Νότια Εύβοια

Τα βουνά των Στύρων

Τα Βουνά των Στύρων είναι το κεντρικό τμήμα του ασαφούς ορεινού αναγλύφου της ζώνης ανάμεσα στους Ζάρακες και το Μαρμάρι. Πράγματι, νοτιότερα των λόφων των Ζαράκων και του Πολυπόταμου και μέχρι τα όρια της λεκάνης του Μαρμαρίου απλώνεται μια ομάδα όγκων μέσου υψομέτρου χωρίς ενιαίο όνομα.

Όπως όλες οι γεωγραφικές ενότητες της Εύβοιας, έτσι και τα βουνά των Στύρων αποτελούν ένα σύνθετο φυσικό και πολιτισμικό τοπίο, όπου ο ανθρώπινος μόχθος έχει συνταχθεί με τις τελλουρικές δυνάμεις και τις έχει αποκαλύψει. Οι άνθρωποι που ρίζωσαν κάτω από τις ανεμοδαρμένες κορυφές, μέσα στις άνυδρες ρεματιές και γύρω από τους αφιλόξενους βραχώνες, αυτοί που έφτιαξαν τους πύργους και τα κάστρα, που έχτισαν τα δρακόσπιτα και τα αλώνια, που βρήκαν το νερό και το έστειλαν στους νερόμυλους, που λάξεψαν τους πέτρινους δρόμους και άνοιξαν τα λατομεία, είναι αυτοί που δημιούργησαν το λεξιλόγιο με το οποίο περιγράφουμε σήμερα τον άμορφο αυτόν τόπο.

Ένα περίγραμμα

Παρόλα τα χαμηλά υψόμετρα, η περίπλοκη τοπογραφία κάνει το λοφώδες ανάγλυφο των Στύρων να μοιάζει με ορεινό λαβύρινθο. Η αίσθηση αυτή εντείνεται προς τα ανατολικά, όπου οι βραχώδεις απολήξεις των λόφων κάνουν την ακτογραμμή απροπέλαστη. Πράγματι, ολόκληρη η πλευρά του Αιγαίου είναι όχι μόνο ακατοίκητη, αλλά και απροσπέλαστη, καθώς δεν υπάρχουν παρά δυο προσβάσεις στην ακτή, η μία στην παραλία του Χάρακα και η άλλη νοτιότερα, στους Βαρελαίους.

Αντίθετα, η ακτή του Ευβοϊκού είναι πολύ πιο φιλόξενη και προσφέρει έναν μεγάλο όρμο, προστατευμένο από μια ομάδα κοντινών νησίδων. Στην υπήνεμη αυτή αγκαλιά φώλιαζε ανέκαθεν το λιμάνι της περιοχής, που πλέον έχει εξελιχθεί σε ένα παράκτιο τουριστικό πόλο, τα Νέα Στύρα. Εξυπηρετικός αλλά χωρίς ταυτότητα, ο οικισμός δεν αντανακλά καθόλου την πολιτισμική διαδρομή της ενδοχώρας.

Ένας ακόμα άχρωμος παραθεριστικός πυρήνας έχει αναπτυχθεί νοτιότερα, στο μυχό ενός εξίσου υπήνεμου όρμου που λειτούργησε ως παράκτιος εμπορικός σταθμός - εξ' ου και το όνομά του, Νημποριό, «εμποριό». Άλλοτε, το Νημποριό αναλάμβανε και την άλεση των δημητριακών της περιοχής, καθώς από μια εύνοια της γεωλογίας διέθετε μια σειρά αξιόλογων πηγών που έθεταν σε λειτουργία 3-4 νερόμυλους.

Η υπόλοιπη ακτογραμμή του Ευβοϊκού μέχρι το Μαρμάρι ανήκει στις απολήξεις του όγκου Πυργάρι. Η ζώνη αυτή είναι σχετικά βραχώδης, με εξαίρεση τις παραλίες Πόρτο Λάφια και Παραλία Φηγιά, που εμπίπτουν στη ζώνη επιρροής του Μαρμαριού.

Μέσα στις λοφοσειρές της περιοχής, πιο ξεκάθαρη δομή έχουν τα καθεαυτό Βουνά των Στύρων (ή Διακοφτή), που υψώνονται πάνω και ανατολικά του ομώνυμου οικισμού και της κοιλάδας του. Το συγκρότημα σχηματίζει μια μικρή κορυφογραμμή, που κορυφώνεται στα 682 μ. και πέφτει σταδιακά προς το Αιγαίο. Η δεύτερη κορυφή (Κλιόσι ή Άγιος Νικόλαος, 648 μ.), φέρει την ακρόπολη των αρχαίων Στύρων. Δυτικά της κοιλάδας των Στύρων (την οποία πλέον διατέμνει ο νέος οδικός άξονας Νέα Στύρα-Μαρμάρι) υψώνεται το συμπαγές Πυργάρι (455 μ.), ένας αρκετά μεγάλος όγκος, χωρίς κάποιο ιδιαίτερο μορφολογικό χαρακτηριστικό.

Στους πρόποδες της κορυφής Κλιόσι, κάτω από τα λατομεία και πάνω από τα κτήματα, ακουμπούν οι τρεις κυριότεροι οικισμοί της ενδοχώρας, η Ζωοδόχος Πηγή, τα Στύρα και τα Κάψαλα. Οι θέσεις τους βρίσκονται σε μια ισοκλινή καμπύλη από τον κάμπο προς το διάσελο του Πυργαριού, η οποία με τη σειρά της γραμμογραφεί την επαφή των μαρμάρων της κορυφής πάνω σε μια αδιαπέρατη στρώση σχιστολίθων, άρα την εμφάνιση μιας ακολουθίας αξιόλογων πηγών, που όχι μόνο ύδρευσαν τους οικισμούς, αλλά γύριζαν και τους καλοφτιαγμένους νερόμυλους της πλαγιάς. Και οι τρεις οικισμοί, αν και έχουν πληγεί από τον οικοδομικό αναλφαβητισμό της νεότερης Εύβοιας, διατηρούν αρκετά φυσιογνωμικά στοιχεία της εποχής της ακμής τους.

Τα Δρακόσπιτα των Στύρων

Ένα από τα πιο γνωστά στοιχεία του πολιτισμικού τοπίου των Στύρων είναι τα δρακόσπιτα.

Στην θέση Πάλλη Λάκκα, στο τέλος ενός σχετικά σαφούς ανηφορικού μονοπατιού, βρίσκεται ένα συγκρότημα πετρόχτιστων κτηρίων που αποτελείται από τρία κτίσματα οργανωμένα σε σχήμα Π. Το συγκρότημα ονομάζεται Πάλλη Λάκκα Δραγκό από του ντόπιους.

Πρόκειται για το μεγαλύτερο συγκρότημα δρακόσπιτων στην περιοχή των Στύρων. Τα δυο κτίσματα στην Πάλλη Λάκκα έχουν παραλληλόγραμμη κάτοψη και ανάλογη στέγη, ενώ το τρίτο είναι θολωτό. Τα δυο ορθογώνια είναι κατασκευασμένα από τοπικούς σχιστόλιθους μεγάλου μήκους και η στέγαση γίνεται με εκφορική τοποθέτηση επιμήκων πλακών, ενώ στο θολωτό πάνω στους ευθύγραμμους πεσσούς στηρίζονται εκφορικά σειρές καμπυλωτά λαξεμένων λίθων.

Εκτός από τα δρακόσπιτα της Πάλλη Λάκκα, έχουν αναγνωριστεί παρόμοια κτίσματα σε αρκετές θέσεις της περιοχής. Πιο εύκολα προσπελάσιμο είναι το Δρακόσπιτο του Νημποριού, λίγα μέτρα από τον κεντρικό (παλιό, πλέον) επαρχιακό δρόμο Στύρων-Καρύστου.

Ανάλογα κτίσματα έχουν καταγραφεί στις θέσεις Λιμικό (ένα κτίσμα), Ίλκιζες (δυο δρακόσπιτα), Κούρθεα (δυο δρακόσπιτα), Αμινού, Λουμιθέλ, Κρόι-Φτοχτ, Μακκού και στα Βίγκλια (Λεύκα Νέων Στύρων).

Μια πιο αναλυτική τεχνική προσέγγιση της οικοδομικής των δρακόσπιτων παρουσιάζεται στο κεφάλαιο Τα Δρακόσπιτα.

Τα αρχαία λατομεία Στυρίας λίθου

Η ευρύτερη περιοχή της Καρυστίας - από τα Στύρα έως το Μαρμάρι και μέχρι την Κάρυστο - συνδέθηκε από τα αρχαία χρόνια με την εξόρυξη του τοπικού μαρμάρου που ήταν γνωστό ως καρυστία και στυρία λίθος.

Μια πιο λεπτομερής αναφορά της ιστορικής διαδρομής και της σημασίας της λατομικής δραστηριότητας πάνω στα βουνά της Κασυστίας και της Στυρίας παρουσιάζεται στο κεφάλαιο Τα λατομεία μαρμάρου στην Κάρυστο και τα Στύρα.

Το κάστρο των Αρμένων

Κατάκορφα του δεύτερου σε ύψος όγκου των Βουνών των Στύρων, της κορυφής Κλιόσι, βρίσκεται το μεσαιωνικό κάστρο των Αρμένων. Η θέση είναι περίοπτη και επιβλέπει όλο το μήκος της μοναδικής φυσικής οδού από τη Χαλκίδα προς την Κάρυστο, η οποία βεβαίως περνά μέσα από τα Στύρα. Το οχυρό υπήρξε η ακρόπολη του πελασγικού πληθυσμού της περιοχής, ενώ κατά την κλασική περίοδο, με το όνομα Ακόντιον, αποτέλεσε το νοτιότερο φρούριο της Ερέτριας προς την περιοχή της Καρύστου. Παρέμεινε σε χρήση στα βυζαντινά χρόνια και συμπληρώθηκε με νέα οχυρωματικά στοιχεία στη Φραγκοκρατία από τους Καταλανούς, που το παρέφρασαν σε Larmenie. Στα τέλη του 14ου αιώνα πουλήθηκε στους Ενετούς και ένα αιώνα μετά πέρασε στους Τούρκους. Πλέον, μην έχοντας ρόλο στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας, το κάστρο εγκαταλείφθηκε και ερειπώθηκε.

Το κάστρο των Αρμένων είναι μια τυπική αρχαιοελληνική ακρόπολη: είναι κτισμένο πάνω σε απόμακρη κορυφή, προσιτή μόνο από μια πλευρά και φυσικά οχυρωμένο από τις άλλες. Τα εκτεθειμένα σημεία καλύφθηκαν από το αρχαίο τείχος, που συμπληρώθηκε στο Βυζάντιο, ενώ η βορινή είσοδος, η πύλη των Αρμένων, διατήρησε την αρχική μορφή της με τους τρεις ογκόλιθους από καρυστιανό μάρμαρο.

Αν και κάποια στοιχεία, όπως οι πέτρινες δεξαμενές, πρέπει να προϋπήρχαν, οι περισσότερες κατασκευές, όπως οι θολωτές δεξαμενές, η νότια κλίμακα, ένα μεγάλο μέρος της οχύρωσης και φυσικά τα εκκλησάκια του Αγίου Νικολάου και του Αγίου Ιωάννη, προστέθηκαν κατά το Μεσαίωνα. Στη νότια πλευρά, μέσα από τον εξωτερικό περίβολο, διατηρείται ο μονόχωρος βυζαντινός ναός της Παναγίας.

Σήμερα, η επίσκεψη στο κάστρο, που γίνεται μέσω μιας καλά σημαδεμένης πεζοπορικής διαδρομής, αποτελεί μια από τις πιο ενδιαφέρουσες δραστηριότητες στην περιοχή των Στύρων.

Εκκλησίες των Στύρων

Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο στα εκκλησάκια της περιοχής είναι η ωραία θέα των τοποθεσιών, οι οποίες εξυπηρετούνται από βατούς χωματόδρομους. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα ξωκλήσια πάνω σε κύρια περάσματα ή κοντά σε νερό είναι κτίσματα της περιόδου της Οθωμανικής κατάκτησης, ενώ οι εκκλησίες στους οικισμούς και τις παρόδιες θέσεις είναι νεότερες.

Μια από τις παλαιότερες εκκλησίες των Στύρων είναι η μονόκλιτη βασιλική της Παναγίας στο κάστρο των Αρμένων, η αρχική μορφή της οποίας χρονολογείται στον 12ο αιώνα. Το κτίσμα ανοικοδομήθηκε κατά την Τουρκοκρατία (1746), διατηρώντας ως επικάλυψη της στέγης τον τοπικό σχιστόλιθο. Ο μεσαιωνικός ναός του Αγίου Νικολάου βρίσκεται κάτω από κοντινή βραχοσκεπή.

Κοντά στο μητροπολιτικό ναό των Στύρων βρίσκεται ο ναός της Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας (17ος αι.).

Περιηγηση και πεζοπορία

Η περιήγηση στην περιοχή εξυπηρετείται από το τοπικό οδικό δίκτυο, που εξακολουθεί να περιλαμβάνει αρκετούς μέτριας βατότητας χωματόδρομους.

Η πιο γνωστή πεζοπορική διαδρομή είναι η ανάβαση στο κάστρο των Αρμένων.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος