Οι βιόλες είναι από τα πιο καλά μελετημένα γένη στην Ελλάδα.

Στα βουνά της Κεντρικής Ελλάδα συναντάμε τεράστιους πληθυσμούς από την πολύ διαδεδομένη Viola graeca, που απλώνεται σε όλα τα λιβάδια πάνω από το δασοόριο, ενώ σποραδικές είναι οι παρουσίες της Viola aetolica, που τη βρίσκουμε κυρίως σε υποαλπικά λιβάδια και της Viola poetica, ενδημική βιόλα των τεσσάρων μεγάλων βουνών της Στερεάς Ελλάδας (Παρνασσός, Γκιώνα, Βαρδούσια και Οίτη) και χαρακτηριστικό φυτό των συμπαγών ασβεστολίθων στις Σούφλες και την Πλάκα-Πυραμίδα.

Σε θέσεις με βράχια και χαμηλή βλάστηση, σε πιο χαμηλά υψόμετρα και πιο ξηρές συνθήκες, θα βρούμε τη χνουδωτή Viola parvula και την όμορφη Viola kitaibeliana. Τέλος, σποραδικές αλλά συνήθεις είναι οι Viola alba, Viola odorata και Viola reichenbachiana, που τις βρίσκουμε κοντά σε νερά και υγρές τοποθεσίες του δάσους, καθώς και η βιόλα των λιβαδιών Viola riviniana.

Viola aetolica

Μία ορεινή βιόλα με εξάπλωση κυρίως κατά μήκος της Πίνδου και τα παρακλάδια της, φτάοντας μέχρι και στο Χελμό. Στα Βαρδούσια την βρίσκουμε στα υποαλπικά λιβάδια, όπου ωστόσο δεν σχηματίζει μεγάλους πληθυσμούς όπως η Viola graeca, αλλά εμφιανίζεται σε χαλαρές ομάδες κατά τόπους. Το άνθος είναι μικρότερο από της Viola graeca, από την οποία διαφέρει επίσης λόγω του υποκίτρινου έως και λαμπερού κίτρινου χρώματος και τις χαρακτηριστικές 5 άνισες καφετιές γραμμές στο κεντρικό πέταλο.

Viola alba

Η Viola alba είναι μία μικρή ετήσια βιόλα, με ποικιλομορφία στο χρώμα των ανθέων από ανοιχτό μωβ έως λευκά. Η περίοδος ανθοφορίας της είναι από Απρίλιο έως Ιούνιο και ο βιότοπός της είναι θέσεις που διατηρούν κάποια υγρασία, όπως ανοίγματα δασών και ορεινά λιβάδια, μέχρι και μεγάλα υψόμετρα.

Στη χώρα μας διακρίνονται τρία υποείδη: το τυπικό υποείδος alba, κοινό σε όλη την Παλαιαρκτική και σύνηθςε στη Βόρεια Ελλάδα, το υποείδος dehnhardtii, καθαρά μεσογειακής κατανομής και πιο συχνό στη Νότια Ελλάδα (στο όνομά του τιμάται ο Γερμανός βοτανικού του 19ου αιώνα Friedrich Dehnhardt), και το ελληνικό ενδημικό cretica, με παρουσία μόνο στην Κρήτη.

Viola albanica

Μία μικροσκοπική βιόλα (μέχρι 8 εκ. σε ύψος), που συχνά τρυπώνει ανάμεσα στα πετρώδη ορεινά εδάφη και γίνεται ακόμα πιο δυσδιάκριτη. Το κομψό άνθος της αποτελείται από ιώδη ανώτερα και πλευρικά πέταλα, ενώ το κατώτερο πέταλο φέρει μία λευκοκίτρινη κεντρική περιοχή με 3 κοντές κάθετες μωβ γραμμές.

Σπάνιο και με περιορισμένη εξάπλωση είδος, που καλύπτει την ορεινή ζώνη της Β. Πίνδου εκατέρωθεν της σημερινής Ελληνοαλβανικής μεθορίου, η οποία φυσικά δεν υφίστατο την εποχή που περιγράφηκε το είδος, στις αρχές του 20ου αιώνα – οπότε προέκυψε και η ονομασία albanica παρά το γεγονός ότι ανακαλύφθηκε στον Σμόλικα.

Viola fragrans

Η Viola fragrans είναι μια ενδημική βιόλα των μεγάλων υψομέτρων της Κρήτης, που τραβάει την προσοχή ανάμεσα στη χαμηλή βλάστηση των ψηλών βουνών με τα λαμπερά κατακίτρινα άνθη της - δεν είναι ασυνήθιστο ωστόσο και το λευκό χρώμα ανθέων. Είναι από τα πρώτα λουλούδια που θα βρούμε ανθισμένα σε αυτή τη ζώνη, να προβάλλει μόλις από τους σωρούς των βράχων ή προφυλαγμένη ανάμεσα στα αγκαθωτά κλαδιά κάποιας λουτσιάς. Όπως εύγλωττα υποδηλώνει το όνομα της, τα άνθη της είναι ελαφρώς αρωματικά.

Viola dukadjinica

Η Viola dukadjinica είναι είδος βιόλας μεγάλου υψομέτρου (1900-2600μ.) της δυτικής Βαλκανικής.

Τη βρίσκουμε στις κορυφές της Βάλια Κάλντα και στην ανώτερη ζώνη της Βασιλίτσας και του Σμόλικα, αποκλειστικά σε οφιολιθικά πετρώδη εδάφη και στις άκρες των λιβαδιών, όπως και στα πρανή των δρόμων που διασχίζουν το Μαυροβούνι, το Αυγό και τις Μπάλτσες.

Viola epirota

Viola frondosa

Viola macedonica

Η Viola macedonica είναι βαλκανικό είδος με εξάπλωση σε Μακεδονία, Ήπειρο, Στερεά Ελλάδα και Θεσσαλία.

Παλιότερα υποείδος της Viola tricolor, με την οποία μοιράζεται το φαινόμενο των τριπλών χρωματικών τόνων (υπόλευκο, υποκίτρινο και βιολετί), το υψομετρικό εύρος και την περιοχή εξάπλωσης, η Viola macedonica διαφοροποιείται οπτικά από τους πολύ πιο απαλούς και πλήρως ενδιάμεσους τόνους. Είδος των υποαλπικών λιβαδιών, φτάνει μέχρι και τα 2200 μ. στον Όλυμπο, το Καϊμακτσαλάν και το Σμόλικα.

Viola graeca

Μια βιόλα των μεγάλων υψομέτρων, ενδημική των Ελληνικών βουνών και παρούσα στα περισσότερα μεγάλα συγκροτήματα του άξονα της Πίνδου και τον Όλυμπο. Τη συναντάμε στα υποαλπικά λιβάδια, πάντα σε πολύ μεγάλους αριθμούς και σε ποικιλία αποχρώσεων, από το υποκίτρινο έως το βαθύ μωβ, περνώντας από δίχρωμους συνδυασμούς κίτρινου-μωβ.

Στον Όλυμπο ανθίζει από το Μάιο μέχρι τον Αύγουστο ακολουθώντας το λιώσιμο του χιονιού και όταν τα λιβάδια στεγνώσουν εντελώς.

Viola hymettia

Η Viola hymettia παίρνει το όνομά του από τον Υμηττό, όπου περιγράφτηκε για πρώτη φορά. Ωστόσο, η μικροσκοπική αυτή βιόλα εξαπλώνεται σε όλα τα βουνά της Αττικής, σε ασβεστολιθικά εδάφη και σε μέσα υψόμετρα. Το μεσαίο από τα πέντε πέταλά της έχει πέντε χαρακτηριστικές σκούρες γραμμές.

Χωρίς να είναι ιδιαίτερα σπάνια, έχει τοπική παρουσία μέσα στη ζώνη κατανομής της.

Viola kitaibeliana

Μία αρκετά διαδεδομένη βιόλα στην Ελλάδα, που φύεται συχνά σε βράχους και πετρώδεις πλαγιές με θάμνους. Τα άνθη του εμφανίζουν ποικιλία στο χρωματισμό, από λευκά έως γαλαζωπά-ανοιχτά ιώδη, συχνά με μία κιτρινωπή περιοχή στο κέντρο. Έχει ευρεία εξάπλωση στη Μεσόγειο και την κεντρική Ευρώπη μέχρι τον Καύκασο.

Στην περιοχή της Αττικής έχουν εντοπιστεί φυτά με υβριδικά χαρακτηριστικά του είδους με την επίσης κοινή Viola hymettia. Στο όνομα του είδους τιμάται ο μεγάλος Ούγγρος βοτανικός του 18ου αιώνα Paul Kitaibel.

Viola odorata

Μια από τις κοινότερες βιόλες της Ελλάδας και της Ευρώπης, καθώς απαντά σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες, είτε ως αυτοφυής, είτε ως εγκλιματισμένο εισαχθέν φυτό. Οφείλει το όνομά της (odorata=εύοσμη) στο απαλό γλυκό άρωμα που αναδίδει το κομψό ιώδες άνθος της. Χαρακτηριστικά είναι, επίσης, και τα καρδιόσχημα φύλλα βάσης, με πολύ ελαφρώς λοβωτά περιθώρια.

Θα τη βρούμε σε δροσερές και σκιερές θέσεις σε μια μεγάλη υψομετρική κλιμάκωση, από ξερολιθιές ή κρυμμένο στους θάμνους στα χαμηλά, μέχρι τις χλοερές πλαγιές και τις ρεματιές, ψηλότερα.

Viola phitosiana

Μία νανώδης αλλά κομψή βιόλα που περιγράφηκε σχετικά πρόσφατα (1985) ως νέο είδος, όταν διαχωρίστηκε ως είδος από την κοινότερη και πολύ παρόμοια V. kitaibeliana βάσει μικρών αλλά σταθερών μορφολογικών διαφορών (κυρίως τον πιο συμπαγή βλαστό με κοντά μεσογονάτια διαστήματα). Το άνθος της έχει λευκό-κρεμ χρώμα, με χαρακτηριστική κίτρινη περιοχή ποικίλου μεγέθους στο κατώτερο πέταλο.

Είναι ελληνικό ενδημικό είδος, με εξάπλωση στην ηπειρωτική χώρα, όπου συναντάται σε ανοιχτές πετρώδεις θέσεις, ανάμεσα σε αραιούς θάμνους και σε λιβάδια. Στο όνομά της τιμάται ο καθηγητής Βοτανικής του Πανεπιστημίου Πατρών Δημήτριος Φοίτος.

Viola scorpiuroides

Η Viola scorpiuroides είναι ζωντανή απόδειξη της φυτογεωγραφικής σχέσης της Κρήτης με την βορειοαφρικανική περιοχή, καθώς η περιοχή εξάπλωσης του λεπτεπίλεπτου αυτού φυτού περιλαμβάνει την Αίγυπτο, τη Λιβύη, την Κρήτη και τα νησιά Κύθηρα και Αντικύθηρα. Είναι πολυετές φυτό με ημιξυλώδεις βλαστούς, ενώ τα μικροσκοπικά άνθη του είναι εύοσμα.
Είναι από τους λίγους εκπροσώπους του γένους Viola που εμφανίζεται σε χαμηλά υψόμετρα, σχεδόν πάνω στο κύμα. Προσαρμοσμένο στην επιβίωση και αναπαραγωγή στο δύσκολο περιβάλλον των μεσογειακών παραλιών, ολοκληρώνει τον κύκλο ζωής του νωρίς, ανθίζοντας από το Γενάρη μέχρι τον Απρίλη.

Viola velutina

Είδος των βαλκανικών ανωδασικών και υποαλπικών λιβαδιών (από τα 1400 έως τα 2100 μ.) και στην Ελλάδα παρούσα στα βουνά των ελληνοβαλκανικών συνόρων, η Viola velutina εμφανίζεται σε δυο χρωματικούς τόνους, το πιο σύνηθες βιολετί και ένα υποκίτρινο, λιγότερο κοινό, που ωστόσο βοηθά στη διαφοροποίηση από την πολύ παρόμοια V. doerfleri, με την οποία επικαλύπτεται χωρικά.

Κείμενα: Απ. Καλτσής
Φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος