Γράμμος: δρόμοι στην αλπική ζώνη

Ο Γράμμος είναι το μοναδικό ελληνικό βουνό που προσφέρει ένα ατελείωτο, άσπιλο και φιλικό αλπικό πεδίο, κατάλληλο για μεγάλες και ταυτόχρονα εύκολες πορείες, χωρίς κανένα σημάδι όχλησης στο οπτικό πεδίο του πεζοπόρου: από τις πλαγιές του, δεν βλέπεις παρά καταπράσινα λιβάδια, δαντελωτές κορυφές, λίμνες και δάση. Αυτή η λιτή πληρότητα του Γράμμου, σε αντίθεση με τη σκληρότητα των κορυφών του Ολύμπου ή της Κρητικής ορεινής ερήμου, κάνει το Γράμμο να μιλά σε όλους, να προσκαλεί και να θεραπεύει.

Το όραμα του Νεστορίου

Αυτήν ακριβώς τη μοναδικότητα σκέφτηκε να αξιοποιήσει η Περιφέρεια Ηπείρου, όταν πριν επτά χρόνια εξήγγειλε την έναρξη δημιουργίας ενός εξαιρετικά φιλόδοξου πεζοπορικού δικτύου μήκους 360 χλμ, το περίφημο Epirus Trail, με απώτερο σκοπό να το πιστοποιήσει σύμφωνα με τα κριτήρια της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Πεζοπόρων και να το αναδείξει ως ένα πρότυπο ελληνικό long distance trail.

Από τη μακεδονική πλευρά, ανάλογα σχέδια για το Γράμμο έκανε - με πολύ πιο ήπιους τόνους και με ελάχιστους πόρους - ο δήμος Νεστορίου. Με συνεχή και συνεκτικά βήματα, μέσα σε τέσσερα χρόνια το Νεστόριο αναδείχθηκε ως η κύρια πύλη για τον ορεινό χώρο του Γράμμου : ασφαλτοστρώθηκε ο δρόμος Λιανοτόπι-Γράμμοστα, τοποθετήθηκε κεραία κινητής τηελφωνίας, χαρτογραφήθηκαν και σηματοδοτήθηκαν τα κύρια μονοπάτια, βελτιώθηκε η επισκεψιμότητα του Νοσοκομείου του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, εκδόθηκαν χάρτες και οδηγοί, κατασκευάστηκε μια πεζοπορική εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα, έγιναν συναντήσεις και ανοίχτηκαν προοπτικές. Τέλος, δημιουργήθηκε ένα μεγάλος ιστότοπος με όλες τις διαδρομές του Γράμμου, τόσο της Μακεδονικής, όσο και της Ηπειρώτικης πλευράς, υπό την προοπτική ότι ο χώρος είναι ενιαίος και αξίζει να αξιοποιηθεί και να προβληθεί ως μια ολότητα.

Η ανταπόκριση του φυσιολατρικού και ορειβατικού κοινού στη μακεδονική πρόταση ήταν άμεση: οι αφίξεις στη Γράμμοστα πολλαπλασιάστηκαν, οι εντυπώσεις είναι παντού θετικές, όπως και τα τοπικά οφέλη. Μέσα από την επίγνωση ότι ο ορειβατικός τουρισμός μπορεί να αποτελέσει μια ευκαιρία ανάπτυξης, το Νεστόριο ανασκουμπώθηκε και αναζωογόνησε υπάρχουσες κινήσεις όπως το Φεστιβάλ Γράμμου, που είχε τεράστια επιτυχία. Το 2024 είχε γίνει πλέον φανερό ότι ο Γράμμος είναι ένας τεράστιος πόρος, που μπορεί να δώσει πολλά οφέλη για πολύ χρόνο.

Στη διάρκεια αυτών των εξελίξεων, ο Δήμος Νεστορίου είχε δείξει την πρόθεση και την επιθυμία του να ενώσει τις δύο πλευρές σε ένα ενιαίο χώρο ανάπτυξης και συνεργασίας, συνδέοντας τα μονοπάτια του Γράμμου με το - ανύπαρκτο στο πεδίο, αλλά έστω χαρτογραφημένο - Epirus Trail, προβάλλοντας παντού τη συνάφεια των δύο πλευρών, προς όφελος φυσικά της δυτικής, που στην ουσία ήταν αδρανής. Σε εκείνη τη φάση αισιοδοξίας, έγινε πιστευτό ότι οι δύο πλευρές έχουν το ίδιο όραμα για τη δημιουργία ενός Γράμμου γεμάτου από μονοπάτια, κατακλυσμένα από πεζοπόρους, που θα συνοδεύονται από τοπικούς οδηγούς και θα συντηρούν τις τοπικές επιχειρήσεις.

Η υποδομή που δημιουργήθηκε στο Νεστόριο και τη Γράμμοστα είναι μόνο η αρχή. Ήδη το 2023 ο δήμος Νεστορίου υπέβαλε στον ΟΦΥΠΕΚΑ πρόταση ανάπτυξης νέων πεζοπορικών και ορειβατικών διαδρομών, στην οποία περιλαμβάνεται και η βελτίωση των διαδρομών επίσκεψης του Νοσοκομείου του ΔΣΕ. Παράλληλα, σχεδιάζεται η κατασκευή ενός μικρού καταφυγίου ανάγκης.

Μέσα από τις ενέργειές του, το Νεστόριο οραματίζεται ένα Γράμμο μακράς πνοής, ισόρροπης ανάπτυξης, όπου θα ωφελούνται όλοι, τοπικοί και περιφερειακοί πόλοι. Στηρίζει την κήρυξη του βουνού σε Εθνικό Πάρκο, διατηρεί το κέντρο βάρους στη Γράμμοστα, την οποία βλέπει σαν ένα προκεχωρημένο αλπινιστικό κέντρο και αποθαρρύνει τις παρεμβάσεις που θα μειώσουν τη φυσική και ιστορική αξία του τόπου. Με δύο λόγια νοιάζεται να κρατήσει τον πόρο αξιόλογο για όλες τις γενιές, για τούτες εδώ που πασχίζουν για ένα αξιοβίωτο σήμερα, αλλά και γι' αυτές που θάρθουν, με άλλες ιδέες και άλλες ανάγκες.

Η απάντηση της Ηπείρου

Μέσα στα επτά χρόνια που πέρασαν από την ολοκλήρωση της μελέτης για το Epirus Trail, η Περιφέρεια Ηπείρου αποδείχθηκε ανίκανη έστω να σηματοδοτήσει στοιχειωδώς το δίκτυο και πολύ περισσότερο να το κάνει λειτουργικό. Έτσι, το Epirus Trail δεν υλοποιήθηκε ποτέ και προφανώς δεν προτάθηκε ποτέ για πιστοποίηση. Παράλληλα, η Περιφέρεια, βιάστηκε να εξαγγείλει και άλλα δίκτυα, υποτίθεται συμπληρωματικά, από τα οποία επίσης δεν υλοποιήθηκε τίποτα.

Πέρα από αυτή την πολιτικάντικη τακτική υποσχέσεων, φάνηκε ότι πίσω από τις μεγαλοστομίες κρυβόταν η πλήρης άγνοια για την κατασκευή και πολύ περισσότερο τη διαχείριση τέτοιων έργων. Είναι χαραξτηριστικό, ότι όλη η προβολή του - ανύπαρκτου - Epirus Trail στηρίχθηκε σε μια εφαρμογή πεζοπορίας της οικογένειας topoguide, το Epirus Trail topoguide, την οποία τα στελέχη της περιφέρειας περιέφεραν στις διεθνείς εκθέσεις ως τεκμήριο της ύπαρξης του δικτύου.

Το φθνόπωρο του 2024, λίγο πριν την έναρξη της χειμερινής περιόδου, δηλαδή λίγο πριν το βουνό σκεπαστεί με χιόνια και οι πλαγιές του μαστιγωθούν από τη διάβρωση, η Περιφέρεια Ηπείρου, με προσωπικές ενέργειες του Περιφερειάρχη, αποφάσισε να δώσει με απευθείας ανάθεση σε εργολάβο χωματουργικών την εντολή να διανοίξει δρόμο από το Γκέσο προς τον αυχένα Κιάφας, χωρίς να ενημερώσει καμία αρχή και χωρίς να λάβει καμία άδεια ή έγκριση, ενώ ενεργούσε σε έδαφος προστατευόμενης περιοχής (Natura και ζώνη προταθείσα για Εθνικό Πάρκο). Παράλληλα έπεισε - για ανεξιχνίαστους και υποτίθεται εμπιστευτικούς λόγους - το Στρατό να ξεκινήσει διάνοιξη άλλου δρόμου - σε εδαφη που ανήκουν στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας - από τη Γράμμοστα προς τον ίδιο αυχένα, με στόχο να ενώσει το Γκέσο με τη Γράμμοστα.

Μέσα στον καταιγισμό διαμαρτυριών και αντιδράσεων που ξεσηκώθηκε, ο Περιφερειάρχης προφασίστηκε διάφορες ανύπαρκτες σκοπιμότητες για το έργο, που η μια αντικαθιστούσε την προηγούμενη, για να καταλήξει τελικά να ισχυριστεί ότι είναι δικαίωμα της Περιφέρειας να κάνει όποιο έργο θέλει, χωρίς αδειοδοτήσεις και χωρίς τεκμηρίωση.

Καθότι οι ανυπόστατες εξηγήσεις του Περιφερειάρχη δεν μπορούν να τεκμηριώσουν το παράνομο αυτό έργο, και καθότι το έργο δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ - με παρεμβάσεις όλων των άλλων πλευρών, ο Στρατός σταμάτησε τη διάνοιξη από τη Γράμμοστα και απέσυρε τα μηχανήματά του -, δεν έχουμε μάθει και οπωσδήποτε δεν έχουμε καταλάβει ποιός ήταν ο σκοπός του έργου. Κατά την άποψη μας, πρόκειται για μια θεατρική κίνηση της απογυμνωμένης από ιδέες Περιφέρειας Ηπείρου, που έτσι παραδέχεται ότι δεν έχει καμία σκέψη για την ορθή αξιοποίηση του Γράμμου, και κάτω από την πίεση των τοπικών κοινωνιών που δεν έχουν δει καμία θετική ενέργεια στις 3 θητείες του συγκεκριμένου Περιφερειάρχη και θέλουν οπωσδήποτε κάτι, τους πετάει ένα άδειο χαρτί εν είδει σχεδίου. Η Περιφέρεια Ηπείρου εμφανίζεται έτσι αδαής και χωρίς καμία διάθεση να δημιουργήσει: το να καταστρέψει είναι τόσο πιο εύκολο. Εν τέλει, αντί να συνεργαστεί με το Νεστόριο στην κοινή προοπτική ενός ενιαίου τόπου, συσπειρώνει τα λείψανα της επιρροής της, ξεθάβωντας τα σκιάχτρα του τοπικισμού και της εξυπηρέτησης εφήμερων συμφερόντων και προσπαθώντας να πετύχει την πλήρη κάρπωση του ασήμαντου μέρους της αξίας που θα περισσέψει μετά τη σπίλωση.

Το άμεσο αποτέλεσμα, μέσα από την κατακραυγή όλων, ήταν η ανάδειξη μιας ευρύτατης συμμαχίας φορέων και προσωπικοτήτων - αν και απουσίασαν χαρακτηριστικά ορισμένοι λαλίστατοι, κατά τ' άλλα, οικολογούντες - που γνωμοδότησαν ή επιχειρηματολόγησαν αρνητικά. Το αποτέλεσμα αυτού του τύπου παρεμβάσεων, στο εγγύς και απώτερο μέλλον, είναι η αποστροφή του υποτιθέμενου κοινού-στόχου, δηλαδή των επισκεπτών, προς το χώρο που νομίζει ότι έτσι τους προσελκύει. Σε αυτή τη διαδικασία, δηλαδή της καταγγελίας της ανοησίας, του στιγματισμού των υπαιτίων και των υποστηρικτών τους και εντέλει της απόρριψης και απομόνωσης του χώρο και των ανθρώπων που έχουν τέτοιες αντιλήψεις, θα σταθούμε αρρωγοί, γενικά αλλά και μέσα από αυτόν τον ιστότοπο, αποσύροντας οποιαδήποτε στήριξη και προβολή σε αυτούς που προσπαθούν να κρύψουν την ανικανότητά τους καταστρέφοντας.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος