση, Β. (υπεύθυνη σύνταξης) 1996. Ειδικό Διαχειριστικό Σχέδιο για την Περιοχή Ελατιά (GR140003). Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας-Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων/Υγροτόπων. Θέρμη. σελ. 197

Αθανασιάδης, N., Θεοδωρόπουλος, Κ., Ελευθεριάδου, E. 1992. Alnetun incanae Aich, et Sieger. 30 (Alnetum incanae typicum We.-Z. 52) στο δεύτερο ελληνικό τμήμα της οροσειράς της Ροδόπης. Επιστ. Επετ. Τμ. Δασολογίας & Φυσ. Περιβάλλοντος. Τόμος ΛΕ/1(7): 153-178.

Athanasiadis N., A. Gerasimidis, E. Eleftheriadou, Κ. Theodoropoulos 1993. Zur postglazialen Vegetationsentwicklung des Rhodopi-Gebirges (Elatia Dramas - Griechenland). Diss. Bot. 196: 427-437.

Athanasiadis N., Tonkov S., Atanassova J., Bozilova E. 2000. Palynological study of Holocene sediments from Lake Doirani in northern Greece. Journal of Paleolimnology 24, 331–342

Londi G., Parisi F., Vangi E., D’Amico G., Travaglini D. 2025. Forest Management Effects on Breeding Bird Communities in Apennine Beech Stands. Ecologies 2025, 6(3), p54

Bozilova E., Tonkov S. 2000. Pollen from Lake Sedmo Rilsko reveals southeast European postglacial vegetation in the highest mountain area of the Balkans. New Phytologist, Vol. 148/2, pp.190-352

Tonkov S., Possnert G., Bozilova E. 2006. The lateglacial vegetation and radiocarbon dating of Lake Trilistnika, Rila Mountains (Bulgaria). Vegetation History and Archaeobotany Vol. 16, No. 1, pp. 15-22