Εκκλησίες της Νότιας Εύβοιας
Βυζαντινές και μεταβυζαντινές
εκκλησίες της Νότιας Εύβοιας
Ένα γλαυκό καλωσόρισμα στην πύλη της Καρύστου
(πατήστε για μεγέθυνση)
ΤΈνα γλαυκό καλωσόρισμα στην πύλη της Καρύστου
Ο αριθμός, η ιστορική και αρχιτεκτονική αξία και ο βαθμός διατήρησης των θρησκευτικών μνημείων της Νότιας Εύβοιας αντανακλά τη μικρή σημασία που είχε η περιοχή στο κοινωνικό και οικονομικό γίγνεσθαι της γεωγραφικής ένταξής της, είτε αυτό θεωρηθεί στο πλαίσιο της Εύβοιας, είτε στην ευρύτερη διάσταση της νότιας Ελλάδας.
Πράγματι, το ενδιαφέρον της κεντρικής εξουσίας για την περιοχή από τα μεσημβρινά όρια της ζώνης επιρροής της Χαλκίδας - δηλαδή κάπου στη λεκάνη του Δύστου - μέχρι το Κάβο Ντόρο μειώνεται γρήγορα μετά τη ρωμαϊκή επέκταση και η Νότια Εύβοια αποκτά περιορισμένο αμυντικό και θρησκευτικό εξοπλισμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι για ολόκληρη τη βυζαντινή περίοδο δεν είναι γνωστά παρά μερικές μεσαιωνικές οχυρώσεις - Άρμενα, Φυλλάγρα, Καστέλο Ρόσσο, Μπούρτζι, Ανεμοπύλες - και δύο μικροί μοναστικοί πόλοι - η μονή Ταξιαρχών Καλυβίων και η μονή Αγίου Γεωργίου του Μαύρου.
Ανάλογη είναι η εικόνα και για τις εκκλησίες: ελάχιστα βυζαντινά μνημεία είναι γνωστά στην Νότια Εύβοια, εικόνα που οπωσδήποτε σχετίζεται με τη μικρή ένταση της έρευνας, αλλά είναι παράλληλα και ένδειξη για μια αραιοκατοικημέηνη και φτωχή περιοχή, με μικρό στρατηγικό βάρος.
Έτσι, το πολιτισμικό απόθεμα των εκκλησιαστικών μνημείων της περιοχής συντίθεται στη συντριπτική πλειοψηφία του από μικρούς, μονόχωρους ναούς του τέλους του 19ου και κυρίως του 20ού αιώνα, συνήθως στοιχειώδους οικοδομικής. Ανάμεσά τους συναντάμε και μερικά ξωκλήσια που είχαν κάποιο ιδιαίτερο ρόλο - θέσεις πηγών, πυρήνες εποίκησης, στοιχεία προσανατολισμού ή καταφυγής σε διαβάσεις ή μεγάλες μετακινήσεις. Παράλληλα, η οικοδόμηση νέων ναών, αλλά και μοναστηριών, στο πλαίσιο της πληθυσμιακής αποψίλωσης της Καρυστίας τις τελευταίες δεκαετίες, είναι επίσης περιορισμένη.
Εκκλησίες στα Στύρα
Δύο από τις πιο ενδιαφέρουσες εκκλησίες στην περιοχή των Στύρων είναι ο παλιός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου στην κορυφή που φέρει την αρχαία ακρόπολη - και τα λατομεία - των Στύρων και η κοντινή Αγία Τριάδα, κτισμένη σε τοποθεσία με πηγή.
Το ξωκλήσι της Παναγίας στην ακρόπολη των Στύρων
(πατήστε για μεγέθυνση)
Το ξωκλήσι της Παναγίας στην ακρόπολη των Στύρων
Το ξωκλήσι της Αγίας Τριάδας κοντά στα Στύρα
Εκκλησίες στο Μαρμάρι
Το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία Μαρμαρίου
(πατήστε για μεγέθυνση)
Το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία Μαρμαρίου
Εκκλησίες της Όχης
Ο Άγιος Δημήτριος, πυρήνας της αρχικής εγκατάστασης του σημερινού χωριού Άγιος Δημήτριος
(πατήστε για μεγέθυνση)
Ο Άγιος Δημήτριος, πυρήνας της αρχικής εγκατάστασης του σημερινού χωριού Άγιος Δημήτριος
Η παλαιότερη γνωστή και κτηριακά ακέραιη εκκλησία της Όχης και ενδεχομένως όλης της Καρυστίας είναι ο παλιός Άγιος Δημήτριος, κτισμένος στην ομαλή πλαγιά της άνω κοιλάδας του ρέματος Πορφύρα, που εκβάλλει στην παραλία Σχινοδαύλεια.
Ο ναός κτίστηκε μεταξύ του 13ου και 14ου αιώνα και υπήρξε ενοριακός του οικισμού που αναπτύχθηκε γύρω του. Ανήκει στους σταυρεπίστεγους ναούς, ένας τύπος ιδιαίτερα διαδεδομένος στην Εύβοια κατά την περίοδο αυτή. Η τοιχοποιΐα είναι από αργούς λίθους και οι επιμέρους στέγες καλύπτονται από προσεκτικά επιλεγμένες σχιστολιθικές πλάκες από τοπικό λατομείο. Στο εσωτερικό βρέθηκε μια μεγάλη πέτρινη σκάφη, που θεωρείται ότι χρησιμοποιήθηκε ως σκεύος παρασκευής βαφικών υλών.
Ο παλιός αυτός οικισμός δέχθηκε πιέσεις από πειρατικές και άλλες επιδρομές, καθότι βρισκόταν πάνω σε ιδιαίτερα εύτρωτη τοποθεσία και πάνω στη φυσική δίοδο ανάμεσα στην ανεξέλεκτη ανατολική ακτή και τη σχετικά εύπορη δυτική Καρυστία. Έτσι, οι κάτοικοι την εγκατέλειψαν και μετακινήθηκαν στην περιοχή του σημερινού Αγίου Δημητρίου. Παρόλο που η ενοριακή εκκλησία του νέου οικισμού τιμάται στον Άγιο Κωνταντίνο, το χωριό διατήρησε ως τοπωνύμιο την αφιέρωση της παλιάς εκκλησίας. Σήμερα η παλιά θέση έχει εντελώς εγκαταληφθεί και ο υστεροβυζαντινός αυτός ναός βρίσκεται απομονωμένος απέναντι από τον κεντρικό ασφαλτόδρομο της περιοχής.
Το ξωκλήσι της Παναγίας πάνω από τη Σχινοδαύλεια
Το ξωκλήσι της Παναγίτσας στον αυχένα Λυγιά
Στην περιοχή της Όχης, δηλαδή την ορεινή ζώνη της καθεαυτό Καρυστίας και μέχρι και τα όρια του Κάβο Ντόρο, οι παλιές εκκλησίες είναι όλες μονόκλιτες, με επίπεδη στέγη από οπλισμένο σκυρόδεμα, που προέρχεται από αντικατάσταση μιας αρχικής στέγης με οριζόντια ξύλινα δοκάρια και πλάκες.
Ο ερειπωμένος ναός του Αγίου Δημητρίου, στη χαράδρα του Δημοσάρη
Η Αγία Φωτεινή στο Επανοχώρι Πλατανιστού
Το ξωκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου στον Πλατανιστό,
κτισμένο μέσα στην ακρόπολη της αρχαίας Γεραιστού
Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες εκκλησίες της περιοχής βρίσκεται στην καρδιά της μεγάλης ενότητας του Πλατανιστού, δηλαδή της ομάδας των χωριών Άγιοι, Ελαιώνας, Λιβάδι, Καστρί, Μουρτιά, Μαστρογιανναίικα, Επανωχώρι, Πηδουλαίικα και Ποτάμι, και συγκεκριμένα στο κέντρο του οχυρωμένου χώρου της αρχαίας Γεραιστού. Ο ναός, μια ευμεγέθης δρομική βασιλική, είναι κτισμένος με άφθονα δάνεια από το οικοδομικό υλικό του τείχους και των κτηρίων της αρχαίας πόλης.
Η εκκλησία της Ευαγγελίστριας στον Πλατανιστό
Το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου στην Αρχάμπολη
Ο κοιμητηριακός ναός των Λενωσαίων, αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου
Το ξωκλήσι του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου, πάνω από το Χεροδύναμο
Οι νεότερες εκκλησίες εμφανίζουν επίσης μικρή ποικιλία τύπων: εκτός από μερικές σταυρεπίστεγες εκδοχές, η συντριπτική πλειοψηφία είναι δρομικά κτίσματα με στεγασμένα με δίρριχτη στέγη ή καμάρα, συχνά χωρίς καμία επικάλυψη.
Εκκλησίες στο Κάβο Ντόρο
Οι εκκλησίες των χωριών του Κάβο Ντόρο, αλλά και τα αγροτικά εκκλησάκια της περιοχής, μοιράζονται πολλά στοιχεία με τα αντίστοιχα κτίσματα των χωριών της Όχης.
Πιο γνωστή εκκλησία της περιοχής είναι ο ανεμοδαρμένος Άγιος Γρηγόριος στην άκρα του Κάβο Ντόρο.
Ο Άγιος Γρηγόριος στο Κάβο Ντόρο
(πατήστε για μεγέθυνση)
Ο Άγιος Γρηγόριος στο Κάβο Ντόρο
Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide Greece
Οδηγός της Νότιας Εύβοιας
Ο οδηγός Νότια Εύβοια topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android ως μία απο τις δεκάδες διαθέσιμες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece. Η Νότια Εύβοια περιλαμβάνεται στην ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας. Αποκτήστε τον οδηγό της Νότιας Εύβοιας ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Νότια Εύβοια topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό της Νότιας Εύβοιας ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή, κάνοντας τη σχετική αγορά από την ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας.
Στο πεδίο, το topoguide Greece κάνει ενεργητική πλοήγηση κατά μήκος της διαδρομής, ειδοποιώντας τον πεζοπόρο για την απομάκρυνσή του από το μονοπάτι, ενώ παράλληλα τον ενημερώνει για δεκάδες Σημεία Ενδιαφέροντος που βρίσκονται στην περιοχή της διαδρομής.