Centaurea affinis

Μία ορεινή κενταύρια, που φύεται σε λιβάδια και ανοίγματα δασών σε πετρώδες υπόστρωμα. Είναι χαμηλό φυτό με χνουδωτά φύλλα και βλαστούς. Το σύνθετο άνθος είναι κάπως ποικιλόχρωμο, με ιώδεις, ρόδινες και λευκές αποχρώσεις, ενώ ενδιαφέρουσα είναι και η διακόσμηση των βρακτίων του περιβλήματος. Το είδος Centaurea affinis είναι βαλκανικό ενδημικό είδος, ωστόσο διακρίνεται σε τρία υποείδη, με το υποείδος laconiae (που συναντούμε στον Πάρνωνα) να είναι ελληνικό ενδημικό.

Centaurea argentea

Μία τυπικά χασμοφυτική κενταύρια, που εμφανίζεται σε φαράγγια και κρημνούς της Κρήτης και των Κυθήρων (ελληνικό ενδημικό είδος). Οφείλει το όνομά της στα ανοιχτά χνουδωτά γκριζοπράσινα (αργυρόχρωμα, από το argentum = ασήμι) φύλλα και βλαστούς. Τα κεφάλια της είναι χαρακτηριστικά, με υποκίτρινο χρώμα και μωβ λεπτομέρειες στα ανθίδια, αλλά και βράκτια με όμορφη διακόσμηση.

Centaurea athoa

Η Centaurea athoa είναι μια χαμηλή κενταύρια, που ωστόσο τραβάει εύκολα το βλέμμα χάρη στα λαμπερά κίτρινα σύνθετα άνθη της που σχηματίζονται στο άκρο των οριζόντιων χνουδωτών βλαστών. Τα φύλλα της είναι, επίσης, σύνθετα, διαιρεμένα σε στενά, σχεδόν γραμμοειδή φυλλάρια.

Φύεται σε βραχώδεις βιοτόπους μεγάλων υψομέτρων (πάνω από τα 1000 μέτρα) και έχει ασυνεχή και ενδιαφέρουσα κατανομή, αφού είναι γνωστό από την Αν. Πελοπόννησο, τον Άθω και τη ΒΔ Τουρκία. Στον Πάρνωνα (και στον Ταΰγετο) απαντά το ενδημικό της Πελοποννήσου υποείδος parnonia.

Centaurea attica

Πρόκειται για μία όμορφη θαμνώδη κενταύρια, με τα τρία υποείδη της Ελλάδας να εξαπλώνονται, όπως αναμένουμε από το όνομά της, κυρίως στην Αττική, αλλά και στη γειτονική Εύβοια. Έχει μάλλον μικρά και στενά κεφάλια με ιώδες χρώμα και βράκτια με ιδιαίτερη διακόσμηση. Οι βλαστοί της είναι λεπτοί και πολυάριθμοι, και συχνά μπλέκονται μεταξύ τους. Θα την συναντήσουμε σε ανοιχτές πετρώδεις θέσεις, σε λιβάδια και πλαγιές με χαμηλή βλάστηση.

Centaurea axillaris

Ένα από τα είδη που έχουν μεγάλο εύρος κατανομής ή έχουν αναπτύξει ελαστικότητα σε ότι αφορά τις περιβάλλοντικές συνθήκες είναι η Centaurea axillaris (μέχρι πρόσφατα υποείδος της Centaurea triumfettii, ως subsp. axillaris), που είναι παρούσα σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα, σε ένα μεγάλο εύρος υψομέτρων (από 500 έως 2400 μ.) και ενδιαιτημάτων (πετροπλαγιές των φρυγάνων, βραχώδη ανοίγματα στο δάσος και υποαλπικοί λειμώνες). Στο Μάλι Μάδι ενδημεί στα υποαλπικά λιβάδια των κορυφών, κρυμένο ανάμεσα στους κατακερματισμένους ασβεστόλιθους.

Centaurea cyanus

Η Centaurea cyanus είναι αυτόχθον φυτό της Νότιας Ευρώπης. Το βρίσκουμε σε όλη την Ελλάδα, εκτός της Θεσσαλίας, σε βραχότοπους και φρύγανα. Στην Κρήτη εισήχθη και εγκλιματίστηκε, θεωρούμενη πλέον μέλος της ντόπιας χλωρίδας. Έχει εισαχθεί ως καλλωπιστικό και κηποτεχνικό φυτό στη Βόρεια Αμερική. Είχε, και διατηρεί σε κάποιο βαθμό, σημαντική θέση στην παραδοσιακή κουλτούρα πολλών ευρωπαϊκών κρατών και χρησιμοποιείται ακόμα ως διακοσμητικό σε σαλάτες, ενώ από τα πέταλά του αποσπούσαν βαφικές ουσίες.

Centaurea hymettia

Η κενταύρια του Υμηττού, Centaurea hymettia, είναι ένας έρπων πολυετής θάμνος, με τα φύλλα και τους βλαστούς τους να αναπτύσσονται σχεδόν παράλληλα με το έδαφος σχηματίζοντας τάπητες ή και χαμηλούς μαξιλαρόμορφους θάμνους. Το σύνθετα άνθη της είναι απαλά κιτρινωπά και εμφανίζονται νωρίς το καλοκαίρι.
Παρά την εγγύτητα του Υμηττού με την πρωτεύουσα και την ενδελεχή βοτανική έρευνα που έχει υποστεί, το είδος αυτό παρέμενε άγνωστο μέχρι τις αρχές της τρέχουσας δεκαετίας, όταν και βρέθηκε ένας μικρός πληθυσμός κατά μήκος του χωματόδρομου που οδηγεί σε εγκαταλειμμένη αεροπορική βάση στο νότιο Υμηττό. Φαίνεται ότι οι περιορισμοί στην πρόσβαση στην ευρύτερη περιοχή παλιότερα απέτρεψαν τους ερευνητές από επισταμένη έρευνα της περιοχής και έτσι ένα στενότοπο ενδημικό είδος του Υμηττού έμενε καλά κρυμμένο για χρόνια.
Η Centaurea hymettia φύεται ανάμεσα στις πέτρες του ασβεστολιθικού υποστρώματος και δεν έχει κανένα πρόβλημα να εμφανιστεί στις άκρες, ακόμα και πάνω στον (με πολύ αραιή κίνηση οχημάτων, πάντως) δρόμο.

Centaurea idaea

Ένα χαμηλό φυτό με όμορφα λαμπερά κίτρινα κεφάλια και πολύ αγκαθωτούς διακλαδισμένους βλαστούς, ένα χαρακτηριστικό που το έχει κάνει ιδιαιτέρα ανθεκτικό στη βόσκηση. Ως αποτέλεσμα, το ενδημικό αυτό είδος της Κρήτης έχει καταφέρει να εποικίσει διάφορους βιοτόπους σε όλο το νησί και σε πολύ μεγάλο υψομετρικό εύρος και αποτελεί ένα από τα πιο κοινά φυτά που συναντούμε στις πετρώδεις πλαγιές του νησιού.

Centaurea jacea

Μία από τις πολλές παρόμοιες στην εμφάνιση κομψές Κενταύριες των ορεινών λιβαδιών της βόρειας ηπειρωτικής χώρας. Έχει ιώδη άνθη στην κορυφή λεπτών χνουδωτών βλαστών, ενώ βοηθητικά για την αναγνώριση της είναι τα κάπως μεμβρανώδη και φουσκωτά βράκτια του περιβλήματος, αλλά και τα ακέραια μακρόστενα φύλλα του βλαστού.

Έχει πολύ ευρεία Ευρωπαϊκή εξάπλωση και περιέχει πλήθος ουσιών με φαρμακευτικές ιδιότητες, όπως άλλωστε πολλές άλλες Κενταύριες, κάτι που είναι γνωστό ήδη από την αρχαιότητα, αφού το όνομα της παραπέμπει ευθέως στον σοφό θεραπευτή Κένταυρο Χείρωνα.

Centaurea napulifera

Μια κενταύρια της ανώτερης ζώνης των βουνών της κεντρικής και ανατολικής Βόρειας Ελλάδας, όπου ενδημεί σε πετροπλαγιές και λιβάδια. Στην Ελλάδα συναντάμε το υποείδος Centaurea napulifera subsp. napulifera.

Centaurea nervosa

Μία κενταύρια των ορεινών, συχνά υγρών, λιβαδιών, με όρθιο βλαστό που φέρει πλούσιο φύλλωμα από λογχοειδή φύλλα. Αναγνωρίζεται όχι τόσο από τους πλούσιους μωβ-ροζ χρωματισμούς του κάπως μεγάλου σύνθετου άνθους, αλλά κυρίως από την χαρακτηριστική όψη νευρώσεων που προσδίνουν στο περίβλημά του οι λεπτότατες απολήξεις των πολυσχιδών βράκτιων (στοιχείο που μπορούμε να υποθέσουμε ότι ευθύνεται για την ονομασία nervosa = νευρώδης). Η Centaurea nervosa έχει πανευρωπαϊκή εξάπλωση.

Στη ΒΑ Ελλάδα συναντούμε το υποείδος nervosa, που είναι ενδημικό της χώρας μας, με περιορισμένη κατανομή στα βουνά της κεντρικής ηπειρωτικής χώρας.

Centaurea pelia

Αντίθετα με πολλές από τις κενταύριες που έχουν στενή εξάπλωση, η Centaurea pelia είναι από τα είδη με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα, αλλά αποκλειστικά εντός των συνόρων: είναι ένα ελληνικό ενδημικό είδος. Παίρνει το όνομά της από το Πήλιο, όπου πρωτοπεριγράφηκε, ενώ και το όνομα του γένους, όπως αναφέραμε, σχετίζεται με τους Κενταύρους του Πηλίου.

Τη βρίσκουμε στα μέσα υψόμετρα, σε ηλιόλουστες θέσεις του θαμνώνα και σε ανοίγματα του δάσους.

Centaurea pichleri

Είδος της Βαλκανικής και της Ανατολίας, όπως και πολλά άλλες κενταύριες, Centaurea pichleri ανήκει στα είδη με μεγάλη ανοχή περιβαλλοντικών συνθηκών: τη συναντάμε από το πάνω όριο του θαμνώνα μέχρι τις υποαλπικές πετροπλαγιές στο μεγαλύτερο μέρος της ηπειρωτικής χώρας και του Αιγαίου.

Είναι ένα από τα σχετικά πρώιμα άνθη στο βουνό και δεν περνά απαρατήρητο.

Centaurea pumilio

Ένα ξεχωριστό μέλος του ιδιαίτερα πολυπληθούς γένους των Κενταύριων, η Centaurea pumilio έχει αποκλειστική προτίμηση σε αμμώδη εδάφη – συχνά τυπικές αμμοθίνες – κοντά στη θάλασσα. Έχει πολύ όμορφα σύνθετα άνθη, με λευκές και μωβ λεπτομέρειες, που αναπτύσσονται στην επιφάνεια του εδάφους, συνοδευόμενα από γκριζοπράσινα τριχωτά πτεροειδή φύλλα, έρποντα και με ακτινωτή διάταξη. Λόγω αυτής της εμφάνισης, της αποδόθηκε το όνομα pumilio, δηλαδή νανώδης, ωστόσο κάτω από το έδαφος, και προκειμένου να μπορέσει να συγκρατηθεί στο ασταθές αμμώδες υπόβαθρο, το κάθε φυτό σχηματίζει μία ευμεγέθη και μακριά κονδυλώδη ρίζα.

Είναι είδος με μεσογειακή εξάπλωση, στην Ελλάδα συναντάται σε διάσπαρτες παράκτιες θέσεις της Κεφαλονιάς, της Πελοποννήσου και της Δ. Κρήτης, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων αποτελούν δημοφιλείς παραθεριστικούς προορισμούς, με αποτέλεσμα οι βιότοποί της να υφίστανται σοβαρές πιέσεις.

Centaurea raphanina

Η Centaurea raphanina δεν είναι άλλη από το αγαπημένο βρώσιμο άγριο αλιβάρβαρο (ή ασκόλυμπρος). Στην κυρίως Ελλάδα και το Αιγαίο απαντά το υποείδος mixta, που είναι ενδημικό της περιοχής. Το όνομα του είδους αναφέρεται στο γεγονός ότι η σαρκώδης ρίζα έχει σχήμα σαν ραπανιού. Είναι κοινό στη Νότια Ελλάδα, σε κάθε είδος βιοτόπου και σε ένα μεγάλο υψομετρικό εύρος.

Centaurea salonitana

Μία κενταύρια χαρακτηριστική των αγρών (ενεργών και εγκαταλειμμένων) και ξηρών ποολίβαδων. Έχει όρθιους κάπως αποξυλωμένους βλαστούς, με τα άνθη να έχουν όμορφους υποκίτρινους - κρεμ χρωματισμούς, ενώ τα βράκτια φέρουν πολύ μακριές αγκαθωτές απολήξεις στην κορυφή τους. Στην Ελλάδα συναντάται σποραδικά σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα, ενώ η γενικότερη εξάπλωση του είναι στην Ανατολική Ευρώπη και την Δυτική Ασία.

Centaurea solstitialis

Μία κοινή και διαδεδομένη κενταύρια που φύεται σε πετρώδεις θέσεις με κάποια διατάραξη, συνήθως κοντά ή μέσα σε αγρούς. Ουσιαστικά αποτελεί τυπικό ζιζάνιο, και μάλιστα δύσκολα αντιμετωπίσιμο λόγω του σκληρού βλαστού του και των αγκαθιών που υπάρχουν σε διάφορα σημεία του φυτού. Πολύ αγκαθωτές και μακριές είναι οι απολήξεις των βράκτιων του σύνθετου άνθους, με το χτυπητό χρυσοκίτρινο χρώμα.

Το όνομα το είδους προέρχεται από το λατινικό solstitium, δηλαδή ηλιοστάσιο και υποδηλώνει την θερινή περίοδο άνθησης του είδους – η οποία ωστόσο μπορεί να παραταθεί μέχρι και τα μέσα του φθινοπώρου.

Centaurea spinosa

Μία πραγματικά ξεχωριστή κενταύρια, εξαιτίας της μοναδικής όψης της: είναι πολυετής, έντονα αγκαθωτός (εξ ου και το όνομά της, spinosa = αγκαθωτή), συχνά τέλεια ημισφαιρικός – μαξιλαρόμορφος γκριζοπράσινος θάμνος. Φύεται κατά κανόνα κοντά στις ακτές, τόσο σε βραχώδες όσο και σε αμμώδες υπόστρωμα και σχηματίζει συχνά εκτεταμένους πληθυσμούς, που παράγουν ένα ιδιαίτερο αισθητικό αποτέλεσμα. Τα πολυάριθμα μικρά λευκά με μωβ λεπτομέρειες άνθη της εμφανίζονται στην επιφάνεια των θάμνων μέσα στο καλοκαίρι.

Θα την συναντήσουμε κατά βάση στις ακτές της ανατολικής Ελλάδας και των νησιών του Αιγαίου, ενώ έχει σχετικά περιορισμένη εξάπλωσή στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.

Centaurea subsericans

Ενδημική της Ελλάδας, η όμορφη αυτή κενταύρια των πετρωδών πλαγιών συναντιέται κυρίως στα μεσαία βουνά της Στερεάς και της Πελοποννήσου.

Κείμενα: Απ. Καλτσής
Φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος