Οι Σιληνές, δηλαδή τα μέλη του γένους Silene, ανήκουν στα Καρυοφυλλοειδή (Caryophyllaceae). Οι Σιληνές είναι από τα πολυπληθέστερα γένη, με πάνω από 700 είδη, από τα οποία τα περισσότερα ανδημούν στο Βόρειο Ημισφαίριο και κυρίως στην περιμεσογειακή ζώνη.

Στην Ελλάδα, οι Σιληνές εκπροσωπούνται από περίπου 120 taxa, με πάνω από 40 να έχουν ταυτοποιηθεί ως ενδημικά της χώρας μας, ενώ πολλά ελληνικά είδη έχουν το μεγαλύτερο μέρος της εξάπλωσής τους στη Βαλκανική ή την Ανατολία.

Λόγω του μεγάλου πλήθους και του μεγάλου ενδιαφέροντος των τοπικών ειδών, η αναγνώριση των ειδών του γένους είναι καίρια. Σημαντικό βοήθημα στην λεπτοφυή ανάλυση χαρακτηριστικών αποτελεί η κλείδα αναγνώρισης των Silene του W. Greuter, που δημοσιεύτηκε το 1984.

Silene auriculata

Η Silene auriculata είναι μία σιληνή ορεινών βιοτόπων, που διακοσμεί βράχους και πετρώδη εδάφη. Τα φύλλα στη βάση του μικρού φυτού είναι λογχοειδή και σε κάπως αστεροειδή διάταξη, από τα οποία προβάλλουν τα ανθοφόρα στελέχη με τα σχετικά στιβαρά μονήρη άνθη. Τόσο οι βλαστοί όσο και οι καφέ-μωβ κάλυκες φέρουν αδενώδεις κοντές τρίχες που τους καθιστούν κολλώδεις. Τα πέταλα είναι λευκά με ρόδινες λεπτομέρειες στα περιθώρια, τα οποία συχνά αναδιπλώνονται προς τα μέσα, θυμίζοντας αμυδρά την περιφερειακή αναδίπλωση του πτερυγίου του αυτιού, κάτι που πιθανότατα εξηγεί το όνομα ‘auriculata’ (auriculus = το πτερύγιο του αυτιού, στα λατινικά).

Η Silene auriculata είναι ενδημική των μεγάλων ορεινών όγκων της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου.

Silene behen

Η Πορφυρή σιληνή (Silene behen), γνωστή και ως στρουθόνι, είναι μια μονοετής πόα. Χαρακτηριστικός είναι ο φουσκωτός κάλυκάς της με τις πορφυρές γραμμές. Τα πέταλα, που θα εμφανιστούν λίγο αργότερα, είναι και αυτά λευκά-ιώδη. Όπως και όλες οι σιληνές, εμφανίζει μια εντυπωσιακή συμμετρία, με τα φύλλα και την ανάπτυξη της ταξιανθίας σε διάταξη διχάσιου.

Εμφανίζεται σε ολόκληρη τη νότια και κεντρική ηπειρωτική χώρα, καθώς και τα περισσότερα νησιά, σε πετροπλαγιές, χέρσους και παραδοσιακά καλλιεργούμενους αγρούς και ελαιώνες, έως το υψόμετρο των 800 μ.

Silene caesia

Η Silene caesia είναι μια ποώδης σιληνή των βουνών που προτιμάει άγονα βραχώδη εδάφη και σάρες. Έχει σχετικά σαρκώδη φύλλα, πιο στρογγυλεμένα στη βάση και οξύληκτα πάνω στον εύθραυστο, συνήθως αρκετά μακρύ βλαστό. Ο κάλυκας είναι ελαφρά διογκωμένος, με λευκό-κρεμ χρώμα και ιώδεις κατά μήκος γραμμώσεις, ενώ χαρακτηριστικοί είναι οι μακριοί ρόδινοι στήμονες οι οποίοι προεξέχουν κατά πολύ από την στεφάνη.

Είναι φυτό με κατανομή σε ορεινούς όγκους της Βαλκανικής χερσονήσου και στην Ελλάδα στη ραχοκοκκαλιά της Πίνδου, την Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο.

Silene corinthiaca

Η Σιληνή η κορινθιακή (Silene corinthiaca) είναι μία ενδιαφέρουσα ετήσια σιληνή, ενδημική της Ελλάδας με εξάπλωση σε μία γεωγραφική ζώνη που περιλαμβάνει την Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες.

Η βάση του φυτού είναι μικρή και έρπουσα, από την οποία ανορθώνονται οι λεπτοφυείς ανθοφόροι βλαστοί που μπορεί να πλησιάζουν και το μισό μέτρο σε μήκος, στην κορυφή των οποίων αναπτύσσονται τα μονήρη φινετσάτα ροζ-λευκά άνθη του, με τα δίλοβα πέταλα. Είναι είδος με προτίμηση σε πετρώδες έδαφος, ανάμεσα σε φρυγανική βλάστηση, αλλά και σε θέσεις με ανθρωπογενή παρέμβαση με παρόμοιο υπόστρωμα (άκρες δρόμων, χέρσοι αγροί κ.α.).

Silene colorata

Ένα μικρό ετήσιο αγριολούλουδο, από τα πιο κοινά της Ελλάδας σε ποικιλία βιοτόπων, από παραλίες και βραχώδη μέρη έως φρύγανα, παρυφές δρόμων και χέρσους αγρούς, κυρίως σε χαμηλά υψόμετρα. Δημιουργεί συνήθως μεγάλες αποικίες και έτσι χρωματίζει ολόκληρες εκτάσεις με το μωβ-ροζ χρώμα των λουλουδιών της – το όνομά της άλλωστε είναι εύγλωττο (colorata = έγχρωμη). Η περίοδος ανθοφορίας της είναι διευρυμένη, από Ιανουάριο μέχρι και Μάιο. Το άνθος της είναι εξαιρετικά όμορφο και συμμετρικό, με τα διαιρεμένα πέταλα να σχηματίζουν ένα δεκασχιδές στεφάνι, ενώ τα ριγωτά σέπαλα σχηματίζουν έναν ιδιαίτερο και διογκωμένο κάλυκα.

Έχει ευρεία εξάπλωση σε όλη την μεσογειακή περιοχή.

Silene conica

Μια από τις λιγότερο κοινές σιληνές των ελληνικών βουνών, η Silene conica έχει παρόμοιες προτιμήσεις βιοτόπου με τη συγγενή της Silene vulgaris, δηλαδή πετροπλαγιές μέσου υψομέτρου, στις οποίες ωστόσο η παρουσία της είναι πολύ πιο σποραδική. Το όνομα του είδους επισημαίνει τον διπλό κώνο του άνθους, που είναι προφανές ακόμα και πριν την άνθιση και που διαφέρει από το κολουροκυλινδρικό σχήμα της Silene vulgaris.

Silene cretica

Η Silene cretica είναι Μεσογειακό είδος, που στην Ελλάδα εξαπλώνεται σε μεγάλο μέρος της ηπειρωτικής χώρας και την Κρήτη.

Τη συναντάμε σε λιβάδια και κάθε τύπο ανοιχτού βιοτόπου, ακόμα και σε περιθώρια ελαιώνων, σε ένα υψομετρικό εύρος από την ακτή έως και τα 1500 μ.

Silene gallica

Μια χνουδωτή σιληνή με λιγοστά άνθη που έχουν τριχωτό κάλυκα με κοκκινωπές ραβδώσεις. Απαντά σε πετροπλαγιές ανάμεσα στη φρυγανική βλάστηση, αλλά και στις άκρες των δρόμων.

Το είδος έχει ευρεία εξάπλωση στη Μεσογεαική λεκάνη και τη νότια Ευρώπη. Στην Ελλάδα ενδημεί παντού, στην κατώτερη υψομετρικά ζώνη, καλά κρυμένο μέσα στα φρύγανα.

Silene fabaria

Η Silene fabaria είναι μια σιληνή της παραλιακής και πεδινής ζώνης. Τη συναντάμε κυρίως σε παραλιακά βράχια, αλλά και σε εσωτερικούς πετρότοπους, χωράφια και φρύγανα. Ξεχωρίζει εύκολα από παρόμοια είδη σιληνής χάρη στο μεγάλο σύστημα φύλλων βάσης, τα οποία είναι σαρκώδη.

Αναγνωρίζονται δύο υποείδη: το τυπικό υποείδος fabaria ενδημεί στην Ανατολική Ελλάδα, τη Στερεά Ελλάδα και όλο τον αιγαιακό χώρο. Στην Όρθρη και συγκεκριμένα στην περιοχή του Δομοκού έχει αναγνωριστεί το τοπικό υποείδος Silene fabaria subsp. domokina.

Silene gigantea

Η Silene gigantea είναι μια ξεχωριστή σιληνή της Ανατολικής Μεσογείου, που απαντά σε πετρώδη εδάφη και σχισμές βράχων της μέσης υψομετρικής ζώνης. Ο πολύ λεπτός και ψηλός (μπορεί να φτάσει το 1,5 μ.) βλαστός της αναπτύσσεται από μία βάση (ρόδακα) με σπατουλόμορφα φύλλα και φέρει αδενώδες τρίχωμα που τον καθιστούν κολλώδη. Στην κορυφή του βλαστού βγαίνουν σε χαλαρή διάταξη τα ανοιχτοπράσινα άνθη του, με πέταλα που κάμπτονται χαρακτηριστικά προς τα πίσω για να προβάλουν οι αναπαραγωγικές του δομές.

Silene graeca

Η Σιληνή η ελληνική (Silene graeca) είναι ένα ευρέως διαδεδομένο φυτό της κατώτερης και μέσης υψομετρικής ζώνης, που το συναντάμε σε σε αγροτικά τοπία σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα και τα Ιόνια.

Είναι είδος με τυπική βαλκανική εξάπλωση και καθότι περιγράφηκε αρχικά από την Ελλάδα και του δόθηκε το όνομα graeca.

Silene integripetala

Μία όμορφη ετήσια σιληνή με μικρό αλλά ιδιαίτερο ρόδινο άνθος. Το όνομα της τονίζει ένα χαρακτηριστικό που την ξεχωρίζει από τα περισσότερα άλλα είδη του γένους: είναι integripetala, δηλαδή με ακέραια (μη λοβωτά) πέταλα, άρα χωρίς το ποικίλου μεγέθους σκίσιμο ή βαθούλωμα στην κορφή των πετάλων που φέρουν πολλά είδη Silene.

Απαντά σε ποικιλία βιοτόπων, όπως αγροί και καλλιεργούμενα εδάφη, πετρώδεις πλαγιές και βράχια. Πρόκειται για ενδημικό είδος της Ελλάδας, με εξάπλωση στη Νότια Πελοπόννησο και την Κρήτη. Στην Ελλάδα έχουν ταξινομηθεί τα υποείδη elaphonesiaca (στενοενδημικό της Ελαφονήσου), greuteri (ενδημικό της Κρήτης), το φερώνυμο integripetala (ενδημικό της Πελοποννήσου) και lidenii (ενδημικό Πελοποννήσου και Κρήτης).

Silene italica

Η Silene italica είναι ένα από τα είδη σιληνής με λευκά άνθη και λεπτούς βλαστούς που αναπτύσσονται σε πετρότοπους και ξέφωτα δασών. Η εξάπλωσή της είναι ευρύτερη άλλων παρόμοιων ειδών (όπως, για παράδειγμα, της Silene spinescens, που είναι ενδημικό της Νότιας Ελλάδας) και περιλαμβάνει όλη τη χώρα εκτός της Κρήτης. Η παρουσία της ωστόσο στο πεδίο είναι σποραδική.

Στην Κεντρική Ελλάδα θα βρούμε το υποείδος peloponnesiaca, ένα ελληνικό ενδημικό taxon με περιορισμένη εξάπλωση στην Αττική, τη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο, σε μικρούς πληθυσμούς σε όλα τα βραχοτόπια της μέσης και ανώτερης ζώνης.

Silene latifolia

Η Silene latifolia είναι είδος με ευρεία Ευρασιατική κατανομή. Στην Ελλάδα το συναντάμε σχεδόν παντού εκτός από την Κρήτη, σε πλατιά υψομετρική κλίμακα και σε μεγάλο εύρος βιοτόπων με ουδέτερα προς αλκαλικά εδαφικά χαρακτηριστικά.

Είναι ετήσιο φυτό με μεγάλη φαινοτυπική ποικιλία και ευρύτατη περίοδο άνθισης, που απλώνεται από το Απρίλιο έως τον Αύγουστο.

Silene parnassica

Η Silene parnassica είναι μία σιληνή των ορεινών περιοχών, που φύεται συχνά σε σχισμές βράχων και σε έντονα πετρώδες υπόστρωμα. Έχει όμορφα, καλοσχηματισμένα μονήρη άνθη με λευκά, σχεδόν καρδιόσχημα πέταλα και αρκετά επιμηκυσμένο κάλυκα, συνήθως καφεκόκκινο ή πρασινωπό.

Είναι είδος με κυρίως βαλκανική εξάπλωση και περιλαμβάνει 5 διακριτά υποείδη. Στην Πελοπόννησο συναντούμε το τυπικό υποείδος (subsp. parnassica), που εξαπλώνεται και στην Πίνδο και τη Στερεά Ελλάδα.

Silene pentelica

Η Σιληνή η πεντελική (Silene pentelica) είναι ένα μικρό φυτό με πολύκλαδο ξυλώδη βλαστό, στα άκρα του οποίου ανθίζει από τα μέσα της Άνοιξης ένα μικρής διαμέτρου πορφυρό άνθος. Το είδος μοιάζει κάπως με το αδελφό Silene sedoides (αλλά έχει πιο άλικο χρώμα και στρογγυλεμένες άκρες των πετάλων, επίσης λιγότερη τριχοφυία), αλλά είναι πιο ορεινό και το συναντάμε σε πετρώδεις θέσεις και αποσαθρωμένα εδάφη μέχρι και τα 1000 μ. υψόμετρο.

Είναι ελληνικό ενδημικό, που εμφανίζεται στη Στερεά Ελλάδα, την Εύβοια και λίγα νησιά του Αιγαίου.

Silene radicosa

Μία σιληνή με συμπαγή φυλλώδη βάση που σχηματίζει χαρακτηριστικό στιβαρό ρίζωμα, στο οποίο οφείλει το όνομα της (radicosa = ριζωματώδης). Από τη βάση εκπτύσσονται πολλοί ιδιαιτέρα λεπτοί βλαστοί, καθένας από τους οποίους καταλήγει σε 2-3 άνθη με δίλοβα λευκορόδινα πέταλα που αναδιπλώνονται προς τα μέσα αφήνοντας τους στήμονες με τους διογκωμένους ανθήρες να προβάλλουν.

Θα τη βρούμε σε λιβάδια και πετρώδεις θέσεις των βουνών της ηπειρωτικής Ελλάδας, ενώ απαντά, επίσης, σε Αλβανία και Βόρεια Μακεδονία.

Silene reinholdii

Φυτό της Ανατολικής Μεσογείου, η Silene reinholdii εξαπλώνεται στη κεντρική και νότια ηπειρωτική Ελλάδα, τις Σποράδες και τα Ιόνια.

Έχει κάπως διπλό κολουροκωνικό άνθος, όπως η Silene behen. Ενδημεί στην κατώτερη και μέση υψομετρική ζώνη σε ασβεστολιθικά εδάφη κάθε μορφής - πετροπλαγιές, πρανή δρόμων, παλιά χωράφια.

Silene roemeri

Η Silene roemeri είναι μία αρκετά ιδιαίτερη σιληνή, καθώς δεν ακολουθεί το τυπικό πρότυπο του γένους με τα άνθη να εμφανίζονται κατά κανόνα μονήρη στα ανθοφόρα στελέχη: αντιθέτως, τα υπόλευκα άνθη της έχουν πολύ κοντό μίσχο και στριμώχνονται σε μία πολύ συμπαγή ταξιανθία στο άκρο του βλαστού.

Είναι είδος των ορεινών ποολίβαδων και βραχωδών θέσεων με αραιότερη βλάστηση, με εξάπλωση στη Βαλκανική χερσόνησο και την Ιταλία. Στο όνομά της τιμάται ο Ελβετός Βοτανικός Johann Jacob Roemer (1763-1819).

Silene spinescens

Η Silene spinescens είναι μία από τις λεπτεπίλεπτες σιληνές των πετρωδών πεδίων της Νότιας Ελλάδας, ενδημικό της Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου, ευρέως διαδεδομένη στα αττικά βουνά, τοπικά άφθονη αν και σχετικά ασυνήθης. Είναι πολυετές φυτό, με μακρυούς, λεπτούς και έντονα κολλώδεις βλαστούς, που συχνά στηρίζονται σε άλλα γειτονικά φυτά. Τα λευκά, συνήθως, πέταλα έχουν μωβ νευρώσεις στην κάτω επιφάνεια, ενώ οι στήμονες εξέχουν από το περιάνθιο.

Η ανθοφορία της Silene spinescens είναι πολύ σύντομη - τα φυτά μιας θέσης μπορεί να ανθίσουν και να καρπίσουν σε λίγες μέρες. Τα πέταλα των απανθισμένων φυτών συστρέφονται χαρακτηριστικά προς το εσωτερικό του άνθους.

Silene sedoides

Ένα μικρό ετήσιο φυτό, με σχετικά σαρκώδη φύλλα βάσης που θυμίζουν χαρακτηριστικά παχύφυτα, όπως είδη του γένους Sedum (εξ ου και το όνομα sedoides = που μοιάζει με Sedum). ΟΙ βλαστοί είναι λεπτοί, σχετικά τριχωτοί και συχνά διακλαδισμένοι, στην άκρη των οποίων αναπτύσσονται τα μικρά ροζ άνθη με τον σχετικά διογκωμένο κάλυκα. Το συναντούμε κυρίως σε ακτές και παράκτιους βιοτόπους, τόσο σε αμμώδες υπόστρωμα, αλλά πιο συχνά σε βράχια.

Είναι διαδεδομένο σε όλες τις παράκτιες περιοχές της Ελλάδας και έχει ευρεία μεσογειακή εξάπλωση.

Silene tenuiflora

Η Silene tenuiflora είναι φυτό της πεδινής και ημιορεινής ζώνης, όπου τη συναντάμε σε μια ποικιλία βιοτόπων, από εγκαταλελειμένα χωράφια έως ξέφωτα δασών και πετροπλαγιές.

Μοιάζει αρκετά με την Silene colorata και όπως και αυτή έχει ευρεία εξάπλωση σε όλη σχεδόν την Ελλάδα πλην της Κρήτης και των Ιονίων νήσων. Η γενική κατανομή της είναι Μεσογειακή.

Παλιότερα θεωρείτο υποείδος tenuiflora της S. cretica. Έχει υψωθεί σε αυτόνομο είδος με επικαλυπτόμενη εξάπλωση, αλλά πάνως εκτός Κρήτης.

Silene vulgaris

Η Silene vulgaris είναι μια από τις πιο κοινές σιληνές της Ελλάδας, όπως λέει και το επιστημονικό όνομά της (vulgaris=κοινή). Θα τη βρούμε σε μια ποικιλία ορεινών βιοτόπων, κυρίως όμως σε πετρολίβαδα της μέσης και ανώτερης ζώνης. Εμφανίζει μεγάλη ποικιλομορφία – στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί 6 διαφορετικά υποείδη (όπως το υποείδος megalosperma της εισαγωγικής φωτογραφίας). Οι λεπτοφυείς βλαστοί της φέρουν τα άνθη με τον χαρακτηριστικό αρκετά διογκωμένο κάλυκα και τα μικρά λευκά έως ρόδινα πέταλα.

Αργά το καλοκαίρι, μέσα στον αποξηραμένο συμπαγή κάλυκα παραμένουν για αρκετό καιρό οι μικροί μαύροι σπόροι της – έτσι όλος ο ξερός ανθοφόρος βλαστός είναι μία φυσική κουδουνίστρα. Τα φύλλα της είναι αρκετά δημοφιλές χορταρικό, στις χώρες της Μεσογείου τουλάχιστον, που μπορούν να καταναλωθούν με πολλούς τρόπους (ως σαλατικό, σε χορτόπιτες κ.α.).

Κείμενα: Απ. Καλτσής, Γ. Πουλής & Τ. Αδαμακόπουλος
Φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος