Ορειβασία και πεζοπορία στη Ροδόπη

Η παραδοσιακή κτηνοτροφία δημιούργησε ένα πλέγμα εποχικών συνοικήσεων που παρέμειναν ενεργά μέχρι και το πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα. Πράγματι, από τις παλιότερες καταγραφές της Α. Χατζημιχάλη ξέρουμε ότι κάθε καλοκαίρι, όταν τα σαρακατσαναίικα τσελιγκάτα ξαναστήνονταν στα βοσκοτόπια, τα κοπάδια και τα καραβάνια των μουλαριών όργωναν το βουνό, πάνω σε έναν ιστό από προαιώνια μονοπάτια.

Στη διάρκεια του 2ου Παγκ. Πολέμου και κυρίως μετά, με την παγίωση των συνόρων, τους αναδασμούς στον κάμπο και κυρίως την απόδοση στους μέχρι τότε νομάδες μόνιμων εγγείων δικαιωμάτων, οι Σαρακατσάνοι στράφηκαν σταδιακά σε εδραίες δραστηριότητες. Καθώς η περιοχή οργανώθηκε σταδιακά ως χώρος δασικής εκμετάλλευσης, τα μονοπάτια της Ροδόπης «πατήθηκαν» από δασικούς δρόμους. Στις αρχές του 21ου αιώνα, τα τελευταία ίχνη των παλιών μονοπατιών έσβησαν κάτω από τη φυλλάδα, τα φερτά και τη λήθη.

Σήμερα, οι περιοχές όπου μπορεί να πεζοπορίσει κανείς περιορίζονται στις ζώνες όπου η Διασική Υπηρεσία αρχικά και αργότερα και άλλοι φορείς προσπάθησαν να οργανώσουν τοπικά πεζοπορικά δίκτυα, συνήθως - αλλά όχι πάντα - με βάση προϋπάρχοντα κτηνοτροφικά μονοπάτια και ως επέκταση δασικών δρόμων. Τα νεότερα αυτά δίκτυα, αν και μεγάλου τοπιολογικού ενδαφέροντος, είναι μικρής έκτασης και ουσιαστικά απευθύνονται σε επισκέπτες που συμπληρώνουν την ημέρα τους με λίγο περπάτημα και όχι σε πεζοπόρους ή ορειβάτες, που αναζητούν μεγαλύτερες πορείες με κυκλική όδευση ή διασχίσεις.

Στην ομάδα αυτών των τοπικών δικτύων ανήκουν οι ομάδες μονοπατιών των Καταρρακτών Φρακτού, της κοιλάδας της Σκαλωτής, του Στραβορέματος-Αρκουδορέματος, της ζώνης Τραχώνι-Λειβαδίτης-Δασικό Χωριό Ερυμάνθου στη Χαϊντού και μερικά ακόμα.

Ακόμα, πολλές ομάδες κάνουν διασχίσεις η κυκλικές πορείες με βάση το δασικό οδικό δίκτυο - και κάποιες συντομεύσεις σε ανοιχτή βλάστηση. Οι οδεύσεις αυτές δεν είναι χωρίς ενδιαφέρον, καθότι διατρέχουν ζώνες όπου δεν υπάρχουν πλέον μονοπάτια και συχνά χαρίζουν ωραία θέα.

Επιπλέον, στο πλαίσιο των μεγάλων Ευρωπαϊκών διαδρομών έγινε μια απόπειρα να ενταχθεί τμήμα της Ροδόπης στο Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε6. Η όδευση του περνά από το Φαλακρό στο Σιδηρόνερο και συνεχίζει προς τη Χαϊντού, όπου περνά από το Λειβαδίτη.

Πρόσφατα, Τέλος, το 2018 σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε από το Δήμο Ξάνθης - και πιστοποιήθηκε άμεσα από την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Πεζοπόρων - η μεγάλη διαδρομή (72 χλμ.) Nestos-Rodopi Trail. Η διαδρομή έχει με διπλή αφετηρία (Ξάνθη και Γαλάνη) και κατάληξη στο Δασικό Χωριό Ερυμάνθου. Αν και πρόσφατα η διαδρομή έχασε την πιστοποίησή της, εξακολουθεί να διαθέτει πολύ καλή υποδομή και συνιστά την πιο ενδιαφέρουσα πεζοπορική πρόταση σε ολόκληρη τη Ροδόπη.

Το Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε6

Η Ροδόπη διατρέχεται από τη διαδρομή του Ευρωπαϊκού Μονοπατιού Ε6 - τουλάχιστον στη θεωρία. Η μεγάλη αυτή πεζοπορική διαδρομή σχεδιάστηκε ως μια διάσχιση της Ευρώπης, από τη Σουηδία προς τα σύνορα με την Τουρκία, μέσω Δανίας, Γερμανίας, Τσεχίας, Αυστρίας, Σλοβενίας και Ελλάδας. Το τμήμα που διασχίζει την Ελλάδα ξεκινά από την Ηγουμενίτσα, δρασκελίζει την Πίνδο και μετά από μια μακριά αλλά ασαφή όδευση φτάνει στη Δράμα, από όπου μπαίνει στο χώρο της Ροδόπης.

Η διάσχιση της Ροδόπης γίνεται με 3-4 ημερήσια σκέλη, που διατρέχουν την περιοχή κοντά στη συνοριογραμμή. Η ακριβής όδευση, όπως και η κατάσταση των μονοπατιών στα σκέλη αυτά, είναι άγνωστη, με εξαίρεση το τμήμα που περνά από το Δασικό Χωριό Χαϊντούς, όπου ο πεζοπόρος θα βρεί τα λείψανα της αρχικής σήμανσης, ενισχυμένα από την καλή σήμανση των νεότερων δικτύων, όπως της μεγάλης διαδρομής Nestos-Rodopi Trail. Μια επισκόπιση της περιοχής αυτής υπάρχει στη σελίδα Η περιοχή Νέστου-Ροδόπης. Το Δασικό Χωριό Χαϊντούς είναι ένας από τους κόμβους των πεζοπορικών δικτύων της Ανατολικής Ροδόπης.

Nestos-Rodopi Trail

Η διαδρομή Nestos-Rodopi Trail είναι μια μεγάλη πεζοπορία στην περιοχή των Στενών του Νέστου και στη καρδιά της Κεντρικής Ροδόπης. Η διαδρομή ακολουθεί τα παλιά μονοπάτια της περιοχής, που διασυνέδεαν τα χωριά και τους άλλους μείζονες προορισμούς. Η διαδρομή έχει μήκος 66 χλμ. και έχει δύο επίσημες και ισότιμες αφετηρίες, την πόλη της Ξάνθης και το άκρο της οδικής πρόσβασης των Στενών του Νέστου, κοντά στο χωριό Γαλάνη. Στο άλλο άκρο της διαδρομής βρίσκεται το Δασικό Χωριό Ερυμάνθου (ή Χαϊντούς), ένα σημαντικό τοπόσημο της ορεινής ζώνης. Οι ενδιάμεσες στάσεις γίνονται στο εγκαταλελειμένο χωριό Κρωμνικό, στην κωμόπολη Σταυρούπολη, στο Κάτω Καρυόφυτο και στο Λειβαδίτη.

Τα αρχικά σκέλη ελίσσονται στο ορεινό τοπίο ανάμεσα στην Ξάνθη και το Νέστο. Τα τρία τελευταία σκέλη εμπίπτουν στον καθεαυτό χώρο της Ροδόπης:

• Σταυρούπολη-Κάτω Καρυόφυτο (15 km, 5h-5h30)


• Κάτω Καρυόφυτο-Λειβαδίτης (9.8 km, 4ω30)


• Λειβαδίτης-Δασικό Χωριό Ερυμάνθου (9.1 km, 4ω)

Η διαδρομή είναι σηματοδοτημένη σύμφωνα με τις προδιαγραφές τις Ευρωπαϊκής Ομοσπρονδίας Πεζοπόρων (ERA), στο πλαίσιο του σήματος Leading Quality Trails-Best of Europe με 6 κεντρικές πινακίδες, 12 πινακίδες διαδρομής και πολλές δεκάδες πινακίδες κατεύθυνσης, ενημέρωσης και προειδοποίησης. Παράλληλα, έχουν τοποθετηθεί πάνω από 2500 επιβεβαιωτικά σήματα κατά μήκος της διαδρομής. Τέλος, όλα τα τεχνικά δύσκολα σημεία έχουν ασφαλιστεί με κατάλληλες κατασκευές.

Πεζοπορικές διαδρομές στην Ελατιά

Η περιήγηση στην Ελατιά βασίζεται στο δασικό οδικό δίκτυο, το οποίο εξυπηρετεί πολλούς προορισμούς, με την αίρεση της βατότητας των λασπωμένων χωματόδρομων, που συχνά είναι ταλαιπωρημένοι από τα βαρυφορτωμένα φορτηγά. Αντίθετα, η πεζοπορία εγκλωβίζεται στους δασικούς δρόμους και οι περισσότερες «εκτός δρόμου» οδεύσεις είναι απλά συντομεύσεις ή περπάτημα σε παλιούς δασόδρομους ή σύρτες.

Σε κάθε περίπτωση, μπορεί κανείς να κάνει συνδυασμούς από εν ενεργεία, παλιούς και δύσβατους δασικούς δρόμους, μαζί με κάποιες συντομεύσεις, έτσι ώστε να σχηματίσει ενδιαφέρουσες και μάλιστα κυκλικές πορείες. Το πιο ενδιαφέρον πεδίο τέτοιων πειραματισμών είναι η οριογραμμή από την Ελατιά μέχρι τον Τσάκαλο και η ρεματιά του Στραβορέματος.

Πεζοπορικές διαδρομές στο Φρακτό

Οι πεζοπορικές διαδρομές που έχουν κάποια υποδομή (διαμορφωμένα μονοπάτια, πινακίδες, σήμανση, γεφυράκια κλπ) βρίσκονται ανάμεσα στο Δασικό Χωριό και την περιοχή του παλιού οικισμού Αχλαδοχώρι. Αν ξεκινήσει κανείς από το Δασικό Χωριό θα πρέπει πρώτα διατρέξει περίπου 1 χλμ στον κεντρικό χωματόδρομο του Φρακτού για να φτάσει στη μπάρα του Παρθένου Δάσους, όπου βρίσκεται και η αφετηρία του πρώτου σκέλους του πλέγματος. Η διαδρομή Μπάρα Παρθένου Δάσους-Τζάκι ρέμα ακολουθεί μονοπάτι μέσα σε δάσος, περνά από το Δάσος Σημύδας και το πέρασμα Συμπληγάδες Πέτρες και δρασκελίζει τη συμβολή των δυο μικρών ρεματιών Τζάκι ρέμα και Γκούρα ρέμα με τη βοήθεια ξύλινης γέφυρας. Εδώ η πορεία συναντά τον κεντρικό δασικό δρόμο. Ένα ακόμα σκέλος του δικτύου, το μονοπάτι Τζάκι ρέμα-Λυκόλακκα συνεχίζει σε πυκνό δάσος και αφού περάσει το ρέμα Λυκόλακκας μπαίνει σε έναν παλιό αγροτικό χώρο (ερείπια και ξερολιθιές) και συνδέεται με το Μονοπάτι των Καταρρακτών. Ένα παρακλάδι του σκέλους αυτού οδηγεί στη συστάδα Πεναβέλονης Πεύκης (Pinus peuce), ψυχρόβιου πεύκου που διατηρεί ελάχιστες συστάδες στην Ελλάδα.

Το Μονοπάτι των Καταρρακτών είναι ο κορμός του πλέγματος των πεζοποριών του Φρακτού και οπωσδήποτε η πιο δημοφιλής από τις διαδρομές του. Το κεντρικό μονοπάτι διατρέχει την κοιλάδα του ρέματος Βαγγελίνα, όπως λέγεται ο ένας κλάδος του άνω ρου του Αχλαδορέματος, οδηγεί σε τρεις διαδοχικούς καταρράκτες και σταματά στη βάση των ορθοπλαγιών. Το μονοπάτι ακολουθεί συνεχώς τη δεξιά (ανατολική) πλευρά της χαράδρας και έχει δυο παρακλάδια που αποκλίνουν προς τον άξονα της ρεματιές, όπου συναντάμε τον πρώτο και το δεύτερο καταρράκτη, ενώ περνά και από λίγες ξερολιθιές που σνήκαν στην αγροτική ζώνη του Αχλαδοχωρίου Φτάνουμε σε διακλάδωση, όπου αποκλίνει η σύνδεση προς το Αχλαδοχώρι (ερείπια οικιών και ξερολιθιές) και συνεχίζουμε προς τον τρίτο καταρράκτη. Το μονοπάτι επισημαίνεται ως δύσκολο από τις σχετικές πινακίδες: πράγματι τα τελευταία μέτρα, μετά μια μεγάλη σάρα γρανιτικών ογκόλιθων, δεν είναι διαμορφωμένα και το σημείο θέασης του καταρράκτη είναι κάπως εκτεθειμένο και χρειάζεται προσοχή, ειδικά αν συνοδεύουμε παιδιά ή αρχάριους.

Την ίδια περιοχή διατρέχουν και οι οδεύσεις των δυο μεγάλων αγώνων ορεινού τρεξίματος, που ακολουθούν τα ίδια μονοπάτια. Οι διαδρομές των αγώνες έχουν πυκνή σήμανση που ανανεώνεται κάθε χρόνο και έτσι τμήματά τους μπορούν να αξιοποιηθούν ως πεζοπορικές διαδρομές.

Σε πολλές θέσεις κατά μήκος των πιο πάνω διαδρομών υπάρχουν μικρές πινακίδες της Δασικής Υπηρεσίας παρουσίασης των κύριων φυτικών ειδών της περιοχής.

Για τις διαδρομές στην περιοχή του Φρακτού, χρειάζεται ειδική άδεια από το Δασαρχείο. Η αφετηρία των διαδρομών είναι συνήθως το Δασικό Χωριό Φρακτού, όπου γίνεται και ο σχετικός έλεγχος.

Πεζοπορικές διαδρομές στη Χαϊντού

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος