Ε.Δ. Παρνασσού: Η υποαλπική ζώνη
Εθνικός Δρυμός Παρνασσού
Η υποαλπική ζώνη
Η υποαλπική ζώνη
Γενική εικόνα του καρστικού πεδίου στο Σαραντάρι
Πατήστε για μεγέθυνση
Η υποαλπική ζώνη
Γενική εικόνα του καρστικού πεδίου στο Σαραντάρι
Η υποαλπική ζώνη του Παρνασσού, δηλαδή η ζώνη ανάμεσα στο δασοόριο και την ισοϋψή των 2200 μέτρων - από όπου και πάνω η βλάστηση, η χλωρίδα και η πανίδα έχουν στοιχεία που προσειδιάζουν με αλπικούς βιοτόπους - συνιστά ένα πολύ ενδιαφέρον τοπίο, γεμάτο ζωή και χρώματα.
Η υποαλπική ζώνη
Στις Πόρτες, κοντά στα Κουμούλια
Πατήστε για μεγέθυνση
Η υποαλπική ζώνη
Στις Πόρτες, κοντά στα Κουμούλια
Από το δασοόριο και μέχρι τα 2200 μ., το τοπίο του Παρνασσού χαρακτηρίζεται από ατελείωτες ισοκλινείς και ομοιόμορφες πετροπλαγιές και μεγάλα καρστικά συμπλέγματα από λεκάνες και δολίνες. Οι εκτάσεις αυτές, που ξεπερνούν τα 50.000 στρέμματα, υπήρξαν το πεδίο έντασης της βασικής παραγωγικής δραστηριότητας των ορεινών χωριών, δηλαδή της ημινομαδικής κτηνοτροφίας, φιλοξενώντας δεκάδες χιλιάδες ζώα από τον Μάιο μέχρι τα τέλη Οκτώβρη.
Πράγματι, η οικονομική και κοινωνική ακμή όλων των χωριών του Παρνασσού - της Σουβάλας, της Αμφίκλειας, του Δροσοχωρίου, της Αγόριανης και κυρίως της Αράχωβας - βασίστηκε στην ικανότητα παραγωγής και κυρίως ετήσιας ανάκαμψης της βλάστησης αυτών των φαινομενικά γυμνών πλαγιών. Οι πολυάνθρωπες κτηνοτροφικές ομάδες εγκατέστησαν τη βάση τους στο όριο του δάσους, στη σκιά και την προστασία των ελάτων και κοντά στις πηγές και τα πηγάδια. Τα παλιά στανοτόπια βρίσκονταν σε υψόμετρα που κυμαίνονται από τα 1650 μέχρι τα 1800 μ., όπως το Σαραντάρι, το Αηλουκαϊτικο, η Βλαχόλακκα, η Κεδρόλακκα, η Αρτοτέντα και τα Διστομίτικα Καλύβια (διάσελο Ακρινό Νερό), από όπου καθημερινά τα κινούμενα νέφη των αιγοπροβάτων απλώνονταν προς τα ψηλά, σταματώντας κοντά στις κορυφές ή και πάνω σε αυτές. Γύρω από τις στάνες, λόγω της ξύλευσης και της έντονης βόσκησης, το δάσος υποχώρησε και περισώθηκε στις βραχώδεις πλαγιές.
Η διαμόρφωση της βλάστησης γύρω από τη Τούρκου Στρούγκα, στα λιβάδια του Κούβελου: έχει απομείνει ένα έλατο και λίγα μαλόκεδρα
Παρόλο που τα γιδοπρόβατα έχουν εν μέρει ή πλήρως αντικατασταθεί από βοοειδή, τα σημάδια αυτής της περιόδου πάνω στο τοπίο είναι και θα παραμείνουν σαφή για πολλές δεκαετίες ακόμα. Οι αγροτικοί δρόμοι θα συνεχίσουν να εξυπηρετούν τις παλιές στάνες, που τώρα έχουν γίνει σταύλοι για τις αγελάδες, ενώ τριγύρω τα πηγάδια και οι ερειπιώνες θα διατηρήσουν τις μνήμες των καιρών εκείνων, που σφυρηλάτησαν τη ψυχοσύνθεση του ρουμελιώτη τσομπάνη, στο πρότυπο του ακατάβλητου και ανυπότακτου ξωμάχου.
Η υποαλπική ζώνη
Το λεκανοπέδιο Αρτοτέντα (1650 μ.)
Πατήστε για μεγέθυνση
Η υποαλπική ζώνη
Το λεκανοπέδιο Αρτοτέντα (1650 μ.)
Η βλάστηση
Η υποαλπική ζώνη
Τα Διστομίτικα Καλύβια (διάσελο Ακρινό Νερό), ανάμεσα στη στέψη του Κούβελου και τα Μαύρα Λιθάρια
Πατήστε για μεγέθυνση
Η υποαλπική ζώνη
Τα Διστομίτικα Καλύβια (διάσελο Ακρινό Νερό), ανάμεσα στη στέψη του Κούβελου και τα Μαύρα Λιθάρια
Η βλάστηση στις υποαλπικές πλαγιές έχει καθοριστεί από δυο μείζονες επιρροές, πολύ διαφορετικής χρονικής κλίμακας: μέσα σε μια αργή εξελικτική πορεία υπό την επιρροή των βιοκλιματικών παράγοντων, που οδήγησε σε είδη με χαρακτηριστικά που τα βοηθούν να επιβιώσουν στο ψύχος, τη χιονοκάλυψη και τις μεγάλες κλιματικές διαφοροποιήσεις θέρους-χειμώνα, εντάχθηκε μια πολύ συντομότερη βίαιη προσαρμογή στην πίεση από τα κτηνοτροφικά ζώα, που κατέληξε στην επικράτηση φυτών με δύσοσμους ή μη βρώσιμους βλαστούς.
Η υποαλπική ζώνη
Μαλόκεδρο (Juniperus foetidissima) στις Σιδηρόπορτες
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, οι πλαγιές ανάμεσα στα 1800 και 2200 μέτρα είναι πρακτικά άδεντρες και μακροσκοπικά δίνουν την εντύπωση των γυμνών βραχότοπων που στολίζονται χαμηλά με μερικά καχεκτικά έλατα και ψηλότερα με λίγα Μαλόκεδρα. Από κοντά όμως γίνεται φανερό ότι τα ψηλά αγροστώδη, οι θαμνίσκοι των Daphne oleoides και Prunus prostrata, οι ορεινές γαλατσίδες και άλλες ξυλώδεις πόες, οι εκτεταμένες έρπουσες κοινωνίες των Astragalus και Juniperus oxycedrus και οι διάσπαρτοι πυρήνες από μαξιλαρόμορφα φυτά (κυρίως Minuartia stellata και Asperula boissieri) καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της εδαφικής επιφάνειας, αφήνοντας μόνο τις μύτες των βράχων να προβάλλουν.
Η υποαλπική ζώνη
Daphne oleoides στον Πηνεγιόπλαγο
Η φτωχή στο μάτι αλλά πλούσια σε ποικιλία βλάστηση αυτή συνιστά το οικοσύστημα μέσα στο οποίο αναπτύσσονται σημαντικές κοινωνίες μικρών θηλαστικών, πουλιών και ερπετών. Το πολύ ιδιαίτερο αυτό οικοσύστημα συλλειτουργεί με τον ευρύτερο φυσικό χώρο του Παρνασσού μέσα από δυο εποχικά πρόσωπα:
Η υποαλπική ζώνη
Ακόμα και μέσα στη καρδιά του χειμώνα, οι λεκάνες ανάμεσα στην Πρόντολη και τη Βλαχόλακκα διατηρούνται ξέχιονες
Πατήστε για μεγέθυνση
Η υποαλπική ζώνη
Η υποαλπική ζώνη
Ακόμα και μέσα στη καρδιά του χειμώνα, οι λεκάνες ανάμεσα στην Πρόντολη και τη Βλαχόλακκα διατηρούνται ξέχιονες
- Τη θερμή περίοδο, τα διάσπαρτα μικρά δέντρα, οι θάμνοι και οι ξυλώδεις πόες τρέφουν με τους καρπούς και τους βλαστούς τους σημαντικούς πληθυσμούς μικρών ζώων - κυρίως ερπετά και στρουθιόμορφα - τα οποία με τη σειρά τους συντηρούν τους κύριους θηρευτές του βουνού.
- Στην πιο κρίσιμη περίοδο για την επιβίωση των θερμόαιμων ζώων, δηλαδή το χειμώνα, η υποαλπική ζώνη του Παρνασσού, δηλαδή οι εκτάσεις ανάμεσα στο ελατόδασος και τις χιονισμένες κορυφές, είναι η κύρια επιφάνεια ανοιχτών βιοτόπων, προσφέροντας έτσι ένα πεδίο διατροφής και κυνηγιού σε πολλά ζώα.
Η χλωρίδα της υποαλπικής ζώνης
graeca
holosericea
Η ποικιλία της χλωρίδας της υποαλπικής ζώνης καθρεφτίζει την επικάλυψη των φυτών ευρέως υψομετρικού φάσματος με τα φυτά της αλπικής ζώνης. Αν και δεν υπάρχουν συστηματικές καταγραφές για τη χλωρίδα του Παρνασσού, είναι γνωστά περίπου 1000 taxa, ένας σημαντικός αριθμός από τα οποία φύονται στην υποαλπική ζώνη. Από αυτά, ξεχωρίζουν αρκετά ενδημικά της Στερεάς Ελλάδας ή και της Πελοποννήσου, όπως και πολλά ελληνικά ενδημικά, ενώ σημαντική παρουσία έχουν τα φυτά με αποκλειστική ή κυρίως βαλκανική κατανομή.
Πιο κάτω παρουσιάζουμε μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα είδη της περιοχής, σημειώνοντας το κατώτερο υψόμετρο της παρουσίας τους στην Ελλάδα και επισημαίνοντας ότι το ανώτερο όριο φτανει και συχνά ξεπερνά το κάτω όριο της αλπικής ζώνης.
biflorus
.
integer
subsp. minutiflorus
Μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα είδη της υποαλπικής ζώνης, που το κατώτερο υψομετρικό όριο τους είναι τα 1000 μ., παρουσιάζονται πιο κάτω:
- Astragalus apollineus
- Astragalus lacteus
- Astragalus sempervirens subsp. cephalonicus
- Cerastium candidissimum
- Cirsium heldreichii
- Colchicum parnassicum
- Crocus veluchensis
- Dianthus tymphresteus
- Draba parnassica
- Erodium chrysanthum
- Euphorbia orphanidis
- Fritillaria ionica
- Galium citraceum
- Geranium macrostylum
- Gypsophila nana
- Marrubium velutinum
- Nepeta parnassica
Αντίστοιχα, σημαντικά είδη που καταγράφηκαν στην υποαλπική ζώνη του Παρνασσού, αλλά το το κατώτερο γνωστό όριο παρουσίας τους είναι τα 500 μ., δηλαδή έχουν ευρύτερο υψομετρικό φάσμα, είναι τα εξής:
- Achillea holosericea
- Asperula lutea
- Achillea umbellata
- Dianthus biflorus
- Fritillaria graeca
- Fritillaria mutabilis
- Geranium macrorrhizum
- Saxifraga scardica
- Scutellaria rupestris subsp. parnassica
- Thymus parnassicus
Τέλος, είδη που έχουν ακόμα ευρύτερο υψομετρικό φάσμα και συναντώνται σε πετρότοπους από το επίπεδο των ελαιώνων μέχρι τα υποαλπικά, είναι τα εξής:
- Asyneuma limonifolium
- Aubrieta deltoidea
- Euphorbia deflexa
- Onobrychis ebenoides
- Scrophularia laciniata
- Lysimachia serpyllifolia
graminifolius
scardica
Τα πουλιά της υποαλπικής ζώνης
Οι ομοιόμορφες, εκτεθειμένες πλαγιές κάνουν την παρατήρηση των πουλιών πολύ πιο εύκολη από ότι το σκοτεινό και περίπλοκο δασικό τοπίο. Συνεπώς, όχι μόνο είναι εύκολο να αντιληφθούμε την ποικιλία των ειδών, αλλά μπορούμε να αποκτήσουμε μια εικόνα της αφθονίας τους.
Η υποαλπική ζώνη
Αετομάχος (Lanius collurio)
Στη βάση της υποαλπικής ζώνης, θα δούμε μικρά σμήνη από Φανέτα (Linaria cannabina) και Σταχτοπετρόκληδες (Oenanthe oenanthe), που περνούν ολόκληρο το καλοκαίρι στη ζώνη αυτή. Στα θαμνάκια της χαμηλότερης ζώνης και τα μικρά κέδρα στέκονται υπομονετικά οι λαμπεροί Αετομάχοι (Lanius collurio), ενώ ανάμεσα στις πόες βόσκουν Ωχροκελάδες (Anthus campestris). Λίγο ψηλότερα θα παρατηρήσουμε σμήνη από Κιτρινοκαλιακούδες (Pyrrhocorax graculus), που οι διαπεραστικές μεταλλικές φωνές τους αντηχούν σε όλο τον τόπο. Η ζώνη αυτή είναι επίσης το θερινό σπίτι του όμορφου Πυρροκότσυφα (Monticola saxatilis), που θα τον δούμε σε κάποιον βράχο να προσφέρει το μελωδικό κάλεσμά του.
Από τα 2000 μ. και πάνω, έχουμε σχετικά καλές πιθανότητες να παρατηρήσουμε κάποια Χιονάδα (Eremophila alpestris), εντυπωσιακό κορυδαλλό, που κινείται στη ζώνη του χιονιού, παρακολουθώντας τις χιονούρες που λειώνουν, όπου συλλέγει τα έντομα που παγιδεύτηκαν στις κακοκαιρίες.
Αυτό το ανοιχτό πεδίο είναι κατάλληλο για το Χρυσαετό (Aquila chrysaetos), που κατά διαστήματα αφήνει τα ορεινά λιβάδια, όπου αναζητά χελώνες - στις οποίες βασίζει τη διατροφή του - , και ανεβαίνει στα αλπικά κυνηγώντας λαγούς ή τις λιγοστές πλέον Πετροπέρδικες (Alectoris graeca).
Η υποαλπική ζώνη
Ωχροκελάδα (Anthus campestris)
Τα Βραχοκιρκίνεζα (Falco tinunculus) ανεβαίνουν μέχρι εδώ για να τραφούν λόγω της καλοκαιρινής αφθονίας σε έντομα, ενώ αυτό το μωσαϊκό θάμνων και βράχων αποτελεί ιδανικό βιότοπο τόσο για τους Καρβουνιάρηδες (Phoenicurus ochruros).
Κείμενο & φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide greece
Οδηγος του Παρνασσου
Ο οδηγός Παρνασσός topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android ως μία απο τις δεκάδες διαθέσιμες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide greece. Ο Παρνασσός περιλαμβάνεται στην ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας. Αποκτήστε τον οδηγό Παρνασσός topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Παρνασσός topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό του Παρνασσού ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή, επιλέγοντάς τον από την ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας.
Η εφαρμογή παρέχει ενεργητική πλοήγηση κατά μήκος της διαδρομής, καθώς και έναν πλούσιο οδηγό στη γεωγραφία, τη φύση και τον πολιτισμό της περιοχής του Παρνασσού.
Όλα τα σημεία ενδιαφέροντος που απεικονίζονται στο χάρτη αποτελούν διαδραστικές πηγές πληροφορίας της εφαρμογής: στο πεδίο, κάθε σημείο προβάλλεται αυτόματα στην οθόνη όταν το πλησιάζουμε και μας οδηγεί στο σχετικό λήμα του ψηφιακού οδηγού που περιέχεται στην εφαρμογή.
