Εξερευνήστε τις Πρέσπες

Η περιοχή των Πρεσπών βρίσκεται στα βορεια σύνορα της χώρας. Ο υδάτινος χώρος των δύο λιμνών, της Μικρής και της Μεγάλης Πρέσπας μοιράζεται σε τρεις χώρες, την Ελλάδα, την Αλβανία και τη Βόρεια Μακεδονία (ΠΓΔΜ). Το επίπεδο των λιμνών βρίσκεται σε υψόμετρο 850 μ. περίπου, κλεισμένο μέσα στην ορεινή αγκαλιά μεγάλων βουνών που ξεπερνούν τα 2000 μέτρα.

Η Μικρή και η Μεγάλη Πρέσπα

Η Μικρή Πρέσπα έχει επιφάνεια 48 τετ.χλμ. (από τα οποία τα 5 τετ.χλμ. ανήκουν στην Αλβανία). Το μέγιστο βάθος της είναι 8.4 μ. Στην Μικρή Πρέσπα χερσεύουν δύο νησίδες: ο Άγιος Αχίλλειος, που φιλοξενεί τον ομώνυμο οικισμό και το Βιδρονήσι.

Η Μεγάλη Πρέσπα διανέμεται και αυτή μεταξύ της Ελλάδας, της Βόρειας Μακεδονίας και της Αλβανίας, με αντίστοιχα ποσοστά 60%, 22% και 18%. Είναι πολύ μεγαλύτερη από τη Μικρή αδερφή της (273 τετ.χλμ.): είναι η τρίτη μεγαλύτερη λίμνη της Βαλκανικής, μετά τις λίμνες Σκόδρα και Οχρίδα.

Οι δυο λίμνες αποτελούσαν μια ενιαία υδάτινη επιφάνεια, που χωρίστηκε σταδιακά, λόγω των αποθέσεων του μικρού ποταμού του Αγίου Γερμανού (το ποτάμι σήμερα εκβάλει στη Μεγάλη Πρέσπα, μετά από διευθέτηση της κοίτης του).
Υδρολογικά, οι δύο λίμνες εξακολουθούν να λειτουργούν ως συγκοινωνούντα δοχεία: η Μικρή Πρέσπα απορρέει προς τη Μεγάλη, τόσο μέσω του ελεγχόμενου με θυροφράγματα ρύακα της Κούλας, όσο και μέσω του προσχωσιγενούς ισθμού. Η στάθμη της Μικρής Πρέσπας ρυθμίζεται τεχνητά στα 850 μ.

Τα βουνά των Πρεσπών

Το τοπίο των Πρεσπών χαρακτηρίζεται από την αντίθεση τριών μορφολογικών στοιχείων: τις λίμνες, την επίπεδη έκταση γύρω τους και τα ψηλά βουνά που περιβάλουν τη λεκάνη. Οι τρεις κύριοι ορεινοί όγκοι, ο Βαρνούντας, ο Ντέβας και το Τρικλάρι, με το περίπλοκο ανάγλυφό τους, ρυθμίζουν όλες τις περιβαλλοντικές, χωροταξικές και παραγωγικές συνθήκες της λεκάνης: την υδρολογία, το κλίμα, την ανανέωση των εδαφικών πόρων, την οδική πρόσβαση, την αφθονία πρώτων υλών, την παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων. Έτσι, παρόλο που η ανθρώπινη οπτική εστιάζει στη λίμνη και τον κάμπο, για μια ακόμα φορά είναι το ορεινό στοιχείο που γεννά, τρέφει και προστατεύει το χώρο όπου φιλοξενούνται οι έμβιες κοινωνίες.

Ο φυσικός πλούτος

Η βλάστηση των Πρεσπών συντίθεται από μια μεγάλη ποικιλία τύπων και καταστάσεων, με πιο σαφείς και εκτεταμένους τύπους τους καλαμιώνες, τα υγρά λιβάδια, τα δρυοδάση, τα δάση οξιάς και κωνοφόρων και τα υποαλπικά και αλπικά λιβάδια. Ξεχωριστό στοιχείο των δασών της περιοχής είναι η σπάνια στη χώρα μας Σημύδα (Betula pendula), είδος της Βόρειας Ευρώπης, για την οποία οι Πρέσπες και η Ροδόπη αποτελούν το νοτιότερο σημείο της εξάπλωσής της.

Η χλωρίδα είναι εξαιρετικά πλούσια και περιλαμβάνει περισσότερα από 1500 είδη και υποείδη φυτών. Εκτός από δεκάδες σπάνια ή ασυνήθη στην υπόλοιπη χώρα είδη, η τοπική χλωρίδα περιλαμβάνει ένα στενοενδημικό είδος, την Κενταύρια της Πρέσπας (Centaurea prespana).

Η πανίδα συγκεντρώνει 60 είδη θηλαστικών, 272 είδη πουλιών, 22 ερπετών και 11 είδη αμφιβίων.
Τα θηλαστικά περιλαμβάνουν σχεδόν όλα τα μεγάλα ζώα της χώρας (λύκος, αρκούδα, ζαρκάδι και αγριογούρουνο, ενώ ο λύγκας είναι εδώ και πολλά χρόνια προ των πυλών, έχοντας ήδη αποικίσει γειτονικές ζώνες της Βόρειας Μακεδονίας (ΠΓΔΜ).
Στην πολύ πλούσια ορνιθοπανίδα ξεχωρίζουν τα αναπαραγόμενα εδώ υδρόβια πουλιά, όπως ο Αργυροπελεκάνος (μεγαλύτερη αναπαραγωγική αποικία στον κόσμο, με περισσότερα από 1000 ζευγάρια) και ο Ροδοπελεκάνος, τα επτά είδη ερωδιών, οι λαγγόνες, οι σταχτόχηνες και οι χαλκόκοτες.
Έχουν επίσης καταγραφεί 23 είδη ψαριών του γλυκού νερού, όπου συμπεριλαμβάνεται η ενδημική πέστροφα των Πρεσπών (Salmo peristericus).

Οι Πρέσπες προστατεύονται από το νομικό καθεστώς του Εθνικού Δρυμού (1974), τη διεθνή συνθήκη Ramsar για τους υγροτόπους (1974), ενώ υπάρχουν και πολλές ειδικές ρυθμίσεις χρήσεων γης, θήρας, αλιείας κλπ. Το 2000, με κοινή διακήρυξη των πρωθυπουργών της Ελλάδας, της Αλβανίας και της Βόρειας Μακεδονίας (ΠΓΔΜ), θεσπίστηκε το Διασυνοριακό Πάρκο Πρεσπών, η πρώτη διασυνοριακή προστατευόμενη περιοχή στα Βαλκάνια.
Από ελληνικής πλευράς, την ευθύνη εποπτείας και παρακολούθησης του Εθνικού Δρυμού έχει ο Φορέας Διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού Πρεσπών.

Πολιτισμός

Η κατοίκηση και η παραγωγή πολιτισμού ξεκίνησε στη λεκάνη των Πρεσπών από την αυγή της ανθρώπινης ιστορίας και συνεχίστηκε αδιάλειπτα μέχρι τις μέρες μας. Στην αρχαιότητα η Μικρή Πρέσπα λεγόταν Μικρή Βρυγηίς και η Μεγάλη λεγόταν Μεγάλη Βρυγηίς.

Ευρήματα από την εποχή του Χαλκού και του Σιδήρου και την Νεολιθική περίοδο (6000 π.Χ) και λείψανα ρωμαϊκών και ελληνιστικών χρόνων, όπως η ελληνιστική πόλη Λύκα στο νησάκι του Αγίου Αχιλλείου, έχουν βρεθεί σε διάφορες θέσεις στην περίμετρο των δυο λιμνών.

Ιδεώδες φυσικό καταφύγιο, η Πρέσπα άνθισε κατά τα βυζαντινά χρόνια, όπως μαρτυρούν τα περισσότερα από 100 βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή.
Σημαντικότερο βυζαντινό μνημείο στην ελληνική Πρέσπα είναι ο ναός του Αγίου Αχιλλείου στο ομώνυμο νησάκι, τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική του 986 που κτίστηκε απο τον Βούλγαρο τσάρο Σαμουήλ, τιμώντας το όνομα του αγίου προστάτη της Λάρισας, την οποία ο Σαμουήλ κατέλαβε την προηγούμενη χρονιά.

Λίγα χρόνια μετά, το 1006, κτίστηκε μικρός σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο ναός και αφιερώθηκε στον Άγιο Γερμανό. Ο ναός διατηρείται σε άριση κατάσταση στην καρδιά του σημερινού ομώνυμου οικισμού. Σημαντικοί ναοί της ίδιας περιόδου σώζονται ερειπωμένοι στο νησί του Αγίου Αχιλλείου.
Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ιδρύθηκαν πολλά μικρά ερημητήρια στις ακτές της Μεγάλης Πρέσπας. Τα ασκηταριά αυτά διασώζουν αγιογραφίες του 14ου-16ου αιώνα (πχ., ασκηταριό της Παναγίας Ελεούσας, 1373).

Στα νεότερα χρόνια, άνθισε στην Πρέσπα μια ιδιαίτερη οικοδομική, που αξιοποιώντας υλικά του τόπου - ακατέργαστη πέτρα, ξύλο, χώμα και καλαμωτές - συνέθεσε μεγάλα ορθογώνια σπίτια με ιδιαίτερη φυσιογνωμία. Προσαρμοσμένα στο δύσκολο φυσικό περιβάλλον, πίσω από τις λιτές όψεις τους και την συμπαγή κατασκευή τους, τα σπίτια της Πρέσπας περιλαμβάνουν άνετους εσωτερικούς χώρους.

Τα χωριά των Πρεσπών

Οι κατοικούμενοι σήμερα οικισμοί της Μικρής Πρέσπας είναι ο Άγιος Γερμανός, ο Λαιμός, ο Μηλεώνας, το Πλατύ, η Καλλιθέα, ο Λευκώνας, οι Καρυές, η Μικρολίμνη και η Οξιά.

Στις όχθες της Μεγάλης Πρέσπας φωλιάζουν οι Ψαράδες, ενώ στον ορεινό όγκο ανάμεσα στις δύο λίμνες (όρη Ντέβας και Βροντερό) βρίσκονται η Πύλη και το Βροντερό.

Πεζοπορία και ορειβασία στις Πρέσπες

Ως αντανάκλαση της συλλειτουργίας των τριών συστατικών του τοπίου των Πρεσπών - των λιμνών, του κάμπου και των βουνών - όπου και να περιηγηθεί ή περπατήσει κανείς βρίσκεται σε συνεχή οπτική επαφή και με τα τρία. Έτσι, οι επισκέψεις με σκάφος στα ασκηταριά της Μεγάλης Πρέσπας γίνονται κάτω από την εποπτεία του Ντέβα, οι ήσυχοι περίπατοι στον Άγιο Γερμανό εκτυλίσσονται κάτω από το δέος της Μπέλλα Βόδα και οι αναβάσεις στο Κίρκο και το Τρικλάρι γίνονται με το βλέμμα στραμμένο στις λίμνες.

Πέραν των λιμναίων περιηγήσεων με σκάφος, είναι γνωστές δύο δεκάδες ενδιαφέρουσες πεζοπορικές διαδρομές στην περίμετρο των χωριών. Επιπλέον, έχει αποτυπωθεί μια ομάδα μεγάλων πορειών στα γύρω βουνά, οι οποίες από πλευράς οργάνωσης και διάρκειας ανήκουν στο πεδίο της ορειβασίας. Στο κεφάλαιο για την πεζοπορία και ορειβασία στην περιοχή των Πρεσπών, οι διαδρομές είναι δομημένες σε επιμέρους χωρικές ενότητες:

• διαδρομές που παρακολουθούν την ιδέα του Ευρωπαϊκού Μονοπατιού Ε6
• διαδρομές γύρω από τον Άγιο Γερμανό, το χωριό με τις περισσότερες εξυπηρετήσεις,
• διαδρομές σε πεδινά τοπία γύρω από τη Μικρή Πρέσπα,
• διαδρομές με βάση τους Ψαράδες, χωριό στις όχθες της Μεγάλης Πρέσπας, αφετηρία για τις παραλίμνιες ξεναγήσεις στα ασκηταριά της λίμνης,
• διαδρομές με βάση το δίπολο Πύλη-Βροντερό, μια γεωγραφική ενότητα όπου τα γεγονότα του Εμφυλίου είναι κάτι παραπάνω από ανάμνηση,
• διαδρομές πάνω στο Τρικλάρι, με εκκίνηση από τη Μικρολίμνη ή το Βατοχώρι, στη νότια πλευρά του όγκου.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος