Κεντρική Εύβοια

Το συγκρότημα του Πυξαριά

Ο Πυξαριάς (1352 μ.) είναι ένα μεγάλο ορεινό συγκρότημα της Εύβοιας. Τέταρτο ψηλότερο βουνό του νησιού, μετά τη Δίρφυ, το Ξεροβούνι και την Όχη, συνιστά το βορειότερο τμήμα της οροσειράς της Κεντρικής Ευβοίας. Στο διάσελο του Άγιου, οι προεκτάσεις του Πυξαριά συνδέονται με το Καντήλι, νοτιότερο βουνό της Βόρειας Εύβοιας, μεταφέροντας έτσι τον ορεογραφικό άξονα του νησιού από τα ανατολικά στα δυτικά.

Ο Πυξαριάς αποτελεί το πιο περίπλοκο, πιο δύσβατο και λιγότερο γνωστό ορεινό τμήμα της Εύβοιας. Ξεκινώντας από το διάσελο Σταυρός (οδικό πέρασμα από Κοντοδεσπότι προς Λιμνιώνα), η κορυφογραμμή του βουνού σχηματίζει ένα μεγάλο Γ, με τον κύριο άξονα να κορυφώνεται στα 1352 μ. και να χαμηλώνει προς τη Βλαχιά και το Πήλι και τον δευτερεύοντα να υψώνεται στο Γερακοβούνι (1227 μ.) και να πέφτει προς το ακρωτήρι Σαρακήνικο.

Η λοφώδης ζώνη δυτικά των κορυφών είναι κερματισμένη από τις υποδομές των μεταλλείων (εργοτάξια δρόμοι, κτήρια, ανοιχτές εξορύξεις), ωστόσο η κορυφογραμμή του βουνού είναι αδιάτμητη, δυσπρόσιτη και εν πολλοίς ανεξερεύνητη.

Ένα περίγραμμα

Ο Πυξαριάς και το Καντήλι σχηματίζουν έναν ορεινό ισθμό που αποκόπτει τη Βόρεια Εύβοια από τη Χαλκίδα και την εκεί σύνδεση με τον έξω κόσμο. Αυτά δύο βουνά, που με τις απόκρημνες πλαγιές προς τις εκατέρωθεν θάλασσες απέκλεισαν οποιαδήποτε παράκτια δίοδο, καθόρισαν τον πολιτισμό και την εξέλιξη του μισού νησιού. Παρόλο το μικρό υψόμετρό τους, και τα δύο βουνά παραμένουν απρόσιτα και παραγνωρισμένα: τόσο η Μεγάλη, όσο και η τοπική Ιστορία ενδιαφέρθηκαν μόνο για το μεταξύ τους διάσελο.

Ο Πυξαριάς είναι μια περιοχή άνισης ανθρωπογεωγραφίας: η κατοίκηση και η γεωργία συγκεντρώθηκε στους νότιους και βόρειους πρόποδες, στέλνοντας μια ταλαίπωρη κτηνοτροφία στις άνυδρες και άγονες ανατολικές πλαγιές και ξορκίζοντας της ενδιάμεση ερημιά με εικονοστάσια και εκκλησάκια.

Σήμερα, μετά την άλωση των εσωτερικών αναγλύφων από την εξόρυξη, που εξοστράκισε τις ετοιμοθάνατες αγροτικές παρουσίες, μέσα στο βουνό μένουν μερικά λιβάδια, λίγα πηγάδια και κάποια τοπωνύμια να θυμίζουν την ασθματική ιστορία της φτωχής αυτής ενδοχώρας.

Πλέον, το Πήλι και η Βλαχιά έχουν αποσύρει τις όποιες ελπίδες τους απο το βουνό και έχουν προσηλωθεί στις δύσμορφες αλλά λειτουργικές τουριστικές προοπτικές τους, όπως και η Αγία Σοφία και ο Λιμνιώνας. Στο νότο, το Κυπαρίσσι, ο Σταυρός και το Κοντοδεσπότι ήσαν ανέκαθεν προσανατολισμένα στη γεωργία. Στα δυτικά ανασαίνουν ακόμα οι μοναδικοί οικισμοί που μπορούν να θεωρηθούν ορεινοί, οι Άκρες, ο Παγώντας και οι Μαρκάτες, ενώ στα ανατολικά οι Μύλοι διατηρούν τη μορφή τους χάρη στην ιδιαίτερη ευβοϊκή θρησκευτική ευαισθησία.

H βλάστηση του Πυξαριά

Όλη η χαμηλή ζώνη του Πυξαριά καλύπτεται από δάση Χαλεπίου πεύκης, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων έχει πλούσιο υπόροφο και συστηματική ριτηνοσυλλογή, συνθήκες που το καθιστούν εύφλετο. Παρόλα αυτά, το πευκοδάσος της περιοχής δεν έχει καεί πρόσφατα.

Στη ζώνη του ασβεστόλιθου, το πευκοδάσος διασπάται από βραχώδεις κορυφές και ράχες και μαζί με τις αγροτικές εκτάσεις της περιμέτρου των χωριών συνθέτουν το τυπικό τοπίο της μεσογειακής περιμέτρου.

Αντίθετα στις οφιολιθικές κοιλάδες, το τοπίο είναι πιο ήπιο, χωρίς εξάρσεις - τουλάχιστον γύρω από τις ζώνες εξόρυξης. Στη ζώνη αυτή υπάρχουν πολλές ρεματιές πλαισιωμένες από πλούσιους πλατανιάδες, όπως το ρέμα του Παγώντα.

Η επαφή της Χαλέπιου πεύκης και του Κεφαλονίτικου έλατου είναι ιδιαίτερα εκτεταμένη, καθώς στη μεταβατική αυτή ζώνη το ανάγλυφο δεν υψώνεται αποφασιστικά, δημιουργώντας κοιλάδες και λεκάνες όπου τα δύο κωνοφόρα συνυπάρχουν και αναμειγνύονται. Το δάσος της Ελάτης επικρατεί αμέσως ψηλότερα, αλλά είναι συμπαγές σε μια στενή ζώνη που μόλις ξεπερνά τα 1100 μέτρα, δηλαδή στην περιοχή της επαφής των πλουτώνιων εδαφών με τους ασβεστόλιθους. Οι συνθήκες στα υψόμετρα αυτά είναι οριακές για το έλατο, που δείχνει και εδώ τάσεις συρρίκνωσης, με αρκετά ξερά άτομα.

Η κορυφογραμμή του Πυξαριά, όπως μαρτυρά και το τοπωνύμιο, καλύπτονται από Πυξάρι, είδος αειθαλούς μη ακανθώδους θάμνου, ευρέως διαδεδομένου στην Πίνδο, κυρίως σε οφιόλιθους και σε μεγαλύτερα υψόμετρα. Το Πυξάρι αξιοποιεί εδώ τις ιδιαίτερες κλιματικές συνθήκες της ανατολικής ηπειρωτικής χώρας, που χάρη στην επίδραση του Αιγαίου προσειδιάζουν με τις καταστάσεις ψηλότερων βουνών: εκτεταμένους θαμνώνες με πυξάρια θα βρούμε και στο γειτονικό Πήλιο και μάλιστα σε ακόμα μικρότερα υψόμετρα.

Οι λίμνες της ΛΑΡΚΟ

Η μεγάλη έκταση ανάμεσα στους δυτικούς πρόποδες του Πυξαριά και την κοιλάδα του Κηρέα είναι κατειλημμένη από ορύγματα, εργοτάξια και λοιπές εγκαταστάσεις των μεταλλείων εξόρυξης νικελίου, που ανήκαν στην εταιρεία ΛΑΡΚΟ (είναι υπό εξέλιξη η ενεργοποίηση του συνόλου των υποδομών υπό νέο επενδυτικό σχήμα, όπου μετέχει η εταιρεία ΤΕΡΝΑ).

Στην καρδιά αυτής της έκτασης, που χαρακτηρίζεται από τα τεράστια ανοιχτά λατομεία, ξεχωρίζουν δυο μεγάλες συγκεντρώσεις νερού, οιονεί λίμνες, που βρίσκονται στον πυθμένα των μεγαλύτερων λατομείων και πληρούνται από καρστικές πηγές και όμβρια.

Η μεγαλύτερη από τις δυο «λίμνες» λέγεται λίμνη ΛΑΡΚΟ και έχει έκταση περίπου 85 στρεμμάτων. Καθώς δεν υπάρχει προσθήκη ή απόληψη υλικών ή άντληση νερού, η στάθμη του νερού είναι σχετικά σταθερή. Ωστόσο, λόγω του εδάφους, που είναι ταυτόχρονα στείρο και διαταραγμένο, η βλάστηση που έχει εγκατασταθεί είναι ελάχιστη και δεν έχει καταγραφεί αξιόλογη άγρια ζωή. Η αμυδρή περιβαλλοντική σημασία των λιμνών αυτών θα μηδενιστεί με την επανεκκίνηση λειτουργίας των μεταλλείων.

Η άγρια ζωή στον Πυξαριά

Αν και το πευκοδάσος δεν είναι το πλουσιότερο οικοσύστημα για την πανίδα, στην περίπτωση του Πυξαριά η μίξη του πεύκου με το έλατο, τα συνεχή ανοίγματα που άφησαν πίσω τους οι αγρότες των παλιών ημερών, το πυκνό υδρογραφικό δίκτυο, η γειτνίαση των γυμνών ζωνών των κορυφών, ακόμα και τα νέα ανάγλυφα που πρόσθεσαν τα ορυχεία νικελίου, συνθέτουν ένα αρκετά εδιαφέρον μωσαϊκό πολύ μεγάλης έκτασης.

Μέσα στο πολυμορφο αυτό δασικό σύστημα, συναντά κανείς όλα τα είδη ενός αξιόλογου ορεινού οικοσυστήματος: λαγοί, αλεπούδες και κουνάβια, μικροθηλαστικά (ανάμεσα στα οποία 2 είδη μυωξών) και αγριογούρουνα, ενώ αναμένονται και τα πλατώνια, που επεκτείνουν την παρουσία τους στην Κεντρική Εύβοια.

Οι γνώσεις μας για την ορνιθοπανίδα είναι ελλιπείς για μια περιοχή με τόσο δύσκολη πρόσβαση, οπότε δεν υπάρχουν πληροφορίες για την παρουσία ασυνήθιστων ειδών, όπως οι μικροί αετοί. Τυπικά, οι κυριότεροι θηρευτές στο δάσος είναι τα ξεφτέρια και οι χουχουριστές, που κάνουν έντονη την παρουσία τους. Η αλυσίδα συμπληρώνεται με τα συνήθη είδη των πεύκων και κυρίως των ελάτων.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η όποια ορνιθοπανίδα των κορυφών θα κληθεί σύντομα να συμβιώσει με τις ανεμογεννήτριες των αιολικών πάρκων, πλέον προς των πυλών.

Προσπέλαση και περιήγηση

Το δυτικό μέρος τους συγκροτήματος του Πυξαριά διατρέχεται από ένα περίπλοκο οδικό δίκτυο, που εξυπηρετεί κυρίως τις προωθημένες υποδομές ή μεταφορές των μεταλλευτικών επιχειρήσεων. Οι κύριες οδικές είσοδοι είναι:

• Από τη Βλαχιά, μέσω ενός τυφλού πλέγματος χωματόδρομων που περιτρέχουν την ανατολική πλευρά του όγκου.
• Από το Πήλι, αφετηρία ενός μεγάλου δικτύου χωματόδρομων, ο κεντρικός άξονας του οποίο περνά από μια σειρά πηγές και ξωκλήσια.
• Από τα παρακλάδια του ασφάλτου Νέος Παγώντας-Παγώντας-Μαρκάτες. Μια από τις διακλαδώσεις περνά κοντά από τη λίμνη που έχει δημιουργηθεί στα ορύγματα των μεταλλείων της ΛΑΡΚΟ.


• Aπό το χωριό Άκρες, από όπου πρέπει να παρακάμψουμε το μεγάλο χώρο εξόρυξης της ΛΑΡΚΟ στα ανατολικά της ράχης Κουτσούπι (599 μ.) για να περάσουμε προς τους πρόποδες του βουνού


• Από το χωριό Σταυρός, μέσω ενός δικτύου χωματόδρομων που αναστομώνονται γύρω από τους όγκους Κοτρώνι και Βουρλιά.
• Από το διάσελο Σταυρός, όπου ένα τοπικό πλέγμα αγροτικών δρόμων οδηγεί προς την κορυφογραμμή και επιτρέπει την προσπέλαση των κορυφών του συμπλέγματος.

Πεζοπορία και ορειβασία

Λόγω του σχετικά άβολου πεδίου, της απομακρυσμένης θέσης, της δύσκολης προσπέλασης και των ελάχιστων διευκολύνσεων, ο Πυξαριάς και τα άλλα μέλη της κορυφογραμμής του είναι από τα λιγότερο περπατημένα μέρη της ορεινής Εύβοιας. Έχουν αποτυπωθεί τέσσερις αναβάσεις στην ψηλότερη κορυφή, με τη πιο βολική να εκκινεί από το διάσελο Σταυρός (από τον άσφαλτο Κοντοδεσπότι-Λιμνιώνα) και τις πιο απαιτητικές να ξεκινούν από (ή να καταλήγουν σε) τη Βλαχια και το Πήλι. Οι διαδρομές αυτές φαίνονται στον πιο πάνω χάρτη.

Ένα μέρος από τις διαδρομές αυτές έχει σημανθεί στο πεδίο με φροντίδα του Ελληνικού Ορειβατικού Συλλόγου Χαλκίδας. Η σήμανση αποτελείται από τετράγωνα ταμπελάκια με κόκκινο σύμβολο σε λευκό φόντο.

To Εθνικό Μονοπάτι 21

Υποτίθεται ότι ο ορεογραφικός άξονας του Πυξαριά θα εντασσόταν στο Εθνικό Μονοπάτι 21, ιδέα που είχε συζητηθεί (φιλολογικά ...) προ 40ετίας από την Ελληνική Ομοσπονδία Ορειβασίας και Αναρρίχησης και επανήλθε στο προσκήνιο με την ευκαιρία των πολιτικών υποσχέσεων στήριξης (και των σχετικών φλυαριών περί ανάκαμψης) μετά τις πρόσφατες πυρκαγιές της Βόρειας Εύβοιας.

Το Εθνικό Μονοπάτι 21 θα (ήθελε να) συνδέσει υφιστάμενα μονοπάτια του Κυναίου και του Τελέθριου, με το Ξηρό και το Καντήλι και θα έφτανε στον Πυξαριά, για να συνεχίζει στη Δίρφη και το Ξεροβούνι, μετά στον Όλυμπο Ερέτριας και από εκεί στην Όχη, για να καταλήξει στο Κάβο Ντόρο. Φυσικά, δεν αποτυπώθηκε και δεν σημάνθηκε τίποτα από όλα αυτά.

H Προσκυνηματική Διαδρομή Άγιος-Αγιάννης Ρώσσος

Σε αντίθεση με τους φιλόδοξους ορειβατικούς σχεδιασμούς, πραγματοποιήθηκε - δηλαδή επισημάνθηκε στο πεδίο και περπατήθηκε τουλάχιστον μια φορά το χρόνο επί 10 χρόνια, από πολυπληθείς ομάδες - η Προσκυνηματική Διαδρομή από τον Άγιο μέχρι το ναό του Αγίου Ιωάννη του Ρώσσου στο (Νέο) Προκόπι. Η διαδρομή εκκινεί από το διάσελο Πυξαριά-Καντηλιού και υλοποιείται από δυο παραλλαγές: μια που ταυτίζεται με τον κεντρικό άσφαλτο Χαλκίδας-Μαντουδίου (μήκος 16.3 χλμ., κόκκινο σύμβολο στον πιο πάνω χάρτη) και μια που ακολουθεί δασικούς δρόμους (και σε κάποιο βαθμό μονοπάτια) στα ανατολικά του επαρχιακού δρόμου και λέγεται «Ανατολικό Μονοπάτι» (Eastern Path, πράσινο σύμβολο στο χάρτη, μήκος 17.8 χλμ.).

Οι περισσότεροι προσκυνητές προτιμούν την ασφάλτινη παραλλαγή, παρόλο που σε όλο το μήκος της κινούνται μέσα στην ροή των αυτοκινήτων. Το «Ανατολικό Μονοπάτι» (δηλαδή η εκτός ασφάλτου παραλλαγή) έχει μια βασική σήμανση σε αρκετές από τις πολλές διακλαδώσεις που συναντά. Προφανώς, το «Ανατολικό Μονοπάτι» είναι πολύ πιο ευχάριστο πεζοπορικά, παρόλο που είναι μακρύτερη κατά 1.5 χλμ. Μια παραλλαγή της, που μπορεί να γίνει μόνο το καλοκαίρι, δρασκελίζει το νεαρό Κηρέα και συνεχίζει σε χωματόδρομους μέχρι το Προκόπι.

Η διοργάνωση στηρίζεται από την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, σε συνεργασία με τοπικούς φορείς και συλλόγους.

Κείμενο & φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος