Ε.Δ. Παρνασσού: Η ζωή στο ελατόδασος
Εθνικός Δρυμός Παρνασσού
Η ζωή στο ελατόδασος
Το ελατόδασος το χειμώνα
Πατήστε για μεγέθυνση
Το ελατόδασος το χειμώνα
Για λόγους που σχετίζονται με την τεκτονική ιστορία του Παρνασσού, η έκταση ανάμεσα στα χωριά και τα 1800 μ., δηλαδή η ζώνη του ορεινού δάσους, είναι ιδιαίτερα απόκρημνη, με τοπικές εξαιρέσεις που αφορούν σε μεγάλα οροπέδια ή πλατώματα.
Το Έλατο κυριαρχεί στα ορεινά δάση της Νότιας Ελλάδας
Επί μακρόν, τα οροπέδια αυτά παρέλαβαν την ένταση της κτηνοτροφίας, απογυμνώθηκαν από τη φυσική βλάστηση και μετατράπηκαν σε λιβάδια, κατάσταση στην οποία παραμένουν ακόμα και σήμερα. Αντίθετα το δάσος των βραχωδών πλαγιών και των μεγάλων κορυφών παρέμεινε σχεδόν άθικτο, διατηρώντας την υψομετρική κλιμάκωσή του και κυρίως τη δαντελωτή ανώτερη περίμετρό του. Έτσι, στο μεγαλύτερο μήκος του το δασοόριο στον Παρνασσό ακολουθεί την ισοϋψή των 1800 μ. και ακόμα και όπου υποχώρησε κάτω από την πίεση της βόσκησης, διέσωσε μεμονωμένες αποικίες στα φυσικά όρια της ζώνης του δάσους.
Διπλοσάινο (Accipiter gentilis)
Πατήστε για μεγέθυνση
Διπλοσάινο (Accipiter gentilis)
Το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του ορεινού δάσους στον Παρνασσό αποτελείται από συμπαγείς και ώριμες συστάδες ψηλών Κεφαλονίτικων ελάτων (Abies cephalonica). Το σκληροτράχηλο αυτό δέντρο, ενδημικό της Ελλάδας, κατάφερε να αναπτυχθεί τόσο στο πλούσιο έδαφος των μικρών και μεγάλων οροπεδίων και δολινών, όσο και στις βραχώδεις ράχες και πλαγιές. Παρόλο που στις αρχές του 20ου αιώνα υλοτομήθηκε άγρια, ανέκαμψε γρήγορα και σήμερα χαρίζει σε όλο το δυτικό Παρνασσό και τις περιμετρικές πλαγιές του ανατολικού Παρνασσού ένα συνεχή μανδύα προστασίας και ζωής.
Ένα μοναχικό Μαυρόπευκο, με τη χαρακτηριστική ομπρελοειδή μορφή του, ανάμεσα στα έλατα των βραχοπλαγιών
Πατήστε για μεγέθυνση
Ένα μοναχικό Μαυρόπευκο, με τη χαρακτηριστική ομπρελοειδή μορφή του, ανάμεσα στα έλατα των βραχοπλαγιών
Το έτερο ορεινό κωνοφόρο, το Μαυρόπευκο (Pinus nigra), σχηματίζει ένα συνεκτικό αλλά μικρής έκτασης δάσος στα ΒΑ, από τη μονή Δαδίου Αμφίκλειας μέχρι τα Καρκαβέλια και από εκεί μέχρι σχεδόν την Κάτω Σουβάλα. Το Μαυρόπευκο προτιμά τα πιο όξινα εδάφη της ζώνης αυτής και εμφανίζει καλή ανάπτυξη και ικανή αναγέννηση, δίνοντας με τη χαρακτηριστική ομπρελοειδή μορφή του ένα ιδιαίτερο χαρακτήρα στο τοπίο της ενότητας αυτής. Το δάσος των μαυρόπευκων φιλοξενεί τα ίδια είδη πουλιών, θηλαστικών και φυτών με το ελατόδασος, επεκτείνοντας την περίοδο διαθεσιμότητας τροφής στα είδη που τρέφονται με τους σπόρους των κουκουναριών.
Η χλωρίδα του ελατόδασους
Η χλωρίδα του ορεινού δάσους έχει μια άνιση παρουσία μέσα στο χώρο, εμφανίζοντας αλλού θέσεις μικρής βιοποικιλότητας και αλλού θέσεις πύκνωσης της ποικιλότητας. Το πρότυπο αυτό ταυτίζεται - στην ουσία ελέγχεται - από τον πλούτο καταστάσεων του εδάφους: ξέφωτα, βραχώνες, δολίνες, ρεματιές, λούτσες, αναβλύσεις, πεσμένα δέντρα, δασόδρομοι και παλιές εγκαταστάσεις ή εκμεταλλεύσεις δημιουργούν νέες ευκαιρίες, που με τη σειρά τους προσελκύουν νέα είδη, που έρχονται να προστεθούν σε μια βασική χλωρίδα ειδών ανθεκτικών στη μόνιμη σκιά των αειθαλών κωνοφόρων.
abortivum
damasonium
Ένα από τα στοιχεία που εμπλουτίζουν καίρια το δασικό περιβάλλον είναι οι καρστικοί σχηματισμοί, διάσπαρτοι και πολυάριθμοι στο Δυτικό Παρνασσό. Πρόκειται για βυθίσματα που έχουν σχηματιστεί από τη διάλυση του ασβεστολιθικού υποβάθρου, ένας τυπικός μηχανισμός που οδήγησε στην απόθεση μιας κοκκινόχρωμης στρώσης αργιλο-πυριτικού εδάφους (terra rossa) στον πυθμένα, ταυτόχρονα με τη δημιουργία μιας περιμέτρου από χαμηλά βράχια. Αυτή η τριμερής ομάδα καταστάσεων - πυθμένας από terra rossa, παρειές με αποστραγγιζόμενο έδαφος και βραχώδης περίμετρος - μαζί με τα διάσπαρτα έλατα, συνθέτουν ένα μικρό οικοσύστημα, όπου συνυπάρχουν πολλά είδη φυτών, όλα σχεδόν ευρείας εξάπλωσης. Ανάμεσά τους υψώνονται τα περισσότερα είδη ορχιδέας του Παρνασσού.
Παιώνια του Παρνασσού (Paeonia parnassica)
Στα ίδια μέρη, μέσα σε καλά κρυμένους ασβεστολιθικούς θύλακες, θα συναντήσουμε την βασίλισσα των δασών του Παρνασσού, την Paeonia parnassica. Αυτό το σπάνιο ενδημικό του Παρνασσού και του Ελικώνα, ανοίγει κάθε Άνοιξη τα μεγάλα μελανοπόρφυρα άνθη της.
Μια περιήγηση στο ορεινό δάσος
Ως άξονα της περιήγησης στο ορεινό δάσος θα ακολουθήσουμε το βασικό δρόμο του πυρήνα του Εθνικού Δρυμού, που περιτρέχει τον όγκο της Παλιοβούνας και περνά κοντά από τα Καλάνια και τον Εφτάστομο. Το δάσος εδώ συνίσταται αποκλειστικά από ψηλά έλατα, με μικρά ξέφωτα μέσα τις ρεματιές και τις δολίνες.
Ξεκινώντας από την Παλαιοπαναγιά, σε όλη τη διαδρομή θα μας συνοδεύσουν το δισύλλαβο τιτίβισμα της Ελατοπαπαδίτσας (Periparus ater) και το πιο ποικίλο κελάηδημα του Καλόγερου (Parus major): και τα δυο είδη είναι πολυάριθμα σε όλο το ορεινό δάσος. Βέβαια ο Καλόγερος κατεβαίνει και χαμηλότερα, ενώ η Ελατοπαπαδίτσα, πολύ αφθονότερη, αποικεί ακόμα και τα τελευταία δέντρα στο δασοόριο.
Οι Καλόγεροι είναι παρόντες σε όλο το υψομετρικό εύρος του ορεινού δάσος και σε όλες τις εποχές
Μετά τα Καλάνια, στις στάσεις που θα κάνουμε, η ησυχία του δάσους μας επιτρέπει να ακούσουμε την ψιλή φωνή του μικροσκοπικού Πυρροβασιλίσκου (Regulus ignicapilla) – πιθανώς, μάλιστα, και να τον παρατηρήσουμε σε πιο ανοιχτές θέσεις, συχνά κοντά σε κάποιον Χρυσοβασιλίσκο (Regulus regulus).
Λευκονώτης δρυοκολάπτης (Dendrocopos leucotos)
Μετά την πηγή Συρμός, στις πιο βαθιές γωνιές του δάσους - λεκάνες, ρεματιές, απρόσιτες βραχώδεις ράχες -, εκεί όπου αφθονούν τα ξερά - γέρικα ή χτυπημένα από αρρώστιες και κεραυνούς - έλατα, ζουν οι δυο μεγάλοι δρυοκολάπτες της περιοχής: ο Πράσινος Δρυοκολάπτης (Picus viridis) με το γελαστό κάλεσμα και ο Μαύρος Δρυοκολάπτης (Dryocopus martius) με την απαραγνώριστη κραυγή. Τα καλέσματά τους αντηχούν σε όλη την περιοχή και θα μας βοηθήσουν να τους εντοπίσουμε ακόμα και από απόσταση. Στο παλιό αυτό δάσος ελάτων συνοικούν ο Λευκονώτης (Dendrocopos leucotos), ο Πευκοδρυοκολάπτης (Dendrocopos major) και ο Μεσαίος Δρυοκολάπτης (Leiopicus medius).
Τσαρτσάρα (Turdus viscivorus), ο πιο πιστός έποικος του χιονισμένου ελατόδασους
Μέσα στα αραιά, αλλά σκοτεινά έλατα γίνεται αισθητή η παρουσία των δυο πιο φοβερών αρπακτικών του δάσους, του Χουχουριστή (Strix aluco) και του Διπλοσάινου (Accipiter gentilis). Είναι απίθανο να τα δούμε, τον μεν Χουχουριστή επειδή είναι καθαρά νυχτόβιο πουλί, το δε Διπλοσάινο επειδή είναι ένας ικανότατος αλλά εντελώς αόρατος κυνηγός. Τη νύχτα ωστόσο, ο Χουχουριστής διαλαλεί την παρουσία του με τη χαρακτηριστική κραυγή του, που κάνει όλο το δάσος να ανατριχιάζει, ενώ τη μέρα το Διπλοσάινο αφήνει ένα σύννεφο από πούπουλα εκεί που είχε την τύχη να συναντήσει ένα από τα θύματά του: κάποια από τα πουλιά του δάσους, που αναφέρουμε εδώ.
Καμποδεντροβάτης (Certhia brachydactyla)
Μετά τη διακλάδωση προς τον Εφτάστομο, οι συστάδες γύρω από τους δρόμους είναι πιο φωτεινές και κατάλληλες για τα τυπικά στρουθιόμορφα του δάσους, όπως ο Σπίνος (Fringilla coelebs), ο Κοκκινολαίμης (Erithacus rubecula), ο Αιγίθαλος (Aegithalos caudatus), ο Δεντροτσοπανάκος (Sitta europaea) και ο Καμποδεντροβάτης (Certhia brachydactyla).
Δεντροτσοπανάκος (Sitta europaea)
Στα ξέφωτα κοντά στο Δόκανο θα παρατηρήσουμε Σιρλοτσίχλονα (Emberiza cirlus) και Δεντροσταρήθρες (Lullula arborea) να τραγουδούν από εκτεθειμένα σημεία των δέντρων.
Κείμενο & φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide greece
Οδηγος του Παρνασσου
Ο οδηγός Παρνασσός topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android ως μία απο τις δεκάδες διαθέσιμες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide greece. Ο Παρνασσός περιλαμβάνεται στην ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας. Αποκτήστε τον οδηγό Παρνασσός topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Παρνασσός topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό του Παρνασσού ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή, επιλέγοντάς τον από την ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας.
Η εφαρμογή παρέχει ενεργητική πλοήγηση κατά μήκος της διαδρομής, καθώς και έναν πλούσιο οδηγό στη γεωγραφία, τη φύση και τον πολιτισμό της περιοχής του Παρνασσού.
Όλα τα σημεία ενδιαφέροντος που απεικονίζονται στο χάρτη αποτελούν διαδραστικές πηγές πληροφορίας της εφαρμογής: στο πεδίο, κάθε σημείο προβάλλεται αυτόματα στην οθόνη όταν το πλησιάζουμε και μας οδηγεί στο σχετικό λήμα του ψηφιακού οδηγού που περιέχεται στην εφαρμογή.
