Εθνικό Πάρκο υγροτόπων Αμβρακικού

Γεωγραφία του Ε.Π. υγροτόπων Αμβρακικού

Οι λιμνοθάλασσες και τα έλη που τις περιβάλλουν ταξινομούνται σε 22 ενότητες, τα βασικά μετρητικά στοιχεία των οποίων παρουσιάζονται στον πιο κάτω πίνακα. Σημειώστε το πολύ μικρό βάθος των περισσότερων λιμνοθαλασσών, σε σχέση με το μέγιστο βάθος των 60 μ. και το μέσο βάθος των 26 μέτρων του κεντρικού κόλπου.

Οι λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού

Τοπωνύμιο	Έκταση (στρεμ.)	Μέσο βάθος (μ.)	Μέγιστο βάθος (μ.)	Τύπος	Δομή
Λ/Θ Λογαρού	2796	0.5	1.5	2	2
Λ/Θ Ροδιά-Τσουκαλιό	2041	1	2.5	2	2
Βάλτος Ροδιάς	1587	1.5	4	1	3
Πλατανάκι	259	0.9	1.3	3	1
Κόφτρα-Παλιομπούκα	255.8	0.8	1	2	1
Μεγάλη Σαλτίνη	226.7	1	1.8	1	3
Πλαματερό	223	1.5	1	3	1
Λ/Θ Άγριλος	179.6	0.3	1	2	2
Λ/Θ Μάζωμα	177.3	0.8	1.2	2	2
Λ/Θ Τσόπελη	114	0.5	1	2	2
Λ/Θ Κατάφουρκο	92.1	0.2	0.6	2	2
Λιμένι Βόνιτσας	69.7	1	2	3	1
Ρούγα	49.3	0.3	0.6	2	2
Λ/Θ Πωγωνίτσα	42.7	1.2	1.6	2	2
Σακουλέτσι	36.1	0.8	1.2	2	2
Κοκκάλα	24.5	1	1.5	2	2
Μικρή Σαλτίνη	18.8	0.2	0.5	2	3
Λ/Θ Μπούκα	17.1	0.3	1.5	2	3
Ψαθάκι	5.8	0.6	1.3	2	2
Άκτιο	4.9	0.4	0.7	2	2
Μαρτινί	3.9	0.5	1.2	3	1
Χαλίκι	1.8	0.5	0.8	2	2

Υγρότοποι Βόρειου Αμβρακικού
Λογαρού, Ροδιά, Τσουκαλιό, Αυλερή, Κορωνησία, Ψαθοτόπι, Πλατανάκι, Κομμένο, Κόπραινα

Η βορινή πλευρά του Αμβρακικού σχηματίζει ένα ατελείωτο μωσαϊκό βάλτων, καναλιών, εκβολών, λιμνοθαλασσών, λουρονησίδων, αλυκών, διβαριών, καλαμιώνων, αμμωδών ακτών και αλμυρόβαλτων με έκταση περίπου 250 τετ.χλμ. Η περιοχή αυτή συνιστά το πλουσιότερο σε ποικιλία τοπίων και ενδιαιτημάτων, καθώς και αριθμό και πληθυσμούς ειδών πουλιών τμήμα του συνολικού κόλπου.

Οι μεγαλύτερες λιμνοθάλασσες είναι το σύμπλεγμα Ροδιά - Τσουκαλιό - Αυλερή και η Λογαρού, που οριοθετούνται από τους άξονες της Σαλαώρας και της Κορωνησίας.

Στα ΒΑ του κόλπου σχηματίζεται η λιμνοθάλασσα Άγριλος και τα έλη της Κόπραινας.

Ο Άγριλος είναι μια μεγάλη λιμνοθάλασσα, που χωρίζεται από τον Αμβρακικό με μια σταθερή αμμουλουρίδα, κατάφυτη από αρμυρίκια και βατή μέχρι από το Μενίδι μέχρι τη φυσική μπούκα που επιτρέπει την επικοινωνία της λεκάνης με τη θάλασσα. Στο δυτικό άκρο του Άγριλου έχει δημιουργηθεί ένα μεγάλο διβάρι, που είναι ενεργό. Διαβάστε μια αναλυτική ξενάγηση στην περιοχή του Άγριλου στο κεφάλαιο Λιμνοθάλασσα Άγριλος.

Η Κόπραινα είναι ένα είδος χαμηλής χερσονήσου, που προβάλει μέσα σε ένα πλαίσιο ελών και καλαμιώνων. Η χερσόνησος προστατεύει το χώρο ενός φυσικού όρμου, που διαμορφώθηκε από πολύ παλιά σε λιμάνι. Το λιμάνι της Κόπραινας γνώρισε μέρες δόξης, τόσο στις περιόδους των ταραχών - οπότε εξυπηρετούσε τη φορτοεκφόρτωση στρατευμάτων και εφοδίων, σε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα που ιστορείται ήδη από τον 14ο αιώνα και τελειώνει το 1940.

Η περιοχή της Κόπραινας είναι, μαζί με τη Ροδιά, τα πλουσιότερα πεδία για τη διαβίωση μεγάλων πληθυσμών πουλιών και οι γνωστές καταγραφές αριθμούν πάνω από 110 είδη. Διαβάστε μια αναλυτική ξενάγηση στην περιοχή της Κόπραινας στο κεφάλαιο Η Κόπραινα.

Δυτικά της Κόπραινας εκβάλει ο Άραχθος, που ακολουθεί μια ευθυγραμμισμένη και εγκιβωτισμένη κοίτη. Αμέσως δυτικά των εκβολών απλώνεται μια πολυπρόσωπη περιοχή που ενσωματώνει καλλιέργειες, κτηνοτροφικές μονάδες, ιχθυοκαλλιέργειες, κανάλια και ένα μικρό αλιευτικό καταφύγιο με μερικές πελάδες και περιβάλλεται από έλη, αλμυρόβαλτους και στεπώδεις εκτάσεις. Καρδιά της ενότητας αυτής είναι οι στεπώδεις αλμυρότοποι στην περιοχή Παλιοκόπρια, μια από τις πιο ενδιαφέρουσες περιοχές του πάρκου, που περιβάλλεται από τη λιμνοθάλασσες Πλαματερό και Πλατανάκι και τα παράκτια διβάρια Κόφτρα και Παλιομπούκα, που και αυτά με τη σειρά τους γειτονεύουν με τους απέραντους βάλτους του Φιδόκαστρου και την περιοχή Ψαθοτόπι.

Διαβάστε μια αναλυτική ξενάγηση στα Παλιοκόπρια, το Πλατανάκι, την Κόφτρα και την Παλιομπούκα στο κεφάλαιο Στέπες και αλμυρόβαλτοι του Αμβρακικού.

Στα δυτικά της Κόφτρας απλώνεται η Λογαρού, μια πολύ μεγάλη, εντελώς κλειστή λιμνοθάλασσα, που οριοθετείται από τα δυτικά και νότια από το οδικό ανάχωμα της Σαλαώρας και της Κορωνησίας, στα βόρεια διεισδύει στους βάλτους του Ψαθοτοπίου και από την τέταρτη πλευρά κλείνει με το ανατολικό ανάχωμα της Κορωνησίας, που φτάνει μέχρι τα έλη του Φιδόκαστρου.

Η Λογαρού είναι ένας από τους πλουσιότερους ψαρότοπους του Αμβρακικού και είναι εξολπισμένη με διβάρια και μπούκες, που εξυπηρετούν την αναπαραγωγή και κυκλοφορία των ψαριών.

Διαβάστε περισσότερα για τη Λογαρού στο κεφάλαιο Λιμνοθάλασσα Λογαρού.

Η Σαλαώρα και η Κορωνησία συνιστούν τα δυο μεγάλα τοπόσημα του βόρειου Αμβρακικού. Κατά βάση, Σαλαώρα λέγεται η χερσαία και θαλάσσια περιοχή από τους νότιους πρόποδες του λόφου Αυγό, το μεγάλο ανάχωμα που χωρίζει τη Ροδιά από την κεντρική επιφάνεια αλμυρού νερού του κόλπου, καθώς και ο μεγάλος όρμος που διαγράφεται από το ανάχωμα.

Δεν υπάρχει συγκροτημένη κατοίκηση στη Σαλαώρα, το ανάχωμα ωστόσο περιλαμβάνει πολλά διβάρια, καθένα από τα οποία έχει ένα αλιευτικό κατάλυμα. Αν και δεν διασώζουν κανένα χαρακτηριστικό της παραδοσιακής ψαράδικης καλύβας, τα καταλύματα αυτά είναι σημαντικά για την εξυπηρέτηση των ψαράδων.

Διαβάστε μια αναλυτική ξενάγηση στη Σαλαώρα στο κεφάλαιο Σαλαώρα.

Η Κορωνησία αποτελεί το μοναδικό παράκτιο οικισμό του βόρειου Αμβρακικού. Εγκατεστημένος στο μεγαλύτερο και σταθερότερο μιας ομάδας νησιών, ο οικισμός έχει οριοθετηθεί με τεχνικά έργα και σήμερα η θέση εξυπηρετείται από ένα οδικό ανάχωμα. Το ακρότατο σημείο της Κορωνησίας συνδέεται με το Πέρα Νησί και ενσωματώνει μια σειρά διβάρια με μεγαλύτερο το Σακουλέτσι. Από το ακρωτήρι διακρίνονται τα Κορακονήσια, μια ομάδα μικρών νησιών (Άγιος Αντώνιος, Βούβαλος κα.) μέσα στον κόλπο.

Διαβάστε μια αναλυτική ξενάγηση στα διβάρια και τις λιμνοθάλασσες της Κορωνησίας στο κεφάλαιο Κορωνησία.

Ροδιά λέγεται όλος ο άνω δυτικός λοβός του Αμβρακικού, που κατά τόπους λέγεται Τσουκαλιό, Αυλερή, Ροδιά και έλος Ροδιάς. Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα λιμνοθαλασσών, βάλτων, πλυμμηρισμένων χωραφιών, καλαμιώνων και καναλιών που επικοινωνούν μεταξύ τους, συνθέτοντας έναν απέραντο υγροτοπικό οικοσύστημα.

Στο άκρο της Ροδιάς και στους πρόποδες του Μαυροβουνίου απλώνεται η Στρογγυλή. Σε μικρό λόφο στα δυτικά της Στρογγυλής διατηρείται το καθολικό της παλιάς μονής Αγίας Αικατερίνης, που πλέον εξυπηρετεί το χωριό ως κοιμητηριακός ναός, ενώ στο ψηλότερο σημείο του λόφου έχει κτιστεί ένα μεγάλο παρατηρητήριο, σήμερα εντελώς παρατημένο και άχρηστο.

Αντίστοιχα, στην επαφή του Μαυροβουνίου με τη λιμνοθάλασσα της Ροδιάς λειτούργησε παλιότερα το μοναστήρι της Παναγιάς Ροδιάς, σήμερα έρημο, αλλά πολύ καλά συντηρημένο. Κοντά στη μονή βρίσκεται και το σπήλαιο-ασκηταριό του Αγίου Βλασίου. Παρακολουθείστε μια περιήγηση στη Ροδιά στο κεφάλαιο Λιμνοθάλασσα Ροδιάς.

Οριοθετημένος μέσα στα ψηλά αναχώματά του, ο Λούρος δεν συνέχεται υδρολογικά με το σύστημα της Ροδιάς, το εμπλουτίζει ωστόσο με μοναδικής αξίας ενδιατήματα και το διασυνδέει με υγιείς ορεινούς θύλακες στα ανάντη. Οι εκβολές του Λούρου συνιστούν ένα από τα πιο αυθεντικά τοπία του Εθνικού Πάρκου. Ο κάτω ρους του ποταμού είναι στην ουσία ένα εντελώς αδιατάρακτο πεδίο, όπου καταφεύγουν, φωλιάζουν και διαχειμάζουν περίπου 200 είδη πουλιών.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Άραχθος και ο Λούρος, σε προηγούμενες γεωλογικές εποχές, συνέβαλαν στο ύψος του χωριού Αµµότοπος και είχαν κοινό κάτω ρου. Η σημαντική παροχή των δυο λεκανών απορροής και οι σχετικές φερτές ύλες καθόρισαν τη μετέπειτα και σημερινή μορφή της περιοχής Σαλαώρα-Κορωνησία. Με τις επόμενες τεκτονικές αλλαγές, οι ρόες των δυο ποταμών διαχωρίστηκαν και δηµιούργησαν ανεξάρτητα πλέον δελταϊκά µέτωπα. Ο ποταµός Άραχθος αρχικά σχημάτισε τις εκβολές στην Παλιομπούκα και σταδιακά μετατοπίστηκε προς τις σημερινές εκβολές του στη Μπούκα, ενώ ο Λούρος παρακάμπτοντας τις διαρκώς επεκτεινόμενες προσχώσεις του Άραχθου και το Μαυροβούνι εξετράπη σταδιακά προς το σημερινό άξονά του.

Διαβάστε μια αναλυτική ξενάγηση στη ενότητα στο κεφάλαιο Οι εκβολές του Λούρου.

Υγρότοποι και βιότοποι Δυτικού Αμβρακικού
Άγιος Βαρνάβας-Τσόπελη-Μάζωμα

Νότια από τη Ροδιά και μέχρι την Πρέβεζα, δηλαδή στη δυτική πλευρά του Αμβρακικού, κυριαρχεί ο κάτω ρους του Λούρου που διαμορφώνει ένα τοπίο με ατελείωτα παρόχθια δάση και συνεχείς καλαμιώνες. Μέσα στο χώρο αυτό εντάσσεται το δάσος φράξων του Αγίου Βαρνάβα και οι καλά οριοθετημένες λιμνοθάλασσες Τσόπελη και Μάζωμα.

Μια αδρή περιγραφή της λιμνοθάλασσας Μάζωμα δίνεται στο κεφάλαιο Λιμνοθάλασσα Μάζωμα. Αντίστοιχα, η σελίδα Λιμνοθάλασσα Τσόπελη παρουσιάζει το τοπίο και τις δραστηριότητες στο μεγάλο διβάρι Τσόπελη. Τέλος, η βλάστηση και η πανίδα του δάσους φράξων γύρω στις εκβολές του Λούρου και γύρω από το ξωκλήσι του Αγίου Βαρνάβα παρουσιάζεται στο κεφάλαιο Παραποτάμιο δάσος Αγίου Βαρνάβα.

Στον όρμο της Πρέβεζας και στις μεσημβρινές ακτές του μεγάλου βραχίονα της Λασκάρας σχηματίζονται τρεις μικρές λιμνοθάλασσες: το Βαθύ, το Ψαθάκι και η Πωγωνίτσα. Μόνο η τελευταία διατηρεί κάποια ελκτικότητα για τα πουλιά του κόλπου: τόσο το Βαθύ όσο και το Ψαθάκι πλαισιώνονται από οικιστικές και αγροτικές οχλήσεις. Η είσοδος της λιμνοθάλασσας Βαθύ καταλαμβάνεται από μια βουερή μαρίνα σκαφών αναψυχής και αλιείας.

Στο κεφάλαιο Λιμνοθάλασσα Πωγωνίτσα περιγράφεται η σημαντικότερη από τις πιο πάνω λιμνοθάλασσες.

Υγρότοποι Ανατολικού Αμβρακικού
Αμφιλοχία-Μπούκα-Κατάφουρκο

Η Αμφιλοχία, στο μυχό του ομώνυμου κόλπου, είναι η κατ' εξοχήν πόλη του Αμβρακικού. Αν και δεν υπάρχουν υγροτοπικά συστήματα μπροστά στην πόλη, η κοιλάδα που φιλοξενεί τον οικισμό φιλοξενεί ένα πλέγμα χερσαίων βιοτόπων, που συμπληρώνουν το υγροτοπικό οικοσύστημα. Το κεφάλαιο Η περιοχή της Αμφιλοχίας περιγράφει τις ιδιαιτερότητες της χερσαίας αυτής πύλης του Αμβρακικού.

Στη ζώνη ανάμεσα στα χωριά Μπούκα και Κατάφουρκο σχηματίζονται τρεις διαδοχικοί υγρότοποι: η καθεαυτό λιμνοθάλασσα της Μπούκας, το έλος της Μπούκας και η λιμνοθάλασα του Κατάφουρκου. Και τα τρια εξετάζονται στο κεφάλαιο Λιμνοθάλασσες Μπούκας και Κατάφουρκου.

Στα ανάντη, έγινε παλιότερα μια απόπειρα αποξήρανσης του εσωτερικού έλους Ξηρόκαμπος, που πλυμμήριζε την υγρή περίοδο από τα χειμαρρικά νερά του Ξηρορέματος. Πράγματι, ανοίχτηκε ένα όρυγμα που αποφορτίζει τον Ξηρόκαμπο προς τον Αμβρακικό. Η περιοχή έχει πλέον πολύ λιγότερα όμβρια και η υπερχείλιση των πλεοναζόντων νερών από το όρυγμα είναι πλέον σπάνια.

Υγρότοποι Νότιου Αμβρακικού
Βόνιτσα-Άκτιο

Ελλείψει ποταμών και των συνεπαγόμενων δελταϊκών σχηματισμών και προσχώσεων, η νότια πλευρά του Αμβρακικού χαρακτηρίζειται από μια πολύ πιο σταθερή και συνήθως βραχώδη ακτή, πάνω στη γραμμή της οποίας όπου σχηματίζονται λίγοι υγρότοποι. Αντίθετα, το ανάγλυφο και το γεωλογικό υπόστρωμα της ενδοχώρας ευνοεί το σχηματισμό λιμνών, που ωστόσο παραμένουν υδρολογικά ασύνδετες με τον Αμβρακικό.

Έτσι, οι υδάτινες επιφάνειες που σχετίζονται υδρολογικά με τον Αμβρακικό είναι οι μικρές λιμνοθάλασσες του Άκτιου και η Μικρή Σαλτίνη, ο βάλτος Κατάκαλη, η λιμνοθάλασσα Λιμένι και η ρηχή παράκτια ζώνη η Κοκουμίτσα στη Βόνιτσα, η λιμνοθάλασσα της Ρούγας και τα ρηχά τμήματα κοντά στην Αμφιλοχία.

Διαβάστε περισσότερα για τη σημαντικότερη από τις πιο πάνω λιμνοθάλασσες στο κεφάλαιο Λιμνοθάλασσα Λιμένι Βόνιτσας.

Πέραν των πιο υγροτόπων, που συνδέονται άμεσα με τον Αμβρακικό, στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν πολλά ακόμα υδάτινα σώματα που είτε απορρέουν προς το Ιόνιο είτε είναι κλειστές λεκάνες (λίμνες).

Εντελώς δυτικά και εκτός του Αμβρακικού εκτείνονται οι λιμνοθάλασσες των Στενών της Λευκάδας (περιοχές Παλιονής και Αβλιμών και Αλυκής Λευκάδας, GR2240001) που βρίσκονται μεταξύ της Λευκάδας και της ακαρνανικής ακτής. Είναι μια μεγάλη περιοχή αλμυρού νερού μικρού βάθους με έκταση 21.200 στρέμματα.

Από δυτικά προς ανατολικά, άλλες επιφάνειες που δεν επικοινωνούν με τον Αμβρακικό είναι η λιμνοθάλασσα Κοκκάλα, η μεγάλη λιμνοθάλασσα Σαλτίνη, η λίμνη Βουλκαριά και άλλες μικρές λίμνες γύρω από τη Βόνιτσα, καθώς και οι λίμνες Γαβού και Λινοβρόχι.

Ο περίγυρος

Τα Βουνά του Ζαλόγγου (ή Όρη Ζαλόγγου, 773 μ.) είναι ένα μικρό συγκρότημα ορεινού αναγλύφου που υψώνεται στα ΒΔ του Αμβρακικού, ανάμεσα στα χωριά Καμαρίνα και Κρυοπηγή. Ο δρόμος που συνδέει τα δυο χωριά διατέμνει το συγκρότημα στο χαμηλότερο εσωτερικό διάσελο (580 μ.), ανάμεσα στις κορυφές Τρανή Σκάλα (739 μ.) και Ζάλογγο (773 μ.). Το βουνό συδέεται προς τα βόρεια με ενδιάμεσους λόφους με την εκτεταμένη αλλά ασαφούς δομής ορεινή ενότητα που συνήθως αναφέρεται ως Κασωπαία όρη.

Όλος ο όγκος σχηματίζεται σε ασβεστόλιθο. Οι περισσότεερες πλαγιές είναι μέσης κλίσης, υπάρχουν ωστόσο διάσπαρτοι κρημνοί και εκτεταμένες ζώνες λατυπών. Το βουνό αποτελεί ένα μεγάλο κτηνοτροφικό πεδίο, με κοπάδια που, χάρη στο μέσο υψόμετρο, παραμένουν ολοχρονίς στην περιοχή. Ως άμεση συνέπεια, η βλάστηση αποτελείται αποκλειστικά από σκλητράχηλους θάμνους της μεσογειακής μακίας, με κυριαρχία του πουρναριού. Η δασική βλάστηση είναι περιορισμένη και συνίσταται από διασπασμένα δάση δρυών, με μικρές εμβόλιμες συστάδες αναδασώσεων με Τραχεία πεύκη.

Στις πλαγιές της Τρανής Σκάλας, από την κορυφογραμμή και κατά μήκος ενός μεγάλου οροπέδια που σχηματίζεται στη μεσημβρινή πλευρά, άνθισε η αρχαία Κασσιώπη. Στον εκτεταμένο αρχαιολογικό χώρο, που περιβάλλεται από μεγάλο τείχος, έχουν αποκαλυφθεί το θέατρο, το ωδείο, ταφικά συγκροτήματα και ποικίλα δημόσια κτήρια.

Τα Βουνά του Ζαλόγγου συνδέθηκαν με τον θρυλούμενο Χορό του Ζαλόγγου, την κατά την παράδοση ηρωική θυσία Σουλιωτισσών και Σουλιωτών που αποφασίσουν να πέσουν σε απόκρημνη πλαγιά παρά να πέσουν στα χέρια των Τουρκαλβανών που είχαν καταλάβει την περιοχή (1803). Σε κοντινή τοποθεσία έχει ανεγερθεί σχετικό μνημειώδες σύμπλεγμα, σε σχέδια του γλύπτη Γ. Ζογγολόπουλου. Το μνημείο προσπελαύνεται με πετρόχτιστο μονοπάτι από τον πιο πάνω ασφαλτόδρομο και συγκεκριμένα από την είσοδο της μονής Αγίου Δημητρίου Ζαλόγγου. Το μονοπάτι συνεχίζει χωμάτινο από το μνημείο προς την ψηλότερη κορυφή, περνώντας από τον απομονωμένο ναό των Ταξιαρχών.

Το δικόρυφο συγκρότημα Βαλαωρίτης (ή Βαλαώρα, 673 και 681 μ.) υψώνεται βόρεια του οικισμού Λούρος, στο ΒΔ άκρο του συμπλέγματος υγροτόπων του Αμβρακικού. Το βουνό είναι πιο απόκρημνο και βραχώδες από τα Βουνά του Ζαλόγγου και αποτελεί επίσης πεδίο εδραίας κτηνοτροφικής δραστηριότητας.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος