Βλάστηση του Παρνασσού
Η φύση του Παρνασσού
Η βλάστηση του Παρνασσού
Εκτός από σύμβολο και ιερό τοπόσημο, ο Παρνασσός υπήρξε και ενεργό στοιχείο μιας ζώνης σημαντικής δημογραφικής και παραγωγικής έντασης, μετέχοντας με τα δάση και τα λιβάδια του στη διαμόρφωση της αγροτικής οικονομίας της καρδιάς τξς Φωκίδας, της νοτιας Φθιώτιδας και της δυτικής Βοιωτίας. Κάθε γωνιά του πατήθηκε, αξιοποιήθηκε και ως ένα βαθμό συλλήθηκε. Το συστατικό του ορεινού τοπίου που εγκολπώνει τη διάρκεια και την ένταση αυτών των παρεμβάσεων είναι η βλάστηση, αντανακλώντας την διαπάλη των αγροτικών κοινωνιών πάνω στο βιοκλιματικό υπόβαθρο.
Έτσι σήμερα, οι θαμνώνες, τα δάση και τα λιβάδια του Παρνασσού συγκεράζουν πάνω στη βασική στρωμάτωσή τους την ιστορία του μεσογειακού βουνού.
Ο μεσογειακός θαμνώνας
Ο μεσογειακός θαμνώνας στις δυτικές πλαγιές
στο βάθος, η Άμφισσα και η Γκιώνα
Πατήστε για μεγέθυνση
Ο μεσογειακός θαμνώνας στις δυτικές πλαγιές
στο βάθος, η Άμφισσα και η Γκιώνα
Οι πρόποδες του Παρνασσού, από το ύψος της κοιλάδας του Βοιωτικού Κηφισού και του ελαιώνα της Άμφισσας μέχρι και τα 600/800 μ., καλύπτονται από ένα συμπαγή θαμνώνα, όπου κυριαρχούν τα Πουρνάρια (Quercus coccifera). Λόγω των ομαλότερων κλίσεων των δυτικών κλιτύων, ο θαμνώνας έχει μεγαλύτερη έκταση στις πλαγιές που πέφτουν προς τα δυτικά, από το Χρισό και την Άμφισσα μέχρι τον Ελαιώνα. Μικρότερη αλλά πάντα αξιόλογη έκταση έχουν οι θαμνώνες της ανατολικής και νότιας όψης.
Αν και η ζώνη αυτή δεν βόσκεται πλέον με την ένταση που γνώρισε τον 19ο και 20ο αιώνα, τα πουρνάρια παραμένουν σε θαμνώδη μορφή, αποκαλύπτοντας την σκληρότητα των κλιματικών και εδαφικών συνθηκών. Πράγματι, τα εδάφη που καλύπτει το Πουρνάρι είναι βραχώδη και άνυδρα, γεγονός που αποθάρρυνε τις όποιες αγροτικές παρεμβάσεις, με αποτέλεσμα ο θαμνώνας να έχει μια αξιοσημείωτη συνοχή από το επίπεδο των πεδινών χωριών μέχρι τη βάση του ελατοδάσους.
Στο κέντρο του βουνού, σε περιοχές που βρέθηκαν μακροχρόνια κάτω από έντονη βόσκηση, το Πουρνάρι φτάνει μέχρι και τα 1400 μ. υψόμετρο. Θα το βρούμε και σε όλη τη χαμηλή ζώνη του ελατοδάσους, είτε ως υπόροφο του Ελάτου, είτε ως κυρίαρχο έποικο βραχωδών και ξηρών θέσεων.
Χρυσόξυλο (Cotinus coggygria)
Στη σύνθεση του θαμνώνα συμμετέχουν σχίνα (Pistacia lentiscus), φυλίκια, κέδρα και άλλα αειθαλή φυτά, όπως οι Αγριοτσικουδιές και οι Χαρουπιές.
Οι αριές (Quercus ilex) εμφανίζονται μόνο κατά τόπους, κυρίως στη βάση του ελατοδάσους και σε περιοχές με καλύτερο έδαφος.
Από τα φυλλοβόλα, συνηθισμένα είναι το Χρυσόξυλο (Cotinus coggygria) και η Δενδρώδης γαλατσίδα (Euphorbia dendroides).
Μαλόκεδρο (Juniperus foeditissima) στην κορυφή του θαμνώνα
Τα μοναδικά φυτά που μπόρεσαν να αναπτυχθούν σε δενδρώδη μορφή είναι τα σκληροτράχηλα και μη εδώδιμα από τα κοπάδια Μαλόκεδρα (Juniperus foetidissima).
Το δρυοδάσος
Οι συστάδες δρυών του Παρνασσού είναι τα λείψανα
των αρχαίων δασών του άνω κοιλάδας του Κηφισού
Εδώ ο Παρνασσός, όπως φαίνεται από τα δρυοδάση του Μπράλλου
Πατήστε για μεγέθυνση
Οι συστάδες δρυών του Παρνασσού είναι τα λείψανα των αρχαίων δασών του άνω κοιλάδας του Κηφισού
Εδώ ο Παρνασσός, όπως φαίνεται από τα δρυοδάση του Μπράλλου
Συμπιεσμένο ανάμεσα στο σκληροτράχηλο Πουρνάρι και το επεκτατικό Έλατο, το δάσος των δρυών έχει περιορισθεί σε μικρές συστάδες στη βόρεια πλευρά του Παρνασσού, όπου πλησιάζει τα άλση του κάμπου, υπολείματα και αυτά των αρχαίων δρυοδασών της μέσης κοιλάδας του Κηφισού. Γενικά, το δρυοδάσος είναι η μορφή δενδρώδους βλάστησης που δέχθηκε τη μεγαλύτερη πίεση από την παραδοσιακή παραγωγική μηχανή, προσφέροντας οικοδομική ξυλεία και καυσόξυλο.
Ο εδώδιμος καρπός της Ήμερης βελανιδιάς (Quercus ithaburensis subsp. macrolepis)
Οι εναπομείνασες συστάδες των δρυών εντοπίζονται από τους ΒΔ πρόποδες μέχρι τα 1000 μ. και αποτελούνται από Πλατύφυλλες δρύες (Quercus frainetto) και Χνοώδεις δρύες (Quercus pubescens), ενώ μια μικρή ομάδα Ήμερων βελανιδιών (Quercus ithaburensis subsp. macrolepis) επιβιώνει πάνω από τη Λιλαία.
Το ορεινό δάσος
Η ζώνη του ορεινού δάσους εκτείνεται από τα 600/800 έως τα 1800 μ. και καλύπτεται από δάση Κεφαληνιακής Ελάτης, αλλού πυκνά και ψηλά και αλλού αραιά και καχεκτικά. Τα ελατοδάση έχουν αναπτυχθεί ιδιαίτερα στις δυτικές και βόρειες πλευρές του βουνού, συμπεριλαμβανομένης και της περιοχής που προστατεύεται ως Εθνικός Δρυμός, ενώ είναι πιο περιορισμένα στις ανατολικές πλαγιές και λείπουν σχεδόν τελείως από τη νότια απόληξη, προς το Ζεμενό.
Οι χαρακτηριστικοί κώνοι του Κεφαλονίτικου έλατου (Abies cephalonica)
Η ζώνη που καλύπτει το Έλατο σήμερα αντανακλά τόσο βιοκλιματικούς παράγοντες, όσο και το ιστορικό χρήσης του χώρου και κυρίως την επίδραση της βόσκησης και της ξύλευσης. Έτσι, το Έλατο έχει απομακρυνθεί τεχνητά από τις ομαλές κοιλάδες και τις εύφορες λεκάνες, όπου εγκαταστάθηκε η θερινή κτηνοτροφία και η ορεινή γεωργία. Χαρακτηριστικές τέτοιες θέσεις είναι η Αρτοτέντα, η Αργοστήλια, η μεγάλη εντότητα Καρυά-Τρία Σύνορα, ο Ζαμπιός, ο Σκαμνός, ο Βαρκός Δεσπότη, τα Καλάνια, το Λιβάδι Αράχωβας, η Πρόντολη, η Σαμαρόλακκα, η Πάνια και τα λιβάδια Μετόχι, Παναγιάς και Αγίου Νικολάου στα δυτικά.
Παράλληλα, το έλατο επεκτάθηκε προς τη χαμηλότερη ζώνη, όπου έχει καταλάβει το χώρο της βελανιδιάς, την οποία έχει εξοστρακίζει σχεδόν εντελώς.
Το λιβάδι του Αγίου Νικολάου, στη δυτική πλευρά του Παρνασσού,
χαρακτηριστική περίπτωση δασικού χώρου που μετατράπηκε σε στανοτόπι
Μια ιδιαίτερη παρουσία στον Παρνασσό είναι η Μαύρη πεύκη, που εμφανίζεται πάνω από την Αμφίκλεια και ανάμεσα στο Πάνω και το Κάτω Πολύδροσο, στη ζώνη από τα 800 έως τα 1500 μ. Η ζώνη των Μαυρόπευκων κοντά στη μονή Δαδίου κάηκε το 1977. Λίγα διάσπαρτα άτομα Μαύρης πεύκης εντοπίζονται κοντά στη Βάργιανη.
Παλιός δρόμος μεταφοράς υλοτομικών προϊόντων
από το δυτικό Παρνασσό προς την Άμφισσα και την Ιτέα
Στα ξέφωτα του δάσους, τους διάσπαρτους βραχώνες και γύρω από τις πολλές δολίνες του κέντρου του Παρνασσού ενδημούν πολύ ενδιαφέροντα λουλούδια, με πιο ξεχωριστή Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica) και πιο εντυπωσιακό τον Κόκκινο κρίνο (Lilium chalcedonicum).
Η υποαλπική και αλπική βλάστηση
Τυπική υποαλπική και αλπική βλάστηση
Πατήστε για μεγέθυνση
Τυπική υποαλπική και αλπική βλάστηση
Πάνω από τα 1800 μ., δηλαδή μετά το φυσικό δασοόριο, εντοπίζεται μια υποαλπική και αλπική βλάστηση από μικρούς θάμνους και πολυετή φυτά που επιβιώνουν σε σκληρές καιρικές συνθήκες. Οι εδαφικές συνθήκες στη ζώνη χαρακτηρίζονται από καταστάσεις που περιγράφονται ικανοποιητικά από τον όρο "στεππόμορφα λιβάδια" (όπως η εκτεταμένη ύφεση ανάμεσα στη σειρά Αρνόβρυση-Γεροντόβραχος-Τσάρκος και τη διαδοχή Νεραϊδόλακκα-Λιάκουρα-Τρεις Τσούμπες) και σε περιβάλλοντα που είναι εξαιρετικά βραχώδη με ελάχιστο έδαφος (όλη η υπόλοιπη ανωδασική περιοχή του Παρνασσού).
Αναλυτική συζήτηση για τη βλάστηση, τη χλωρίδα, την πανίδα και την οικολογία της υποαλπικής ζώνης του Παρνασσού γίνεται στο κεφάλαιο Η υποαλπική ζώνη, ενώ ανάλογα θέματα της αλπικής ζώνης θίγονται στο λήμμα Η αλπική ζώνη. Παράλληλα, το κεφάλαιο Τα αλπικά φυτά προτείνει μια μεγάλη πορεία στο χώρο της υποαλπικής και αλπικής χλωρίδας του Παρνασσού.
communis
subsp. nana
sempervirens
subsp. cephalonicus
Στις περιοχές αυτές, η βλάστηση συγκροτείται από μαξιλαρόμορφα συμπλέγματα, που διαχωρίζονται με βράχια και σποραδικά χαλικώνες ή ζώνες γυμνού εδάφους, σχηματίζοντας ένα μωσαϊκό μικρο-βιοτόπων, άλλων εκτεθειμένων στη βόσκηση και τον καυτό ήλιο και άλλων προστατευμένων στις απρόσιτες σχισμές ή κάτω από τα θαμνάκια.
Ο μαξιλαρόμορφος τάπητας της Minuartia stellata, είδος ενδημικό της Ελλάδας και της Νότιας Αλβανίας, που πρωτοπεριγράφηκε στον Παρνασσό
Ο πυρήνας των μαξιλαρόμορφων ενοτήτων αποτελείται από χαμηλούς αγκαθωτούς θαμνίσκους του γένους Astragalus και στιβαρούς τάπητες της Minuatria stellata και περιβάλλεται από διάσπαρτες Daphne oleoides, Prunus prostrata, ορεινές γαλατσίδες, κεδράκια και άλλα ξυλώδη φυτά. Μέσα ή γύρω από τη ζώνη προστασίας που παρέχουν τα πιο πάνω φυτά, που δεν είναι εδώδιμα από τα κτηνοτροφικά ζώα, συγκεντρώνονται δεκάδες πόες που ανήκουν σε δύο μεγάλες ομάδες:
- φυτά με μεγάλο υψομετρικό εύρος και ανάλογες περιβαλλοντικές αντοχές, που βρίσκουν εδώ ένα χώρο μικρότερου ανταγωνισμού.
- φυτά περιορισμένης εξάπλωσης, απόγονοι της χλωρίδας του Τριτογενούς, που προσαρμόστηκαν στην ετήσια εναλλαγή ανάμεσα σε ένα μακρύ διάστημα χειμερινών συνθηκών και ένα ανάλογο διάστημα έντονης ηλιακής ακτινοβόλίας με ξηρούς ανέμους, αλλά και στην ακραία αντίθεση ημερήσιων και νυχτερινών συνθηκών.
canina
oleoides
μη εδώδιμα από τη γίδα, που ωστόσο παράγουν καρπούς που καταναλώνονται από τα πουλιά
Καθότι η βόσκηση υπήρξε ένας ισχυρός - αν και μικρής διάρκειας, σε σχέση με άλλους - παράγοντας επιλογής, το κοινό χαρακτηριστικό των φυτών των δυο πιο πάνω ομάδων είναι ότι δεν είναι εδώδιμα ή εύγευστα ή δεν παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τα ζώα των κοπαδιών. Η πρόσφατη μείωση - και σε πολλές περιοχές, η πλήρης πλέον απουσία - της βόσκησης βοήθησε την ανάκαμψη των αγροστωδών (Poa sp., Festuca sp., Stipa sp. κλπ) που σήμερα καλύπτουν όλες εκτάσεις με κάποιο εδαφικό υλικό.
Η Χαμοκερασιά (Prunus prostrata), αλπικό μέλος ενός μεγάλου γένους καρποφόρων,
παράγει μικρούς και στυφούς, αλλά πολύτιμους για τα ορεινά στρουθιόμορφα καρπούς
Η παρόχθια βλάστηση
Η βλάστηση στα ρέματα και στις χαράδρες περιλαμβάνει κοινά είδη, όπως πλατάνια (Platanus orientalis), πικροδάφνες (Nerium oleander), δάφνες, λυγαριές (Vitex agnus-castus), σκλήθρα (Alnus glutinosa), ιτιές (Salix elaeagnos, Salix alba), ενώ κατά τόπους συναντάμε μικρές ομάδες από καλάμια (Arundo donax, Phragmites communis).
Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide greece
Οδηγος του Παρνασσου
Ο οδηγός Παρνασσός topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android ως μία απο τις δεκάδες διαθέσιμες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide greece. Ο Παρνασσός περιλαμβάνεται στην ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας. Αποκτήστε τον οδηγό Παρνασσός topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Παρνασσός topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό του Παρνασσού ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή, επιλέγοντάς τον από την ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας.
Η εφαρμογή παρέχει ενεργητική πλοήγηση κατά μήκος της διαδρομής, καθώς και έναν πλούσιο οδηγό στη γεωγραφία, τη φύση και τον πολιτισμό της περιοχής του Παρνασσού.
Όλα τα σημεία ενδιαφέροντος που απεικονίζονται στο χάρτη αποτελούν διαδραστικές πηγές πληροφορίας της εφαρμογής: στο πεδίο, κάθε σημείο προβάλλεται αυτόματα στην οθόνη όταν το πλησιάζουμε και μας οδηγεί στο σχετικό λήμα του ψηφιακού οδηγού που περιέχεται στην εφαρμογή.
