Νότια Εύβοια

Τα λατομεία μαρμάρου Σκύρου και Καρύστου

Η Νότια Εύβοια, από τα Στύρα έως και την Κάρυστο, συνδέθηκε από τα αρχαία χρόνια με την εξόρυξη του τοπικού μαρμάρου που ήταν γνωστό ως στυρία και καρυστία λίθος ή μάρμαρο cipollino. Πρόκειται για έναν τύπο μεταμορφωμένου ασβεστολίθου με γκρίζοπράσινο χρώμα και έντονα ορατές στρώσεις ιζηματογένεσης. Γνωστή από τα κλασικά χρόνια, η εξόρυξη ογκολίθων εντατικοποιήθηκε στα ρωμαϊκά χρόνια. Στο σημερινό τοπίο είναι ορατά δεκάδες ανοιχτά λατομεία, πολλά από τα οποία φέρουν εμφανή στοιχεία της λειτουργίας τους, ανάμεσα στα οποία πιο εντυπωσιακοί είναι αναμφίβολα οι ημίεργοι κίονες, που εγκαταλείφθηκαν επί τόπου.

Το μάρμαρο εξορυσσόταν χονδρικά από το μητρικό πέτρωμα και λαξευόταν επί τόπου - εξ΄ ού και οι μεγάλοι όγκοι λατύπης - και τελικά γινόταν μονόλιθοι κίονες ή πλάκες για επένδυση τοίχων (ορθομαρμάρωση) και δαπέδων. Η απόληψη γινόταν σε απομακρυσμένες θέσεις, συχνά κοντά στις κορυφές των λόφων, όπου έμπειροι λατόμοι εντόπιζαν συμπαγείς μάζες μαρμάρου. Η εξόρυξη γινόταν είτε επιφανειακά, με σταδιακή κάθετη απόσπαση της περιμέτρου του όγκου, είτε σε βάθος, κατά μήκος στοών που ακολουθούσαν υγιείς όγκους.

Οι αποτμήσεις έχουν κυρίως τη μορφή ορθογώνιων όγκων («δωματίων»), που ακολουθούν το μέτωπο του πετρώματος σε ευθείες γραμμές, κάνοντας συνεχείς γωνίες. Με βάση τα ίχνη της λάξευσης, τα λιθοξοϊκά εργαλεία που κυριαρχούν στα μέτωπα είναι κυρίως ο τύκος και το βελόνι και σε μικρότερο βαθμό το πικούνι και η σμίλη.

Δεκάδες λατομεία είναι σήμερα ορατά στην περιοχή των Στύρων και της Καρύστου, με τις μεγαλύτερες πυκνότητες στην περιοχή της αρχαίας ακρόπολης των Στύρων, στο Πυργάρι και το Νημποριό, τοςυ Μύλους Καρύστου και αλλού.

Με βάση το μέγεθος, τα λατομεία αυτά εμφανίζουν δύο διακριτούς τύπους: αφενός τα μεγάλα λατομικά συγκροτήματα και αφετέρου τα μικρά απομακρυσμένα λατομεία. Πέραν της έκτασης, οι δύο μορφές αυτές διαφοποιούνται έντονα και στο βαθμό οργάνωσης, δηλαδή τα βοηθητικά έργα και υποδομές, άρα στην ένταση εργασίας και τον τρόπο διοίκησης και συνεπώς στο ιδιοκτησιακό καθεστώς τους: η διαχείριση των μεγάλων λατομείων ανήκει στην τοπική διοίκηση, που ενεργεί για λογιαριασμό και υπό τον έλεγχο των ρωμαϊκών αρχών, ενώ τα μικρά λατομεία ανήκουν σε ιδιώτες εργολάβους, που έχουν παραγγελίες ή συμφωνίες με κρατικούς ή άλλους πελάτες. Στο πεδίο, η λειτουργία των μεγάλων αυτοκρατορικών εργοταξίων εκφράζεται με την δενδριτική δομή των θέσεων εξόρυξης, έστω και δοκιμαστικών, γύρω από ένα κεντρικό λατομείο και από την ύπαρξη μεγάλων δρόμων καταβίβασης και λιθαγωγίας.

Τα μονοπάτια της περιοχής ήταν οι αρχαίες οδοί λιθαγωγίας, δηλαδή οι άξονες μεταφοράς των μονόλιθων κιόνων και των ορθογωνίων ογκολίθων. Λόγω του πολυσχιδούς αναγλύφου της περιοχής, η μεταφορά των μαρμάρων ήταν επίπονη και χρονοβόρα.

Οι κίονες της Βιβλιοθήκης του Ανδριανού στο Μοναστηράκι της Αθήνας είναι από καρυστιανό μάρμαρο.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος