Η οργάνωση του δικτύου
πεζοπορικών, ορειβατικών
και ιστορικών διαδρομών
Grammos Trails,
ένα έργο του Δήμου Νεστορίου

Γνωστός μέσα από τη Γκιστόβα, την πιο ορεινή λίμνη της Ελλάδας, μέσα από τα λαμπερά αλπικά λιβάδια, τα απέραντα δάση, αλλά και μέσα από την ιστορία του Εμφυλίου και τη Νοσοκομειούπουλη του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, ο Γράμμος είναι επίσης ένα ιδανικό πεδίο ορειβατικών διαδρομών σε ένα ορεινό σκηνικό σπάνιο αν όχι μοναδικό στη χώρα μας. Η συνεχής και ατελείωτη κορυφογραμμή του δημιουργεί ένα τεράστιο πέταλο ψηλών κορυφών, ανάμεσα στις οποίες και η τέταρτη σε ύψος κορυφή της Ελλάδας, που περιβάλλουν τις πηγές του Αλιάκμονα. Η αμφιθεατρική τοπογραφία της λεκάνης αυτής επιτρέπει την ανάπτυξη αναρίθμητων αναβάσεων, διασκελισμών και διασχίσεων.

Παρόλο αυτόν τον πλούτο φυσικών και ιστορικών στοιχείων και παρόλη την πληθώρα πεζοπορικών προτάσεων, ο Γράμμος, λίγο λόγω της έκκεντρης θέσης του, λίγο λόγω του βαριού ιστορικού φορτίου, αλλά κυρίως λόγω της έλλειψης πληροφοριών και της απουσίας υποδομών σήμανσης και διαμονής, παρέμενε επί χρόνια ένα πεζοπορικό πεδίο λίγων και μυημένων επισκεπτών.

Πριν μια δεκαετία, ο Δήμος Νεστορίου έκανε μια προσπάθεια να αναδείξει μερικές βασικές πεζοπορικές διαδρομές στην ημιορεινή ζώνη. Καθώς το καθεαυτό βουνό παρέμενε κάτω από ένα πέπλο ασάφειας, σε μια δεύτερη προσπάθεια, που εντάχθηκε στο πρόγραμμα Interreg Cult2Routes, μαζί με τη δημιουργία πορειών στην περίμετρο του Γράμμου, τέθηκε ως ισότιμος στόχος η οργάνωση μεγάλων διαδρομών στο κυρίως βουνό. Έτσι σχεδιάστηκε μια βεντάλια πέντε διαδρομών με βάση το χωριό Γράμμος (Γράμουστα) και προορισμό τη λίμνη Γκιστόβα και την κορυφή 2520. Το σύνολο των δέκα διαδρομών θεωρήθηκε και προβλήθηκε ως ένα ενιαίο δίκτυο με την επωνυμία Grammos Trails. Τα μέσα προβολής περιλάμβαναν έναν έντυπο οδηγό 80 σελίδων, ένα χάρτη κλίμακας 1:50.000, εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα και έναν πλήρη ιστότοπο.

Οι ορεινές διαδρομές εκτυλίσσονται όλες σε αλπικό πεδίο, όπου δεν μπορεί να γίνει διάνοιξη του καταστρώματος των μονοπατιών: η πορεία ακολουθεί ένα αλλού σαφές και αλλού μόλις ορατό ίχνος σε λιβάδια και σάρες και η ασφάλεια της όδευσης πρέπει να αναζητηθεί στη σήμανση. Αλλά η σήμανση στο αλπικό πεδίο στην Ελλάδα είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο με πολλές λευκές σελίδες, καθώς σε κανένα από τα μεγάλα βουνά μας - Λευκά Όρη, Γκαμήλα, Σμόλικας, Βαρδούσια, Γκιώνα και πάνω από όλα Όλυμπος - δεν έχει υλοποιηθεί έργο σήμανσης που να ξεπερνά τα προβλήματα της απουσίας περίοπτου φυσικού υποστρώματος για τα σημάδια, της κάλυψής των σημαδιών από το χιόνι, της διάρκειας ζωής των υλικών και της ευρύτερης ενημέρωσης και ασφάλειας του χρήστη. Στην περίπτωση του Γράμμου όλα τα πιο πάνω μελετήθηκαν και δόθηκαν συγκεκριμένες κατευθύσεις επίλυσης.

Επιπλέον, στο βαθμό που το σχέδιο δημιουργίας των πεζοπορικών και ορειβατικών διαδρομών είναι έργο ενός δήμου, θα έπρεπε τόσο ο σχεδιασμός των διαδρομών, όσο και ο τρόπος σήμανσης, να αντιπροσωπεύουν την παρέμβαση ενός δημόσιου φορέα, που επενδύει δημόσιους πόρους με σκοπό το δημόσιο συμφέρον. Πιο συγκεκριμένα, ο Δήμος Νεστορίου έχει προγραμματική υποχρέωση να υλοποιήσει το έργο των ορειβατικών διαδρομών με τον ίδιο τρόπο που υλοποιεί έργα ύδρευσης, οδοποιΐας ή αναψυχής: με ευθύνη ως προς την προδιαγραφή και την υλοποίηση και απευθυνόμενος προς όλους τους πολίτες ως εν δυνάμει χρήστες. Έτσι, στη μελέτη του δικτύου περιγράφηκε ένα έργο υψηλής αισθητικής και ασφάλειας, με γεωμετρικά και υλικά συστατικά που να αποσκοπούν στην άριστη εξυπηρέτηση όλων των επισκεπτών.

Τεχνικές βελτιστοποίησης της σήμανσης

Στο έργο σήμανσης των 10 πεζοπορικών και ορειβατικών διαδρομών του δήμου Νεστορίου χρησιμοποιήθηκαν μια σειρά τεχνικές λύσεις, ορισμένες από τις οποίες είναι πρωτοποριακές.

Δομικά, η σήμανση αποτελείται απο τέσσερα στοιχεία:

Πινακίδες δικτύου

Προβλέπονται δυο μεγάλες πινακίδες δικτύου, στο Νεστόριο και το χωριό Γράμμος. Η πινακίδα στο Νεστόριο παρουσιάζει όλο το δίκτυο, ενώ η πινακίδα στο χωριό Γράμμος εστιάζει στο πλέγμα μονοπατιών του καθεαυτό Γράμμου.

Η πινακίδα δικτύου καλύπτει επιφάνεια 70Χ100 εκ. και αποτελείται από φύλλο αλουμινίου πάχους 2 χλστ. με μεταξοτυπία βινυλίου. Το υπόβαθρο αλουμινίου με την μακέτα της πινακίδας ενσωματώνεται σε τελάρο με πλάτη κόντρα πλακέ πάχους 2 εκ.

Η πινακίδα στερεώνεται με 2 ξύλινους πασσάλους από καστανιά, ύψους 200 εκ, και διατομής 10Χ10 εκ., που στηρίζονται σε γωνιές από έλασμα γαλβανισμένου χάλυβα πάχους 3 χλστ και διατομής 10Χ10εκ., μήκους 60 εκ (ελεύθερο ύψος 30 εκ.). Οι πάσσαλοι έχουν επιστρωθεί με συντηρητικό και έχουν πισωθεί σε μήκος 20 εκ. Οι γωνιές φέρουν 2 τρύπες σε κάθε πλευρά και καταλήγουν σε "μυτιά" γωνίας 60 μοιρών. Η σύνδεση πασσάλου-γωνιάς γίνεται με ανοξείδωτες βίδες.
Εναλλακτικά προβλέπεται κατάλληλη τοποθέτηση σε πάγιο υπόστρωμα.

Στην πινακίδα εκτυπώνονται τα εξής στοιχεία:

• Τίτλος του έργου και logo του δικτύου διαδρομών.
• Χάρτης των διαδρομών (όλες οι διαδρομές στην πινακίδα στο Νεστόριο, μόνο οι διαδρομές του Γράμμου στην πινακίδα του χωριού Γράμμος). Οι διαδρομές φέρουν κατάλληλη επισήμανση.
• Εξαρτημένο από κάθε διαδρομή, πλαίσιο με τα βασικά στοιχεία (όνομα, σύμβολο σήμανσης, μήκος, χρόνος, δυσκολία).
• Εικονίδια του προγράμματος και του Δήμου Νεστορίου.
• Βασικές πληροφορίες (τηλέφωνα ανάγκης, QR code παραπομπής στον ιστότοπο του δικτύου κλπ).

Πινακίδες διαδρομής

Προβλέπονται δεκαπέντε (15) πινακίδες διαδρομής, σε όλες τις αφετηρίες και σε ορισμένα άλλα σημεία των διαδρομών.

Η μακέτα θα εκτυπωθεί σε μεταφερόμενο συνθετικό υλικό (βινύλιο) και αυτό θα κολληθεί σε φύλλο αλουμινίου πάχους 2 χλστ. Το φύλλο αλουμινίου με την μακέτα της πινακίδας θα ενσωματωθεί σε τελάρο με πλάτη κόντρα πλακέ πάχους 2 εκ.

Οι πινακίδες θα τοποθετηθούν στην προβλεπόμενη θέση με 2 ξύλινους πασσάλους από καστανιά, ύψους 170 εκ, και διατομής 8Χ8 εκ., που καταλήγουν σε γωνία γαλβανιζέ πάχους 3 χλστ και διατομής 8Χ8 εκ., μήκους 60 εκ (ελεύθερο ύψος 30 εκ.). Οι γωνίες φέρουν 2 τρύπες σε κάθε πλευρά και καταλήγουν σε μυτιά γωνίας 60 μοιρών.

Το ύψος του πασσάλου και η θέση που επιλέχθηκε εξασφαλίζει ότι η πινακίδα θα είναι ορατή ακόμα κα ιμε δυσμενείς συνθήκες χιονοκάλυψης.

Η πινακίδα αποτελείται από επιφάνεια 50Χ70 εκ. όπου εκτυπώνονται τα εξής στοιχεία:

• Χάρτης της διαδρομής.
• Υψομετρικό διάγραμμα και μετρητικά στοιχεία με σύμβολα.
• Συνοπτική περιγραφή.
• Φωτογραφίες αντιπροσωπευτικών ειδών πανίδας, χλωρίδας, γεωτόπων και άλλων σημείων ενδιαφέροντος της διαδρομής.
• Εικονίδια με το λογότυπο του δικτύου και του Δήμου Νεστορίου.

Πινακίδες κατεύθυνσης

Οι πινακίδες κατεύθυνσης είναι το ουσιαστικότερο τμήμα του έργου σήμανσης, καθότι υποστασιοποιούν τους κόμβους διασταύρωσης των διαδρομών με το ευρύτερο οδικό και πεζοπορικό πλέγμα. Παράλληλα, οι πινακίδες κατεύθυνσης σημειώνουν τις θέσεις διακλάδωσης του συγκεκριμένου δικτύου, το οποίο όπως είπαμε απλώνεται ακτινωτά από το χωριό Γράμμος. Έτσι, πολλές από τις πινακίδες κατεύθυνσης επιμαίνουν πολλαπλούς προορισμούς, όπως η πινακίδα στην έξοδο του χωριού Γράμμος, που εξυπηρετεί και τις πέντε διαδρομές, η πινακίδα στη θέση Λεύκα όπου αποκλίνουν οι πορείες προς τη λίμνη Γκιστόβα και την ενδιάμεση θέση Φακού, η θέση Φακού, όπου αποκλίνουν οι διαδρομές προς λίμνη Γκιστόβα και προς Κορυφή 2520 κλπ.

Η πινακίδα κατεύθυνσης αποτελείται από επιφάνεια 25Χ45 εκ. από φύλλο αλουμινίου πάχους 2 χλστ. με αντανακλαστική εκτύπωση ή βινύλλιο. Η πινακίδα στερεώνεται σε ξύλινο πάσσαλο από καστανιά, ύψους 120 εκ, και διατομής 5Χ5 εκ., που στηρίζεται σε γωνία γαλβανιζέ πάχους 3 χλστ και διατομής 5Χ5 εκ., μήκους 50 εκ (ελεύθερο ύψος 20 εκ.). Οι γωνίες φέρουν 2 τρύπες σε κάθε πλευρά και καταλήγουν σε μυτιά γωνίας 60 μοιρών. Η σύνδεση γίνεται με ανοξείδωτες βίδες.

Οι πινακίδες είναι ορθογώνιες, οριζόντιου ή κάθετου σχήματος, ανάλογα το πλήθος των εγγραφών. Αμφότερα τα σχήματα τοποθετούνται ικανοποιητικά στο σχετικό πάσσαλο.

Οι πινακίδες κατεύθυνσης είναι βασικό βοήθημα για τον πεζοπόρο και αποτελούν ένα σημείο αναφοράς στην πορεία του, καθώς τον βοηθούν να συμπεράνει την απόσταση και το χρόνο που τον χωρίζει από τον προορισμό του (ή από την αφετηρία του, εφόσον επιστρέφει ή υποχωρεί).

Στην πινακίδα εκτυπώνονται τα εξής στοιχεία:

• Τοπωνύμιο θέσης σε ελληνικά και λατινικά (εφόσον είναι γνωστό).
• Όνομα αφετηρίας/προορισμού σε ελληνικά και λατινικά.
• Σύμβολο της σήμανσης με την απόσταση και την χρονοαπόσταση του προορισμού.
• Εικονίδια με το λογότυπο του δικτύου και του Δήμου Νεστορίου.

Στο δίκτυο Grammos Trails, στις πινακίδες κατεύθυνσης ανατέθηκε μια ακόμα λειτουργία: με την ανάγνωση ενός QR code από ένα κινητό τηλέφωνο, ο πεζοπόρος μπορεί να βρεί τη θέση του στην πορεία και το χάρτη, να ενημερωθεί για τις διαδρομές που συγκλίνουν εδώ, να καλέσει άμεσα βοήθεια ή να αναφέρει κάποιο πρόβλημα για τη σήμανση ή τη διαδρομή.

Όλα αυτά παρέχονται στο κινητό μέσω μιας ειδικής σελίδας, που φορτώνει αυτόματα μέσω του μοναδικού αριθμού ταυτότητας της πινακίδας (ID) πληροφορίες και χάρτες που αφορούν τη συγκεκριμένη θέση, χωρίς να χρειάζεται ενεργοποίηση GPS ή άλλο στοιχείο θέσης. Σημειώνουμε ότι με την εγκατάσταση της νέας κεραίας κινητής τηλεφωνίας στη λεκάνη του Γράμμου, πλέον όλες οι διαδρομές έχουν λήψη δεδομένων (τουλάχιστον από τον συγκεκριμένο πάροχο, Cosmote).

Σημάδια πορείας

Πινακίδες του δικτύου.Θα τοποθετηθούν κατευθυντήρια και επιβεβαιωτικά σημάδια.

Η σήμανση της πορείας συνίσταται από σειρά προεπιλεγμένων θέσεων, όπου τοποθετείται πλακίδιο αλουμινίου διαστάσεων 15Χ15 εκ. με μια ποικιλία απλών και έντονων συμβόλων.

Τα σημάδια είναι είτε επιβεβαιωτικά είτε κατευθυντήρια και είναι τοποθετημένα στο φυσικό υπόστρωμα ή σε πάσσαλο ύψους 1.2 μ. με βίδες ή κόλλα πολυουρεθάνης.

Επιλέχθηκαν σύμβολα με απλά σχήματα καθώς και βασικά και ανθεκτικά στο χρόνο χρώματα. Τα πλακίδια είναι από αλουμίνιο πάχους 1 χιλ. και η έγχρωμη επιφάνεια είναι αντανακλαστική.

Τα επιβεβαιωτικά σημάδια τοποθετούνται σε αποστάσεις από 30 έως 80 μ. ανάλογα τη διαμόρφωση του οπτικού πεδίου και τα εμπόδια. Γενικά επιδιώκεται μια τέτοια διάταξη ώστε ο πεζοπόρος από οποιοδήποτε σημάδι να βλέπει άμεσα ή σύντομα το προηγούμενο και το επόμενο. Προφανώς τα σημάδια είναι πιο πυκνά όπου το μονοπάτι δεν είναι σαφές και πολύ αραιότερα σε χωματόδρομους.

Τα κατευθυντήρια σημάδια τοποθετούνται όλα σε πασσάλους ύψους 1.2 μ., σε μεγαλύτερες αποστάσεις και σε περίοπτες θέσεις του αναγλύφου, ώστε να μπορεί κανείς από την τρέχουσα θέση να δει εύκολα το επόμενο σημάδι. Το ύψος των πασσάλων εξασφαλίζει ότι η σήμανση θα είναι χρηστική ακόμα και με χιόνι ύψους 1 μέτρου. Η απόσταση κυμαίνεται από 80 έως 280 μ.

Οι θέσεις των κατευθυντήριων σημαδιών περιλαμβάνονται στον οδηγό Γράμμος topoguide, μέλος της εφαρμογής topoguide Greece. Η εφαρμογή topoguide Greece προσφέρει πλοήγηση από την τρέχουσα θέση προς οποιοδήποτε στοιχείο σήμανσης (πινακίδες και κατευθυντήρια σημάδια).

Ένα έργο ευρείας συνέργειας

Η Τεχνική Υπηρεσία του δήμου, που επιβλέπει το έργο των 10 πεζοπορικών, ορειβατικών και ιστορικών διαδρομών στο Γράμμο, υλοποιεί ένα διπλό στόχο: ένα άρτιο τεχνικά έργο, όπως πρέπει να είναι όλα τα έργα ενός δημόσιου φορέα και παράλληλα ένα αναπτυξιακό έργο ευρείας πνοής, στο βαθμό που μέσα από τα χαρακτηριστικά του απευθύνεται σε όλους. Οι ενέργειες που έγιναν τα τελευταία δυο χρόνια στο Νεστόριο και το Γράμμο στον τομέα του πεζοπορικού τουρισμού, πάντα βασισμένες στο δίπτυχο "τεχνική αρτιότητα και αναπτυξιακή προοπτική" - δικαιώθηκαν απόλυτα με την εκθετική αύξηση του αριθμού των επισκεπτών του βουνού.

Ως συνεργάτες του Δήμου Νεστορίου, πιστεύουμε ότι μέσα από αυτή τη συγκυρία δικαιώνεται ένα ακόμα θέμα: ότι ένας μικρός και παραγνωρισμένος τόπος μπορεί να αναδυθεί μέσα στη μεγάλη αρένα και στη μεγάλη διάρκεια μόνο όταν κινείται με καθαρούς στόχους και με ευθύνη σε ότι αφορά στις ελπίδες που εκπροσωπεί.

Σε ότι αφορά στους συντελεστές του όλου έργου, η αρχική καταγραφή των διαδρομών έγινε από τους Τ. Αδαμακόπουλο, πολιτικό μηχανικό, Ρεγγίνα Κούτση, γεωλόγο και Αικ. Ζαγκαρέτου, δασολόγο, με τη συνδρομή του συνοδού βουνού Π. Δημητριάδη και με βάση πληροφορίες και κατευθύσεις που έδωσε ο συνοδός βουνού Θ. Νταούτης. Η οριστική μελέτη έγινε από τους Τ. Αδαμακόπουλο, Ν. Βέη και Ι. Σοφό και η υλοποίηση από την τεχνική εταιρεία Elius. Η διαχείριση του έργου από την πλευρά της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δήμου Νεστορίου έγινε από τους μηχανικούς Αθ. Μέλλιο και Γ. Λιαμίδη, με τη συνεχή υποστήριξη των αντιδημάρχων Ι. Νταούτη και Αρ. Κεραμάρη. Σε όλες τις φάσεις του έργου, η πίστη στο έργο και η εμπιστοσύνη στην ομάδα εκ μέρους του δημάρχου Χρ. Γκοσλιόπουλου διευκόλυνε και επιτάχυνε καθοριστικά τα βήματα.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος