Εθνικός Δρυμός Παρνασσού

Η αλπική ζώνη

Περιήγηση στον Εθνικό Δρυμό Παρνασσού

Εθνικός Δρυμός Παρνασσού
Η ζωή στην αλπική ζώνη
Χιονάδα (Eremophila alpestris)

Οι κορυφές Λιάκουρα, Γεροντόβραχος, Τσάρκος και οι κοντινές τους, καθώς και τα τριγύρω καρστικά οροπέδια και πετρολίβαδα καλύπτονται από μια χαρακτηριστική μορφή βλάστησης που δεν περιλαμβάνει δέντρα ή θάμνους, αλλά συντίθεται αποκλειστικά από ποώδη και αγροστώδη φυτά και έρποντα θαμνάκια, ανθεκτικά στις κλιματικές συνθήκες της υψομετρικής ζώνης πάνω από τα 2200 μέτρα, δηλαδή στην παρατεταμένη χιονοκάλυψη και στους έντονους και ξηρούς ανέμους. Η χλωρίδα της ζώνης περιλαμβάνει πολλά είδη που είτε είναι ενδημικά των ψηλών βουνών της Ελλάδας ή της Βαλκανικής, είτε έχουν αρκτικο-αλπική εξάπλωση.

Πέραν από τις πόες και τα αγροστώδη, πάνω από τα 2000 μέτρα η μοναδική μορφή βλάστησης είναι τα νανώδη κεδράκια Juniperus communis subsp. nana και οι θαμνίσκοι της Daphne oleoides, καθώς και διάφορα μαξιλαρόμορφα φυτά, όπως η Minuartia stellata και η Asperula boissieri ή έρποντα χαμαίφυτα, μέλη των γενών Astragalus, Acantholimon και Thymus. Στις βάσεις των βράχων ενδημούν τα αλπικά Sempervivum και στα πιο εύφορα εδάφη, στις δολίνες και τις λάκκες όπου το χιόνι παραμένει μέχρι και τον Ιούλιο, απλώνονται μεγάλες αποικίες από Crocus veluchensis.

Εθνικός Δρυμός Παρνασσού
Η ζωή στην αλπική ζώνη
Saxifraga scardica

Αντίστοιχα, η πανίδα της ζώνης αυτών περιλαμβάνει είδη που είτε έχουν προσαρμοστεί στις συνθήκες του ψηλού βουνού, είτε έχουν αναπτύξει στρατηγικές αναζήτησης τροφής που τους επιτρέπουν να επιβιώσουν στο ιδιαίτερο αυτό περιβάλλον, όπου προφανώς συναντούν μειωμένο ανταγωνισμό από είδη παρόμοιων τροφικών προσανατολισμών.

Εθνικός Δρυμός Παρνασσού
Η ζωή στην αλπική ζώνη
Daphne oleoides

Η αλπική χλωρίδα του Παρνασσού

Asperula
boissieri

Trifolium
parnassii

Η ανώτερη ζώνη του Παρνασσού αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα καταφύγια φυτών περιορισμένης εξάπλωσης, τα περισσότερα από τα οποία είναι ενδημικά των μεγάλων βουνών της Στερεάς Ελλάδας ή και των ψηλών κορυφών της βόρειας Πελοποννήσου. Ανάμεσα στα ελληνικά ενδημικά που θα συναντήσουμε στη διαδρομή είναι τα εξής:

Astragalus
apollineus

Erysimum
parnassi

• Achillea umbellata, ενδημική Στερεάς Ελλάδας, Εύβοιας και Πελοποννήσου
• Allium parnassicum, ενδημικό Στερεάς Ελλάδας, Πελοποννήσου και Νότιας Πίνδου
• Alyssum gustavssonii, ενδημικό Στερεάς Ελλάδας
• Anthemis spruneri, ενδημική Στερεάς Ελλάδας
• Astragalus apollineus, ενδημικός Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου
• Astragalus sempervirens subsp. cephalonicus, ενδημικός Στερεάς Ελλάδας και Ιονίων νήσων
• Asperula boissieri, ενδημικό Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου
• Asperula lutea, ενδημική Κεντρικής Ελλάδας και Πελοποννήσου
• Beta nana, ενδημική Κεντρικής Ελλάδας και Πελοποννήσου
• Campanula aizoon, ενδημική Στερεάς Ελλάδας
• Campanula radicosa, ενδημική Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου
• Campanula rupicola, ενδημική Στερεάς Ελλάδας
• Carum heldreichii, ενδημικό Κεντρικής Ελλάδας και Πελοποννήσου
• Cerastium candidissimum, ενδημικό της Ελλάδας
• Corydalis blanda subsp. parnassica, ενδημική Στερεάς Ελλάδας
• Dianthus haematocalyx subsp. ventricosus, ενδημικός Στερεάς Ελλάδας
• Edraianthus parnassicus, ενδημικός Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου
• Erysimum parnassi, ενδημικός Στερεάς Ελλάδας
• Euphorbia orphanidis, ενδημικό Παρνασσού
• Galium thymifolium, ενδημικό της Ελλάδας
• Geocaryum parnassicum, ενδημικό Στερεάς Ελλάδας (και Εύβοιας), Πελοποννήσου και Νότιας Πίνδου
• Geocaryum pumilum, ενδημικό Παρνασσού
• Gypsophila nana, ενδημική της Ελλάδας, (Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησος, Λευκά Όρη)

Campanula
aizoon

Campanula
rupicola

• Hieracium scapigerum, ενδημικό Κεντρικής Ελλάδας και Πελοποννήσου
• Minuartia confusa, ενδημική Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου
• Paronychia albanica, ενδημική της Ελλάδας
• Pterocephalus perennis subsp. perennis, ενδημικός της Ελλάδας
• Rhamnus sibthorpianus, ενδημικό της Ελλάδας
• Satureja parnassica subsp. parnassica, ενδημική Κεντρικής Ελλάδας και Πελοποννήσου
• Scrophularia laciniata, φτάνει σε μεγαλύτερο υψόμετρο από όλες τις Scrophularia της Ελλάδας
• Silene auriculata subsp. auriculata, ενδημική Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου
• Silene barbeyana, ενδημική των μεγάλων βουνών της Στερεάς Ελλάδας
• Thymus leucospermus, ελληνικό ενδημικό της ζώνης της Πίνδου και των βουνών της Πελοποννήσου
• Trifolium parnassii, ενδημικό της ζώνης της Πίνδου και των βουνών της Πελοποννήσου
• Veronica erinoides, ελληνικό ενδημικό της ζώνης της Πίνδου και των βουνών της Πελοποννήσου
• Veronica thymifolia, ελληνικό ενδημικό της ζώνης της Πίνδου και των βουνών της Πελοποννήσου και της Κρήτης

Achillea
umbellata

Cerastium
candidissimum

Η πανίδα της αλπικής ζώνης

Γύρω και πάνω από τις κορυφές του Παρνασσού θα δούμε ορισμένα μεγάλα αρπακτικά, όπως ο Χρυσαετός, ο Φιδαετός, ο Πετρίτης και το Βραχοκιρκίνεζο, και τα δυο τυπικά κορακοειδή του ψηλού βουνού, δηλαδή τον Κόρακα και τις Κιτρινοκαλιακούδες. Οπωσδήποτε, στα πετρολίβαδα θα συναντήσουμε τα τρία τυπικά πουλιά του μεγάλου υψομέτρου (Χιονοψάλτης, Χιονάδα και Χιονόστρουθος) και μερικά στρουθιόμορφα που κερδίζουν ύψος το καλοκαίρι, όπως ο Πυρροκότσυφας, ο Σταχτοπετρόκλης, το Φανέτο, ο Καρβουνιάρης και η Ωχροκελάδα.

Εθνικός Δρυμός Παρνασσού
Η ζωή στην αλπική ζώνη
Χρυσαετός (Aquila chrysaetos)

Ο κατ΄εξοχήν ορεινός αετός της χώρας μας, ο Χρυσαετός, έχει μακρύ ιστορικό στον Παρνασσό. Πριν μόλις 40 χρόνια, ήσαν γνωστές 3 επικράτειες στο βουνό. Σήμερα ωστόσο υπάρχει η αίσθηση ότι ο Παρνασσός έχασε τους Χρυσαετούς του κάποια στιγμή στις αρχές του 20ου αιώνα. Είναι πιθανόν τα πουλιά που έχουν παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια να κυνηγούν στα αλπικά να είναι νεαρά ή ζευγάρια σε αναζήτηση επικράτειας: οπωσδήποτε η παρουσία τους δεν είναι σταθερή.

Εθνικός Δρυμός Παρνασσού
Η ζωή στην αλπική ζώνη
Φιδαετός (Circaetus gallicus) στα Κελάρια

Για το Φιδαετό οι κορυφές αποτελούν μια ζώνη που απλά διασχίζει αλλάζοντας θηρευτική περιοχή. Αντίθετα, το Βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus) και ο Πετρίτης (Falco peregrinus) περιπολούν κανονικά και εδώ, όπως και σε όλο το βουνό, όπως κάνουν σποραδικά και οι Γερακίνες.

Εθνικός Δρυμός Παρνασσού
Η ζωή στην αλπική ζώνη
Κιτρινοκαλιακούδες (Pyrrhocorax graculus)

Οι Κιτρινοκαλιακούδες περνούν σε μεγάλα κοπάδια από τη μια λεκάνη στην άλλη, χαμηλώνοντας κάθε τόσο ομαδικά για να αναζητήσουν ακρίδες και άλλα έντομα ανάμεσα στις πόες και πάνω στα κεδράκια. Είναι ενδιαφέρον ότι οι Κιτρινοκαλιακούδες συνεχίζουν να εξετάζουν την αλπική ζώνη ακόμα και το χειμώνα, ξέροντας ότι το χιόνι μπορεί να κρύβει εκπλήξεις. Το καλοκαίρι τα Κοράκια επισκέπτονται συστηματικά τα αλπικά, που αποτελούν μέρος της επικράτειάς τους, ενώ το χειμώνα κινούνται περιμετρικά της χιονισμένης έκτασης.

Εθνικός Δρυμός Παρνασσού
Η ζωή στην αλπική ζώνη
Σταχτοπετρόκλης

Τα δυο αφθονότερα στρουθιόμορφα της περιοχής είναι αναμφίβολα ο Σταχτοπετρόκλης (Oenanthe oenanthe) και το Φανέτο. Πουλιά με μεγάλο εύρος προσαρμογής σε ότι αφορά το υψόμετρο, ανεβαίνουν το Καλοκαίρι στα υποαλπικά και αλπικά λιβάδια για να αναπαραχθούν. Τα φανέτα κυκλοφορούν προσεκτικά κάπως περιμετρικά του παρατηρητή, συνήθως σε ζευγάρια, ενώ οι σταχτοπετρόκληδες έρχονται με περιέργεια πάνω στις κοτρώνες κοντά μας, σείοντας ουρά και σώμα αμέσως μετά την προσγείωση. Τέλος, ανάμεσα στα βράχια κυκολοφορούν μεμονωμένοι Καρβουνιάρηδες (Phoenicurus ochruros) και στα λιβάδια τρεχολογούν Ωχροκελάδες (Anthus campestris).

Εθνικός Δρυμός Παρνασσού
Η ζωή στην αλπική ζώνη
Χιονοψάλτης (Prunella collaris)

Πάνω από τα 2200 μέτρα θα συναντήσουμε ζευγάρια ή μικρά κοπάδια από τα μέλη της "ιερής τριάδας του χιονιού": το Χιονοψάλτη (Prunella collaris), τη Χιονάδα (Eremophila alpestris) και το Χιονόστρουθο (Montifringilla nivalis). Με εξαίρεση τον φιλικό Χιονοψάλτη, οι άλλοι δυο χιονό-φιλοι είναι δυσπρόσιτοι και όταν ενοχληθούν θα πετάξουν τόσο μακριά, ώστε συχνά η πρώτη οπτική επαφή μπορεί να είναι και η τελευταία. Οπωσδήποτε, οι χιονάδες πλησιάζονται πολύ πιο εύκολα τις μέρες μετά τη χιονόπτωση, όταν περιορίζεται ο ελεύθερος χιονιού χώρος.

Πέραν των πουλιών, τα υπόλοιπα σπονδυλωτά είναι μάλλον λιγοστά. Ελάχιστα ερπετά εκτίθενται στις θερμοκρασίες των αλπικών πλαγιών. Μοναδικός εκπρόσωπος των θηλαστικών στην ανώτερη ζώνη του Παρνασσού είναι ο Χιονοπόντικας (Chionomys nivalis), εύσωμο τρωκτικό που το καλοκαίρι κρύβεται κάτω από λιθοσωρούς και σχισμάδες στη βάση των βράχων, ενώ το χειμώνα αδρανεί βαθιά μέσα στις σάρες, όπου κάτω από το χιόνι διατηρείται ένα μέρος της δομής του κόσμου που ξέρει.

Προσπέλαση και διαδρομές

Χάρη στα χιονοδρομικά, σήμερα η προσέγγιση της αλπικής ζώνης του Παρνασσού είναι μια μάλλον εύκολη υπόθεση, που απαιτεί αναβάσεις μιας ή λίγων ωρών.

Η ευκολότερη προσπέλαση της αλπικής ζώνης των κορυφών γίνεται από τη Φτερόλακκα, μέσα από το λιβάδι Αηλουκαϊτικο, που διατρέχεται από έναν αγροτικό δρόμο μέτριας βατότητας. Είτε ξεκινήσουμε από τη Φτερόλακκα, είτε από το τέλος του δρόμου, μπορούμε να συνεχίσουμε την εξερεύνηση της αλπικής ζώνης του Παρνασσού προς τη Λιάκουρα (που είναι και η πλησιέστερη κορυφή) ακολουθώντας το σημαδεμένο μονοπάτι Φτερόλακκα-Λιάκουρα ή προς το Γεροντόβραχο, ακολουθώντας τη διαδρομή Φτερόλακκα-Γεροντόβραχος.

Μια μεγαλύτερη, αλλά και πλουσιότερη σε παρατηρήσεις, πορεία προς το Γεροντόβραχο γίνεται μέσω των διαδρομών Κελάρια-Γεροντόβραχος και Σαραντάρι-Γεροντόβραχος. Αντίστοιχα, τα αλπικά πεδία της Λιάκουρας μπορούν να εξερευνηθούν ξεκινώντας από το Σαραντάρι και ακολουθώντας τη διαδρομή Σαραντάρι-Λιάκουρα.

Scutellaria
rupestris
parnassica

Scrophularia
laciniata
.

Εκτός από τα παραπάνω ελληνικά ενδημικά φυτά, άλλα ενδιαφέροντα είδη της αλπικής ζώνης του Παρνασσού που θα συναντήσουμε στη διαδρομή είναι:

• Anthyllis montana subsp. jacquinii
• Arabis bryoides
• Astragalus angustifolius subsp. balcanicus
• Aubrieta deltoidea
• Centaurea affinis subsp. affinis
• Cotoneaster parnassicus
• Geranium macrostylum
• Geranium macrorrhizum
• Minuartia stellata
• Saxifraga adscendens subsp. parnassica
• Saxifraga scardica
• Saxifraga sibthorpii
• Saxifraga spruneri
• Sempervivum marmoreum
• Scutellaria orientalis subsp. alpina
• Scutellaria rupestris subsp. parnassica
• Silene parnassica subsp. parnassica
• Thymus parnassicus

Κείμενο & φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

topoguide greece

Οδηγος του Παρνασσου

Χαρτογράφηση, Σημεία Ενδιαφέροντος και πλοήγηση κατά μήκος της πιο πάνω διαδρομής, καθώς και αναλυτική παρουσίαση για δεκάδες είδη φυτών και ζώων του Παρνασσού με φωτογραφίες και περιγραφές για είδη πουλιών περιλαμβάνονται στον οδηγό Παρνασσός topoguide.

Ο οδηγός Παρνασσός topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android ως μία απο τις δεκάδες διαθέσιμες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide greece. Ο Παρνασσός περιλαμβάνεται στην ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας. Αποκτήστε τον οδηγό Παρνασσός topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.

Ο οδηγός Παρνασσός topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό του Παρνασσού ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή, επιλέγοντάς τον από την ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας.

Η εφαρμογή παρέχει ενεργητική πλοήγηση κατά μήκος της διαδρομής, καθώς και έναν πλούσιο οδηγό στη γεωγραφία, τη φύση και τον πολιτισμό της περιοχής του Παρνασσού.

Όλα τα σημεία ενδιαφέροντος που απεικονίζονται στο χάρτη αποτελούν διαδραστικές πηγές πληροφορίας της εφαρμογής: στο πεδίο, κάθε σημείο προβάλλεται αυτόματα στην οθόνη όταν το πλησιάζουμε και μας οδηγεί στο σχετικό λήμα του ψηφιακού οδηγού που περιέχεται στην εφαρμογή.