Θηλαστικά της Ροδόπης
Η φύση της Ροδόπης
Θηλαστικά της Ροδόπης
Η πανίδα των θηλαστικών της Ροδόπης περιλαμβάνει σχεδόν όλα τα μεγάλα είδη της Ελλάδας: Αρκούδα, Λύκο, Ελάφι, Ζαρκάδι, Αγριογούρουνο, Αγριόγατο, Αλεπού, Βίδρα, Νυφίτσα, Πετροκούναβο, Σκίουρο και Λαγό, καθώς και τα δασικά είδη μυωξών, τρωκτικών, μυγαλών και νυχτερίδων.
Σκίουρος (Sciurus vulgaris)
Καθότι η Κεντρική Ροδόπη επικοινωνεί με τα μεγάλα ορεινά συγκροτήματα της Βουλγαρίας, όπου όλα τα πιο πάνω θηλαστικά ευημερούν, είναι προφανές ότι οι ελληνικοί πληθυσμοί τους υποστηρίζονται δημογραφικά και γενετικά από τα βαλκανικά αποθέματα. Στο πνεύμα αυτό, συζητιώνται ακόμα οι μέχρι πριν 40 ή 50 χρόνια αναφορές για την παρουσία του Λύγκα, που πλέον έχει επανεμφανιστεί στην Κεντρική Βαλκανική και αργά ή γρήγορα θα πάρει τις ορεινές λεωφόρους προς το Νότο.
Η Αλεπού
Αλεπού (Vulpes vulpes)
Η πανέμορφη και πανέξυπνη Αλεπού ευημερεί όπου και όταν υπάρχει σταθερή τροφή και ικανοποιητικές συνθήκες κάλυψης και ασφάλειας. Στη Ροδόπη, προτιμά το ημιορεινό δάσος, που το αφήνει από τα τέλη της Άνοιξης μέχρι τα πρώτα χιόνια για να αποτολμήσει εποχικές περιπλανήσεις στην ορεινή ζώνη. Σε άλλα μέρη, ζει κυρίως κοντά στους οικισμούς και την αγροτική παραγωγή, αλλά στη Ροδόπη αυτή η συνθήκη είναι γεωγραφικά περιορισμένη, καθώς τα περισσότερα ορεινά χωριά δεν έχουν πλέον μόνιμη κατοίκηση και αγροτικές δραστηριότητες. Επιγραμματικά, όπως και το Τσακάλι, είναι περισσότερο ένα ζώο του αγροτικού περίγυρου, παρά ένας κάτοικος του ορεινού δάσους.
Το Τσακάλι
Τσακάλι (Canis aureus)
Μέγας οπουρτινιστής, το Τσακάλι δεν είναι φίλος των βουνών και των ορεινών δασών - προτιμά τον γεμάτο τροφικές ευκαιρίες αγροτικό κόσμο και τους πλούσιους σε άγρια ζωή μεγάλους υγρότοπους. Αναφέρεται ότι μικρές ομάδες τριγυρνούν στα ημιορεινά της περιοχής και γύρω από το Νέστο, αλλά μάλλον δεν ξελογιάζονται προς το βουνό.
Η Αρκούδα
Η Αρκούδα είναι ο τελευταίος αληθινός ορεισίβιος κάτοικος της οροσειράς, το μόνο ον που, ενώ μπορεί να σταθεί όρθιο, εξακολουθεί να ζει στο βουνό και να νέμεται τους ορεινούς πόρους.
Είναι βέβαιο ότι, όπως και στην Πίνδο, η δημογραφική αποψίλωση των χωριών, η αλλαγή των κυνηγητικών πρακτικών και ενδεχομένως το κλίμα συμπάθειας που εμφυσήθηκε στους αστικούς πληθυσμούς για την Αρκούδα - αν υποθέσουμε ότι αυτή η τελευταία εξέλιξη άγγιξε τους βουνίσιους - άφησε στην Αρκούδα μια Ροδόπη σχετικά ήσυχη και πρακτικά ολότελα δική της. Οι ερευνητές εκτιμούν έναν πληθυσμό της τάξης των δεκάδων.
Αρκούδα (Ursus arctos) με τρία αρκουδάκια
Σε αντίθεση με την Πίνδο, στη Ροδόπη η ένταση της οικολογικής παγίδευσης των ζώων γύρω από το αγροτικό συστατικό του τοπίου βαίνει φθίνουσα, καθότι ο εμπλουτισμός του ημιορεινού χώρου με καλλιέργειες και οπωρώνες έχει παύσει προ δεκαετιών. Σήμερα, σε μια Ροδόπη όπου η γεωργία και η κτηνοτροφία μικρών ζώων έχει περιοριστεί κοντά στις οδικές εξυπηρετήσεις, η Αρκούδα παλλινδρομεί ανάμεσα στην αβέβαιη διαθεσιμότητα των ορεινών καρπών και την έκθεση σε μια χορταστική αλλά επικίνδυνη επαφή με τον άνθρωπο. Προς το παρόν, το είδος διανύει μια περίοδο χάριτος, καθώς τα χρώματα της ορεινής εποποΐας δεν έχουν ξεθωριάσει εντελώς, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο πως θα εξελιχθεί το ορεινό τοπίο σε τρεις-τέσσερις δεκαετίες, κάτω από την αποκλειστική επιρροή της δασικής εκμετάλλευσης.
Ο Λύκος
Θρύλος και μπαμπούλας μαζί, ο Λύκος είναι ο αόρατος πρωταγωνιστής του φυσικού χώρου. Σε συνεχή επέκταση τις τελευταίες δυο-τρεις δεκαετίες, έχει πλέον εγκατασταθεί σε κάθε κατάλληλο τοπίο, αλλάζει ορεινό συγκρότημα σε μια μέρα και, χάρη στη δυναμική πλέον δημογραφία του, ανακάμπτει γρήγορα από τις όποιες απώλειές του.
Λύκος (Canis lupus)
Στη Ροδόπη βρίσκεται παντού και φαίνεται ότι συντηρεί πολλές διάσπαρτες κοινότητες. Θηρεύει τα πάντα: τα άφθονα ζαρκάδια, τα πολυάριθμα αγριογούρουνα - οι ντόπιοι λένε ότι όλα τα νεκρά από τις επιδημίες αγριογούρουνα βρίσκονται φαγωμένα - και κυρίως τα κυνηγόσκυλα, που τους επιβάλεται εύκολα. Η κυριαρχία του στα - μικρόσωμα και άμαθα - κυνηγόσκυλα είναι και ο λόγος που δεν μπορεί να κυνηγηθεί συστηματικά: δεν παγιδεύεται πουθενά. Φαίνεται ότι ο Λύκος ήρθε στη Ροδόπη για να μείνει.
Το Ελάφι
Το Ελάφι διατηρεί στη Ροδόπη τον έναν από τους μόλις δυο ελληνικούς πληθυσμούς του - ο άλλος είναι στην Πάρνηθα. Ο αττικός πυρήνας προερχόταν από ένα μίγμα αυτόχθονων και εισαγμένων ζώων - μέχρι πρόσφατα πιστευόταν ότι το ποσοστό του ξενικού γενετικού υλικού ήταν συντριπτικό, πεποίθεση που αποδείχθηκε λανθασμένη. Τα ελάφια της Πάρνηθας, καλοαναθρεμένα στην αγκαλιά ενός πλήρως εξανθρωπισμένου περιβάλλοντος χωρίς αντιξοότητες, επεκτάθηκαν πληθυσμιακά σε βαθμό που έφτασαν να δημιουργούν ανησυχίες για την αναγέννηση του δάσους, το οποίο είχε περιοριστεί δραματικά μετά τις πυρκαγιές του 21ου αιώνα. Και ξαφνικά ενέσκηψε ο φυσικός ρυθμιστής, ο Λύκος, τα βρήκε άφθονα και μάλλον άμαθα και κατά τα φαινόμενα τα αποδεκάτισε.
Θηλυκό ελάφι (Cervus elaphus)
Στον αντίποδα, τα ελάφια της Ροδόπης, γνήσια παιδιά της βαλκανικής γενετικής ρίζας, έχουν όλα τα χαρακτηριστικά ενός άγριου πληθυσμού: είναι μετρημένα, ξέρουν καλά τους εχθρούς τους, δίποδους και τετράποδους, και κινούνται με άνεση στο πολύπτυχο ανάγλυφο της οροσειράς, εφιππεύοντας και την αόρατη συνοριογραμμή, αν χρειαστεί. Ζουν σε πολύ μικρές ομάδες, με τα αρσενικά να περιπλανώνται μοναχικά και τα θηλυκά με τα νεαρά να προτιμούν τις πιο απομονωμένες και ήσυχες γωνιές του απέραντου δασικού τοπίου. Για όλους τους πιο πάνω λόγους, είναι μάλλον δύσκολο να τα δει κανείς και ακόμα πιο δύσκολο να εκτιμήσει το μέγεθος του πληθυσμού, που πιθανολογείται ότι παραμένει στην τάξη των δεκάδων.
Το Αγριόγιδο
Τυπικά το Αγριόγιδο είναι ζώο των μεγάλων απόκρημνων σχηματισμών: επέζησε από το ανελέητο κυνήγι των επιδέξιων ορεισίβιων χάρη στους απέραντους γκρεμούς της Γκιώνας, της Γκαμήλας και του Ολύμπου. Στη Ροδόπη κατέφυγε στην προστασία των δυσπρόσιτων χαραδρώσεων και των απλησίαστων πύργων του Φρακτού - και ενόσον παρέμενε καλά κρυμένο εκεί, ήρθαν η κήρυξη της περιοχής ως Παρθένο Δάσος και ο έλεγχος του κυνηγιού στην ευρύτερη ζώνη για να το βοηθήσουν να ανακάμψει πληθυσμιακά και δημογραφικά. Σταδιακά, ο πληθυσμός μεγάλωσε, επεκτάθηκε και δημιούργησε νέους πυρήνες σε γειτονικά βουνά.
Αρσενικό Αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra) με ένα κέρατο
Σήμερα το Αγριόγιδο έχει ξεπεράσει τον κίνδυνο εξαφάνισης σε όλους τους παλιούς θύλακες της Πίνδου και έχει επεκταθεί σε νέους - δηλαδή τμήματα των επικρατειών που έχασε. Στη Ροδόπη, οι πρόσφατες καταγραφές δείχνουν ένα μέγεθος της τάξης της εκατοντάδας στο Φρακτό, μερικές δεκάδες στη Χαϊντού και στου Λεπίδα, ενώ οι ντόπιοι μιλούν για κάποιους διάσπαρτους πυρήνες μέσα σε καθαρά δασικά περιβάλλοντα, μια τάση που έχει καταγραφεί - σε μικρότερο βαθμό - και στην Πίνδο.
Οι γνώστες του πεδίου θα καταφέρουν να δούν, εύκολα αλλά όχι άκοπα, μεμονωμένα άτομα ή πολύ μικρές ομάδες στα βράχια του Παρθένου Δάσους, στο Γυφτόκαστρο και τον καταρράκτη της Χαϊντούς, στου Λεπίδα και σε άλλες θέσεις μέσα στο δάσος, ειδικά το χειμώνα. Συχνά, πρόκειται για ένα αρσενικό που «φυλάει την πύλη», το μονοπάτι εισόδου στην περιοχή και το οποίο θα απομακρυνθεί ήσυχα για να σταθεί σε κάποιο ασφαλές, δηλαδή απόκρημνο και αθέατο, σημείο από όπου θα εκπέμψει μερικά σύντομα, διαπεραστικά σφυρίγματα, προειδοποιώντας τις μητέρες με μικρά ότι κάτι εν δυνάμει ανησυχητικό μπαίνει στην περιοχή. Μετά θα εξαφανιστεί, πηδώντας με χαρακτηριστική άνεση από ζωνάρι σε μυτίκι μέσα σε έναν κάθετο κόσμο του οποίου τα μυστικά περάσματα μόνο το ίδιο γνωρίζει και μόνο αυτό μπορεί να πατήσει.
Το Ζαρκάδι
Η δημογραφική κατάσταση του Ζαρκαδιού, στη ζώνη της εξάπλωσής του, δηλαδή την Πίνδο και τα άλλα μεγάλα ορεινά συγκροτήματα, της Ροδόπης συμπεριλαμβανόμενης, εκφράζει τη συνισταμένη πολλών περιβαλλοντικών παραμέτρων, αλλά κυρίως την αποδοχή της τοπικής κοινωνίας για την ύπαρξη άγριας ζωής στο δάσος. Ζώο αβλαβές και διακριτικό, έφτασε στα πρόθυρα της εξαφάνισης στην Ελλάδα λόγω της συστηματικής λαθροθηρίας - σε μια περίοδο που ο πληθυσμός του Λύκου, του μοναδικού θηρευτή του, βρισκόταν επίσης στο ναδίρ, άρα είναι αδύνατον να ενοχοποιηθεί.
Αρσενικό Ζαρκάδι (Capreolus capreolus)
Οι αλλαγές στην κυνηγητική νοοτροπία και πρακτική - η παρακολούθηση των σκυλιών με GPS, η γενίκευση της παγάνας, η αγκίστρωση των κυνηγών στο δρόμο, από τον οποίο δεν απομακρύνονται ιδιαίτερα, η ένταξη του κυνηγιού σε ένα ευρύτερο πλαίσιο διασκέδασης, η απώλεια των ηλικιωμένων ντόπιων που ήξεραν καλά τα λημέρια των ζώων, πιθανόν και η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου - συνέτειταν στη μείωση της παλιάς τάσης «πυροβολώ ό,τι κινείται» και κατά συνέπεια στη μικρότερη γενική βλάβη του οικοσυστήματος από τη θήρα. Μέσα στο κλίμα αυτό, το Ζαρκάδι ξεπέρασε ένα πληθυσμιακό κατώφλι και ανέκαμψε.
Στη Ροδόπη τα ζαρκάδια είναι πολλά, όχι τόσο πολλά ώστε να απειλούν κάτι, αλλά αρκετά ώστε να τα βλέπει κανείς το ξημέρωμα και το σούρουπο, σχεδόν κάθε μέρα. Λιγότερο κυνηγημένα, τα ζώα βόσκουν και αποσύρονται ήρεμα, χωρίς εκείνον τον πανικό των παλιών ημερών. Και αυτό, από μόνο του, σημαίνει πολλά για όλους.
Το Αγριογούρουνο
Το Αγριογούρουνο παρουσίασε στη Ροδόπη την πληθυσμιακή έκρηξη που γνώρισε σε πολλά άλλα ορεινά, ημιορεινά, αλλά και πεδινά τοπία της χώρας. Η παρουσία του, που δηλωνόταν με τις πατημασιές, τις κοπριές, τα λασπόλουτρα αλλά κυρίως τα εκτεταμένα σκαψίματα σε όλο το μη βραχώδες πεδίο - λιβάδια, δάση, ρεματιές, παλιά χωριάφια, παλιές στάνες, παντού - έδειχνε έναν πληθυσμό πολλών εκατοντάδων ζώων. Παρόλο το κυνήγι, που στη Ροδόπη είναι έντονο, συστηματικό και υποστηρίζεται από πολλά σκυλιά και καλό τεχνολογικό εξοπλισμό, τα αγριογούρουνα πλήθαιναν.
Αγριογούρουνο (Sus scrofa)
Μέχρι που πριν μερικά χρόνια ενέσκηψαν επιδημίες - η πιο δραστική είναι η λεγόμενη «πανώλη των χοίρων» - που τα αποδεκάτισαν. Σήμερα ο πληθυσμός των αγριογούρουνων εξακολουθεί να καλύπτει όλη την περιοχή, αλλά είναι πολύ μικρότερος, τουλάχιστον έτσι όπως γίνεται αντιληπτός από την πυκνότητα των ιχνών και τις «επιτυχίες» των κυνηγών.
Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide Greece
Τα θηλαστικα της Ροδοπης
Ο οδηγός Εθνικό Πάρκο Ροδόπης topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android μαζί με άλλες δεκάδες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece. Το Εθνικό Πάρκο Ροδόπης περιλαμβάνεται στην ομάδα των Εθνικών Πάρκων Ελλάδας. Αποκτήστε τον οδηγό Εθνικό Πάρκο Ροδόπης topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Εθνικό Πάρκο Ροδόπης topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό Εθνικό Πάρκο Ροδόπης topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το topoguide Greece έχει τη δυνατότητα ταυτόχρονης απεικόνισης από πέντε έως και δεκαπέντε περιοχών, επιτρέποντας έτσι την συνολική προβολή πολλών Εθνικών Πάρκων της Ελλάδας και την εύκολη εναλλαγή των διαδρομών, των εκατοντάδων Σημείων Ενδιαφέροντος και των δεκάδων σελίδων του οδηγού με τις αναρίθμητες φωτογραφίες.