Η φύση των Πρεσπών

Η βλάστηση των Πρεσπών

Η βλάστηση γύρω από τη Μικρή και τη Μεγάλη Πρέσπα και τα γύρω βουνά παρουσιάζει, ως αντανάκλαση του συνδυασμού των δύο μείζονων περιβαλλόντων, του ορεινού και του λιμναίου, πολύ μεγάλη ποικιλομορφία τύπων, μορφών και ειδών.

Οι λιμναίοι τύποι βλάστησης

Η μεγαλύτερη ποικιλία τύπων βλάστησης εμφανίζεται στη Μικρή Πρέσπα, όπου περιμετρικά της πελαγικής ζώνης (που φυσικά δεν έχει καθόλου βλάστηση) διακρίνονται οι παρακάτω τρεις ομάδες:

• Η βλάστηση των υδρόβιων πλευστόφυτων, δηλαδή φυτά που τα πλέγματα των φύλλων τους επιπλέουν στο νερό. Τα περισσότερα είδη αναπτύσσονται σε ρηχά περιβάλλοντα και στα διάκενα του καλαμιώνα και το ριζικό σύστημά τους φτάνει στον πυθμένα, όπως το Νεροκάστανο (Trapa natans) και η Φτέρη του νερού (Azolla filiculoides), αλλά υπάρχουν και πλήρως πλευστά είδη, χωρίς επίγειες ρίζες, όπως η Utricularia vulgaris και η Salvinia natans. Το Νεροκάστανο εμφανίζεται σε μια μόνο θέση, στις εκβολές του ρέματος του Λευκώνα.


• Η διάπλαση των βενθικών υδρόφυτων. Πρόκειται για ζώνες μικρού βάθους που καλύπτονται κυρίως από φυτά με μεγάλα επιπλέοντα φύλλα και άνθη, όπως τα νούφαρα (Nymphaea alba). Τα είδη αυτά έχουν προσαρμοστεί στη διακύμανση της στάθμης του νερού, ακόμα και στην πλήρη απουσία του.


• Οι διαπλάσεις των ελόφυτων, δηλαδή οι καλαμιώνες, όπου κυριαρχούν τα καλάμια του είδους Phragmites australis, τα ψαθιά (Typha angustifolia), τα βούρλα και άλλα ψηλά υδροχαρή είδη.

Οι χερσαίοι τύποι βλάστησης

Τα δυο κύρια τοπία του χερσαίου χώρου των Πρεσπών είναι τα περιλίμνια λιβάδια και οι ορεινές ζώνες.

Τα λιβάδια περιλαμβάνουν υγρά και κατακλυζόμενα εδάφη, συστάδες υδροχαρών θάμνων και χέρσες επίπεδες εκτάσεις.

Στην ορεινή ζώνη διακρίνουμε τις θαμνώδεις διαπλάσεις, τα δρυοδάση, τα δάση αρκεύθων, το καθεαυτό ορεινό δάσος, με μίξη κωνοφόρων και οξιάς, τα υποαλπικά και αλπικά λιβάδια και τους άξονες των ρεματιών.

Τα λιβάδια γύρω από τη Μικρή Πρέσπα

Από τις λιβαδικές εκτάσεις της περιοχής, μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η χέρσα λωρίδα ανάμεσα στη Μικρή και τη Μεγάλη Πρέσπα, μια αλληλουχία από εγκαταλλειμένες καλλιέργειες, αμμοθίνες, συστάδες ποικίλων δέντρων και άλλες μορφές ψηλής βλάστησης, διαταγμένες σε παράλληλες καμπύλες ζώνες με το κοίλο προς τη Μεγάλη Πρέσπα. Αυτός ο συνδυασμός μορφών βλάστησης, που συνοπτικά λέγονται παννονικά λιβάδια (Pannonic sand steppes) δεν είναι γνωστός από άλλη περιοχή της Ελλάδας.

Τα παννονικά λιβάδια απλώνονται ανάμεσα στον λόφο του Αγίου Ιωάννη (919 μ., κοντά στο Λαιμό) και την Κούλα. Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της βλάστησης της λωρίδας αυτής είναι το μικρό δάσος σημύδας που εγκαταστάθηκε πρόσφατα λόγω της πτώσης της στάθμης των νερών και έχει φτάσει ήδη σε νεαρή ηλικία. Το φθινόπωρο, αυτό το παραποτάμιο δάσος σημύδας, μοναδικό στην Ελλάδα, δίνει εικόνες ανεπανάλητης αισθητικής.

Οι συστάδες ψηλής βλάστησης υδροχαρών φυτών (καλάμια Phragmites australis, βάτα του γένους Rubus και άλλα) παρακολουθούν τους ορατούς ή όχι άξονες νερού και τα αποστραγγιστικά κανάλια.

Τα δάση αρκεύθων

Οι περιοχές της επιφανειακής εμφάνισης του ασβεστόλιθου (Ντέβας, Βροντερό, Ψαράδες) αποικούνται από μια ποικιλία δέντρων και θάμνων, όπου κυριαρχούν οι συστάδες αρκεύθων (κέδρα), με σημαντικότερη παρουσία τις συστάδες Ψηλής αρκεύθου (Juniperus excelsa).

Τα δρυοδάση

Στους πρόποδες του Βαρνούντα και του Τρικλαρίου κυριαρχούν πυκνά δρυοδάση, διασπασμένα από παλιές εκχερσώσεις και πρόσφατες παρεμβάσεις. Τα δρυοδάση συντίθενται από από Χνοώδεις βελανιδιές (Quercus pubescens), Πλατύφυλλες δρύες (ή Πυκνοβελανιδιές, Quercus frainetto), Μακεδονικές δρύες (Quercus trojana subsp. trojiana, συνώνυμο Quercus macedonica), ενώ κατά τόπους συναντάμε και το Τσέρο (Quercus cerris) και την Απόδισκο δρυ (Quercus petraea).

Τα δρυοδάση των Πρεσπών είναι ταλαιπωρημένα από αιώνες ξύλευσης και επακόλουθης βόσκησης και μεγάλο μέρος τους αναπτύσσεται σε πρεμνοφυή μορφή. Σε απομακρυσμένες ή δυσπρόσιτες θέσεις σώζονται συστάδες ώριμων δρυών, μάρτυρες του πλούτου των αρχέγονων δρυοδασών της περιοχής. Αντίθετα γύρω από τα χωριά, οι δραστηριότητες των οποίων έχουν απωθήσει το δάσος, απλώνονται γυμνές πλαγιές με διάσπαρτες μικρόσωμες βελανιδιές.

Το ορεινό δάσος

Πάνω από τη ζώνη των δρυών ξεκινά το ορεινό δάσος, που στην περίπτωση των Πρεσπών χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία της Οξυάς και την διάσπαρτη παρουσία ελάτων και ελάχιστων ατόμων Μαύρης πεύκης (Pinus nigra).

Σχετικά με τα έλατα των Πρεσπών, φαίνεται ότι ορισμένα άτομα και εδικά κάποιες φυτευμένες συστάδες φέρουν τα χαρακτηριστικά της Μακεδονικής Ελάτης (Abies borisii-regis, γνωστή και ως Υβριδογενής ελάτη), ενώ άλλα άτομα ανήκουν μάλλον στον αμιγή τύπο της Λευκής ελάτης (Abies alba).

Στη ζώνη του ορεινού δάσους υπάρχουν διάσπαρτα άτομα, αλλά και μεγάλες συστάδες από το το Πενταβέλονο πεύκο (ή Βαλκανικό ή Μακεδονικό πεύκο, Pinus peuce). Στα διάκενα κυριαρχεί το Πυξάρι (Buxus sempervirens).

Σποραδικά μέσα στο ορεινό δάσος και σε κατάλληλες θέσεις, εμφανίζονται άτομα Σημύδας. Οι σημύδες βρίσκονται εδώ στο νοτιότερο σημείο της εξάπλωσής τους και αναζητούν αποστραγγιζόμενα εδάφη σε δροσερές τοποθεσίες, όπως ο Γεροπόταμος του Αγίου Γερμανού (κυρίως στο παρακλάδι της Σιρόκας). Κοντά τους υπάρχουν Ασημόλευκες (Populus alba) και Μαύρες Λεύκες (Populus nigra).

Τα ορεινά λιβάδια

Οι οξιές ανεβαίνουν μέχρι τα 1800 μ., διαμορφώνοντας μια συμπαγή αλλά ασυνεχή και έντονα δαντελωτή επιφάνεια. Από εκεί και μέχρι τις κορυφές απλώνονται τα λιβάδια του Βαρνούντα. Αν και σε γενικές γραμμές, οι πλαγιές είναι πετρώδεις, δεν είναι ιδιαίτερα κεκλιμένες και είναι πλήρως καλυμένες με ψηλά αγροστώδη. Οι ρεματιές διατηρούν ροή σχεδόν όλο το χρόνο. Στη ζώνη αυτή είναι πιθανή η παρουσία σποραδικών ατόμων Ρόμπολου (Pinus heldreichii).

Οι κορυφές είναι συχνά στεφανωμένες με σύντομους όγκους σπιλπνού πρασινόλιθου, που πάντα αφήνει μια γραμμή εύκολης πρόσβασης. Τα λιβάδια αυτά βόσκονται παρατεταμένα αλλά με ολοένα μειούμενη ένταση από βοοειδή.

Βιβλιογραφία

• Παυλίδης Γ. Α. 1985. Γεωβοτανική Μελέτη του Εθνικού Δρυμού των Πρεσπών Φλωρίνης. Μέρος ‘Α: Οικολογία, Χλωρίδα, Φυτογεωγραφία, Βλάστηση. Εργαστήριο Συστηματικής Βοτανικής και φυτογεωγραφίας, Τομέας βοτανικής.
• Γιαννάκης, Ν., Δ. Μπούσμπουρας, Δ. Αργυρόπουλος και Ι. Καζόγλου (συντονισμός) 2010. Σχέδιο Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Πρεσπών. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας, Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πρεσπών. Φλώρινα.
• Fotiadis G., Y. Kazoglou, and M. Vrahnakis. 2010. Record and Evaluation of Prespa National Park habitat types. Report, Society for the Protection of Prespa, 95 pp.
• Σακελλαράκης Φ.-Ν., Μανωλόπουλος Α., Φωτιάδης Γ., Καζόγλου I., Βραχνάκης Μ., Swinkels C., Utermann S., Strid A. και Bergmeier E. 2019. Βάση δεδομένων χλωρίδας Πρεσπών, ΒΔ Ελλάδα. Πρακτικά 16ου Πανελλήνιου Επιστημονικού Συνεδρίου της Ελληνικής Βοτανικής Εταιρείας. Αθήνα, 10- 13 Οκτωβρίου.
• Strid A., Bergmeier E., and Fotiadis G. 2019. Flora and Vegetation of Prespa National Park. Society for the Protection of Prespa, Agios Germanos. In press