Βλάστηση της Νότιας Εύβοιας

Η βλάστηση της Νότιας Εύβοιας εμφανίζει μεγάλη ποικιλία τύπων και καταστάσεων, που οφείλονται σε ένα συνδυασμό από περιβαλλοντικά και ανθρωπογενή αίτια. Οι κύριες παράμετροι διαμόρφωσης της μορφολογίας της περιοχής είναι οι εξής:

• Παρόλη την επικράτηση ενός τύπου γεωλογικού υποστρώματος, των σχιστολίθων, η τοπογραφία και η υδρολογία της Νότιας Εύβοιας είναι έντονες και δημιουργούν μια μεγάλη ποικιλία γεωμορφολογικών τύπων, όπως φαράγγια, ορθοπλαγιές, βραχώδεις ακτές, ρέματα μόνιμης ή ημιμόνιμης ροής, χαλικώδεις κοίτες, οροπέδια, επικλινείς ή ομαλές πλαγιές κλπ.


• Υψηλό επίπεδο βροχοπτώσεων, λόγω της έκθεσης της περιοχής στους υγρούς ανατολικούς ανέμους.


• Ισχυρούς και παρατεταμένους ανέμους, λόγω της θέσης της περιοχής στην αύλακα υψηλού αιολικού δυναμικού κατά μήκος της ανατολικής ακτογραμμής της Ελλάδας.


• Μακρόχρονο ιστορικό ήπιας χρήσης με προαιώνιες εκχερσώσεις, πυρκαγιές και υπερβόσκηση, από ένα μικρού μεγέθους αλλά εδραίο και κυρίως απομονωμένο πληθυσμό, που στηρίχθηκε μέχρι πολύ πρόσφατα αποκλειστικά στους τοπικούς πόρους.


• Η πρόσφατη, αλλά με εμφανείς προεκτάσεις στο άμεσο και απώτερο μέλλον, ευρεία παρέμβαση πάνω στη βλάστηση, τη γεωμορφολογία και κυρίως την υδρολογία μέσω της κατασκευής ενός εκτεταμένου πλέγματος αιολικών πάρκων και της διάνοιξης του σχετικού οδικού δικτύου.

Στη σημερινή συγκρότησή της, τα πιο χαρακτηριστικά συστατικά της βλάστησης της ορεινής Νότιας Εύβοιας είναι η Αριά και το Πλατάνι, δύο δέντρα με πολύ διαφορετικές περιβαλλοντικές ανάγκες και ιστορικό χρήσης από τον άνθρωπο, και που ωστόσο είναι παρόντα σε όλες τις υψομετρικές και κλιματικές ζώνες.

Εποπτικά, η κάλυψη της Νότιας Εύβοιας από δέντρα, θάμνους και συνοδά είδη εμφανίζει πολυάριθμους διακριτούς τύπους, οι οποίοι αναλύονται στα αντίστοιχα λήμματα:

• Βλάστηση της παράκτιας ζώνης
• Ερικώνες και ψηλά φρύγανα
• Ψηλοί πρινώνες
• Συστάδες αριάς
• Συστάδες με κράταιγους, ίταμους και αρκουδουπούρναρο
• Καστανοδάση
• Λιθώνες και πετρολίβαδα
• Παρόχθια βλάστηση
• Εξωρεματικές συστάδες πλατάνων
• Αγροδασικές ζώνες

Βλάστηση της παράκτιας ζώνης

Η παράκτια ζώνη της Νότιας Εύβοιας παρουσιάζει μια αξιόλογη ποικιλία μορφολογικών τύπων με ανάλογη βλάστηση.

Το πιο εκτεταμένο στοιχείο της ακτογραμμής είναι οι βραχώδεις ζώνες, που το χαμηλότερο τμήμα τους βρίσκεται υπό την άμεση επήρεια του θαλασσινού νερού, ενώ το ανώτερο υψομετρικά μέρος τους προσειδιάζει με τις τυπικές ορθοπλαγιές και προφανώς ενδιάμεσα συναντάμε όλες τις σχετικές μορφολογικές περιπτώσεις - πετρολίβαδα, επίπεδα λιβάδια, ερικώνες κλπ.

Στο ψεκαζόμενο από το θαλασσινό νερό μέρος τα πιο χαρακτηριστικά είδη είναι το Κρίταμο (Crithmum maritimum), η κάπαρη (Capparis spinosa), το κοινό Λιμώνιο (Limonium vulgare), το Σκαρολάχανο (Brassica cretica ssp. aegea) και οι βραχόφιλες σιληνές (Silene sedoides).

Στις μικρές αμμώδεις ακτές φύονται είδη γνωστά από όλες της παραλίες της Ελλάδας, όπως το Γαλανάγκαθο (Eryngium maritimum), το παραθαλάσσιο Τριφύλλι (Medicago marina), ο παραλιακός Ώτανθος (Otanthus maritimus), η θαλασσινή Ευφόρβια (Euphorbia paralias), ο Convolvulus soldanella και τα αγροστώδη Thinopyrum junceum και Sporobolus pungens.

Στις χαλικώδεις παραλίες απλώνονται συσπειρώσεις των μικρών θάμνων Anthemis tomentosa, ενώ κατά τόπους συναντάμε ομάδες από τη Ρόκα της θάλασσας (Cakile maritima), το αγκαθωτό Salsola kali, το σαρκώδες Polygonum maritimum, τη συνήθη Ματθιόλα Matthiola tricuspidata, το Atriplex hastata και την εντυπωσιακή Παπαρούνα της θάλασσας Glaucium flavum.

Στην κατάληξη των πιο ομαλών αναγλύφων, τα φρύγανα φτάνουν μέχρι το ύψος της θάλασσας, όπου η συνήθης σύνθεση με την οποία εμφανίζονται ψηλότερα, εμπλουτίζεται με πυκνές ομάδες σχίνων. Εδώ, εκτός από το άγονο, βραχώδες υπόστρωμα και τη ολόχρονη βόσκηση, τα φυτά έχουν να αντιμετωπίσουν και τους ισχυρούς ανέμους, ειδικά στην αιγειακή ακτογραμμή. Χαρακτηριστικά, στο Κάβο Ντόρο τα φρύγανα είναι όλα ξαπλωμένα στο έδαφος λόγω των σφοδρών ανέμων και με βλαστούς καμένους από την αλμύρα.

Σε ορισμένες παράκτιες θέσεις, όπως στην παραλία Καλλιανού, στην παραλία Ποτάμι Πλατανιστού, συναντάμε ομάδες από Αλίφονες (Centaurea spinosa).

Ερικώνες και ψηλά φρύγανα

Το άγονο, ανεμοδαρμένο και ξηρό περιβάλλον της ορεινής Νότιας Εύβοιας καλύπτεται στο μεγαλύτερο μέρος του από μια χαμηλή βλάστηση, που τη συγκροτούν φυτά με ειδικές προσαρμογές στις αντίξοοες συνθήκες: αγκάθια αντί για φύλλα για να μειώσουν τη διαπνοή, μη εδώδιμα φύλλα και βλαστούς για να αποθαρρύνουν τη γίδα, ξυλώδη ριζώματα για να αντισταθούν στον άνεμο, έντονη αναβλάστηση ή ισχυρή γονιμότητα για να επιβιώσουν απέναντι στις πυρκαγιές. Τα φυτά αυτά λέγονται ομαδικά φρύγανα.

Οι φρυγανικές εκτάσεις εκτείνονται από τη ζώνη των πεδινών και παράκτιων χωριών μέχρι και την κορυφή της Όχης. Τα κυρίαρχα είδη είναι η Αστοιβίδα (Sarcopoterium spinosum), το Αχινοπόδι (Genista acanthoclada), η Σουσούρα (το Φθινοπωρινό ρείκι, Erica manipuliflora), το ανοιξιάτικο ρείκι (Erica arborea). Ανάμεσά τους αναπτύσσονται στα χαμηλότερα υψόμετρα οι ασφάκες (Phlomis fruticosa) και ψηλότερα τα λυχναράκια (Ballota acetabulosa), ενώ παντού θα βρούμε λαδανιές (Cistus creticus), θυμάρια (Coridothymus capitatus) και άλλα είδη αγκαθωτών φυτών.

Στη ζώνη των φρυγάνων, κατά τόπους κυριαρχεί η Αστοιβίδα και αλλού το Αχινοπόδι. Σε μικρότερο ποσοστό συναντάμε επιφάνειες με Γαλαστοιβή (Euphorbia acanthothamnos) και Ασφάκα (Phlomis fruticosa).

Πρινώνες

Ο τυπικός θαμνώνας στην Όχη συντίθεται από ψηλά πουρνάρια (Quercus coccifera) και διάσπαρτα άτομα ή μικρές ομάδες αριάς (Quercus ilex), σχίνου (Pistacia lentiscus) και Φυλλικιού (Phillyrea latifolia).

Κοντά στα χωριά και κυρίως γύρω από ενεργές κτηνοτροφικές μονάδες, το ύψος των πουρναριών είναι χαμηλότερο και η σύνθεση του θαμνώνα περιλαμβάνει περισσότερους αγκαθωτούς θάμνους και σπανιότερα αριές και φυλλίκια.

Αντίθετα σε θέσεις που είτε είχαν κάποιο ιδιαίτερο ρόλο (εκκλησίες, στάλοι ζώων, παλιά κτήρια κλπ) συναντάμε πουρνάρια με μεγάλο ύψος. Στις συστάδες αυτές σπάνια υπάρχει υπόροφος ή παρουσία άλλων ειδών.

Συστάδες με κράταιγους, ίταμους και αρκουδουπούρναρο

Σε διάφορες θέσεις στην ανώτερη ζώνη της Όχης αναπτύσσονται ιδιόμορφες ομάδες δέντρων, όπως κράταιγοι, ίταμοι και αρκουδουπούρναρα. Οι εκτεταμένες εμφανίσεις των ειδών αυτών είναι σπάνιες στην Ελλάδα και συχνά σχετίζονται με ευνοϊκή ή συμπτωματική ανθρώπινη παρέμβαση.

Συγκεκριμένα, οι ομάδες Ίταμου (Taxus baccata) και Ασκουδοπούρναρου (Ilex aquifolium) αναπτύσσονται κοντά στις κορυφές Προφήτης Ηλίας και Ιούδας (ψηλότερη και δεύτερη ψηλότερη κορυφή της Όχης).

Συστάδες με κράταιγους συναντάμε σε διάφορες θέσεις, κοντά στις ψηλότερες κορυφές (θέσεις Σαμάρι και Στεφάνη).

Συστάδες αριάς

Η Αριά (Quercus ilex) είναι μια σκληροτράχηλη αειθαλής βελανιδιά, με φύλλα σαν της ελιάς και μικρούς καρπούς. Το ξύλο της είναι συμπαγές και άριστο για την κατασκευή κάρβουνου. Στην Όχη σχηματίζει αραιές αλλά εκτεταμένες συστάδες, που απλώνονται από τα χαμηλά υψόμετρα έως και τις ψηλές κορυφές.

Συμπαγείς συστάδες αριάς έχουν εντοπιστεί στη χαράδρα του Δημοσάρη, κοντά στο Καλλέργο (Γκάλπιδες), στην κοιλάδα του Κόμιτου, στον Άγιο Δημήτριο και στα Ρούκλια. Μεμονωμένα άτομα υπάρχουν λίγο-πολύ παντού.

Καστανοδάση

Διάσπαρτα σε διάφορες θέσεις, και συγκροτημένα μόνο στο λεγόμενο Καστανόλογγο, συναντάμε άτομα ή μικρές ομάδες καστανιάς (Castanea sativa).

Ο Καστανόλογγος θεωρείται λείψανο των δασών καστανιάς που πιστεύεται ότι κάλυπταν μεγάλες εκτάσεις της Όχης κατά την αρχαιότητα. Το δάσος αποτελείται σήμερα από περίπου 1.500 δένδρα, ηλικίας από 350-450 ετών, δεν έχει καθόλου αναγέννηση και αντιμετωπίζει προβλήματα από την ασθένεια του έλκους της καστανιάς (προσβολή από τον μύκητα Endothia parasitica).

Μικρότερες αλλά συμπαγείς συστάδες καστανιάς έχουν εντοπιστεί στη χαράδρα του Δημοσάρη και κοντά στο χωριό Ρούκλια.

Λιθώνες και πετρολίβαδα

Γύρω από τους λιθώνες και τα πετρολίβαδα των ψηλότερων κορυφών συγκεντρώνονται είδη προσαρμοσμένα στις συνθήκες των πτωχών εδαφικών πόρων, την έντονη ηλιοφάνεια, το σχετικό ψύχος και τους συνεχείς ανέμους. Ανάμεσα στα είδη που συνθέτουν ποώδη βλάστηση της ζώνης ξεχωρίζουν τα Cerastium brachypetalum ssp. roeseri, Hypochaeris achyrophorus, Plantago lagopus, Lagurus ovatus, Trifolium angustifolium, Trifolium stellatum, Micromeria graeca, Asterolinon linum-stellatum και Salvia verbenaca.

Στα λιβάδια που βρίσκονται στην περίμετρο των λιθώνων συναντάμε πολλά βολβώδη φυτά, αλλά και μεγάλες αποικίες από φτέρες.

Παρόχθια βλάστηση

Η βλάστηση των ρεματιών και ποταμών Νότιας Εύβοιας αποτελείται κυρίως από Πλατάνια (Platanus orientalis), αναμεμειγμένα με άλλα υδρόφιλα είδη, όπως φτελιές (Ulmus minor), πικροδάφνες (Nerium oleander), Ιτιές (Salix sp.) και λυγαριές (Vitex agnus-castus). Κατά τόπους συναντάμε κουτσουπιές (Cercis siliquastrum) και κράταιγους (Crataegus monogyna).

Πιο ενδιαφέρουσα μέσα στη σύνθεση της ρεματικής βλάστησης είναι η παρουσία ώριμων δρυών. Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για διάσπαρτα άτομα, μάρτυρες προφανώς παλιών συστάδων που υλοτομήθηκαν συστηματικά για καυσόξυλα και οικοδομική ξυλεία.

Σε θέσεις με υγρασία ή ροή νερού, που ταυτόχρονα είναι εκτεθειμένες σε ισχυρούς ανέμους, τα πλατάνια έχουν κεκλιμένη μορφή και περιπεπλεγμένα κλαδιά. Χαρακτηριστικά τέτοια δέντρα θα βρούμε στις ρεματιές στη βάση του Καστανόλογγου, σε υψόμετρα που φτάνουν τα 800 μ.

Εξωρεματικές συστάδες πλατάνων

Όπως αναφέραμε και στην εισαγωγή του άρθρου, το Πλατάνι είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα είδη στη σχιστολιθική Όχη. Εκτός των τυπικών θέσεων, δηλαδή κατά μήκος του υδρογραφικού δικτύου, συναντάμε ομάδες πλατάνων σε αρκετά απρόσμενες θέσεις, όπως στις κορυφές των κλάδων που απλώνονται προς τα ανατολικά.

Αγροδασικές ζώνες

Γύρω από τα περισσότερα χωριά, απλώνονται μεγάλες εκτάσεις που αποτελούσαν την γεωργική ζώνη του οικισμού. Οι εκτάσεις αυτές έχουν δασωθεί κατά τόπους, ενώ τα παλιά χωράφια είναι εγκαταλελειμένα από δεκαετίες. Η φυσική βλάστηση στις ζώνες αυτές αποτελείται από αριές, πλατάνια, πουρνάρια και κέδρα.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος