Η φύση του Παρνασσού

Η χλωρίδα του Παρνασσού

Γνωρίστε είδη φυτών

Η σπουδαία ορεινή χλωρίδα του Παρνασσού

Η ιδιαίτερη βιογεωγραφική θέση του Παρνασσού - συνοχή με αλλά και σχετική απομόνωση από τη βασική ραχοκοκαλιά της Πίνδου -, η μεγάλη υψομετρική κλιμάκωση και η ανάλογη διαδοχή βιοτόπων, σε συνδυασμό με τη γεωλογική ποικιλομορφία που εμφανίζει, συνέβαλαν στην εξέλιξη μιας πολύ ενδιαφέρουσας ορεινής χλωρίδας με πολλά σπάνια και συχνά μοναδικά μέλη.

Συνολικά, η χλωρίδα του Παρνασσού περιλαμβάνει περίπου 1000 είδη και υποείδη φυτών.

Σημαντικά, σπάνια και ενδημικά είδη

Η χλωρίδα του Παρνασσού
Το ενδημικό της Στερεάς Ελλάδας Campanula rupicola (φωτό: A. Bonetti)

Από τα περίπου 1000 είδη, 4 τουλάχιστον είδη είναι τοπικά ενδημικά του Παρνασσού (Centaurea musarum, Hieracium gaudryi subsp. gaudryi, Euphorbia orphanidis, Campanula topaliana subsp. delphica), τουλάχιστον 12 έχουν περιορισμένη εξάπλωση στα βουνά της Στερεάς Ελλάδας (όπως τα Paeonia parnassica, Silene barbeyana, Stachys swainsonii subsp. swainsonii, Campanula rupicola, Erysimum parnassi, Bupleurum capillare) και περισσότερα από 50 είναι ελληνικά ενδημικά.

Έτσι, από την οπτική της χλωριδικής ποικιλίας και της σπανιότητας των φυσικών ειδών, ο Παρνασσός είναι από τα πιό ενδιαφέροντα βουνά και οι ιδιαιτερότητες αυτές σε συνδυασμό με την ευκολία στην πρόσβαση τον κάνει ιδανικό πεδίο για βοτανική εξερεύνηση.

Η χλωρίδα υπό το φως του Παρνασσισμού

Η χλωρίδα του Παρνασσού
Το ενδημικό του Παρνασσού Erysimum parnassi

Η αίγλη των Δελφών, το μυστηριακό πέπλο του Παρνασσισμού και η γοητεία του τοπίου του προσέλκυσαν δεκάδες βοτανικούς, ήδη από τον 18ο αιώνα. Καθώς εδώ πρωτο-καταγράφηκαν πολλά σπάνια ή ενδημικά φυτά της Ελλάδας, δεν είναι παράξενο που το όνομα του είδους περιέχει το πρόσφυμα parnass ή άλλα χαρακτηριστικά τοπωνύμια του βουνού, συνήθως το delphica.

Παράλληλα, η ορχιδέα Ophrys delphinensis πήρε το όνομά της από την περιοχή των Δελφών όπου ευδοκιμεί, η βαθυκόκκινη παιώνια, ενδημική του Παρνασσού και του Ελικώνα, λέγεται Paeonia parnassica, ένα πρώιμο φθινοπωρινό κολχικό του Παρνασσού λέγεται Colchicum parnassicum, ενώ το τοπικό υποείδος ενός φθινοπωρινού κρόκου με ευρύτερη εξάπλωση λέγεται Crocus hadriaticus subsp. parnassicus.

Η χλωρίδα του Παρνασσού
Ο Αστράγαλος του Παρνασσού (Astragalus thracicus subsp. parnassi)

Ανάλογες ή σχετικές ονομασίες έχουν και ο Αστράγαλος του Παρνασσού (Astragalus thracicus subsp. parnassi), η Σκουτελάρια του Παρνασσού Scutelaria rupestris subsp. parnassica, ο Κονβόλβουλος του Παρνασσού Convolvulus boissieri subsp. parnassicus και φυσικά τα αποκλειστικά ενδημικά είδη της περιοχής, όπως η όμορφη Καμπανούλα των Δελφών Campanula topaliana subsp. delphica και η Κενταύρεια των Μουσών Centaurea musarum.

Το όνομα delphica δεν πρέπει να συγχέεται με τον προσδιορισμό delphinium ή delphinensis, που έχουν χρησιμοποιηθεί σε ελληνικά φυτά που μπορεί να βρίσκονται στην περιοχή, όπως το Delphinium staphisagria, αλλά μπορεί να μην έχουν εντοπιστεί στον Παρνασσό, όπως η Viola delphinantha, αλλά και σε φυτά που δεν έχουν καμία σχέση με την Ελλάδα και τους Δελφούς, όπως τα Euphorbia delphinensis, Potentilla delphinensis, Genista delphinensis κλπ. Στην περίπτωση αυτή, η ρίζα delphin- αναφέρεται στο σχήμα δελφινιού που έχει κάποιο χαρακτηριστικό στοιχείο του φυτού.

Η χλωρίδα της ζώνης της Μακκίας

Η χλωρίδα του Παρνασσού
Η ενδημική καμπανούλα του Παρνασσού
Campanula topaliana subsp. delphica

Η ζώνη της Μακκίας φιλοξενεί μια πολύ ενδιαφέρουσα χλωρίδα, που περιλαμβάνει τοπικά ενδημικά είδη, όπως η καμπανούλα Campanula topaliana subsp. delphica, το Stachys swainsonii subsp. swainsonii και το Bupleurum capillare - το τελευταίο απειλείται με εξαφάνιση. Ο αρχαιολογικός χώρος των Δελφών και η γύρω περιοχή είναι εξαιρετικά σημεία για να συναντήσει κανείς αυτα τα είδη. Τα ενδημικά της Ελλάδας περιλαμβάνουν τις κενταύριες Centaurea pelia και Centaurea spruneri subsp. guicciardi.

Χλωριδική ποικιλία του ορεινού δάσους

Η χλωρίδα του Παρνασσού
Paeonia parnassica

Στη ζώνη του ορεινού δάσους ενδημούν πολλά και ενδιαφέροντα είδη φυτών, που αναπτύσσονται είτε στα ξέφωτα του δάσους, είτε στα βράχια και γύρω από τις αναρίθμητες δολίνες που είναι διάσπαρτες σε όλη την έκταση του βουνού. Τοπικά ενδημικά είδη περιλαμβάνουν την αφάνα Genista parnassica, την κενταύρια Centaurea musarum, το χωνάκι Convolvolus boissieri subsp. parnassicus, το φλόμο Verbascum foetidum και τη γαλατσίδα Euphorbia orphanidis. Εκτός από την Κεφαλληνιακή Ελάτη, ενδημικά της Ελλάδας περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων το τετράγκαθο Astragalus sempervirens subsp. cephalonicus, το φλόμο Verbascum delphicum, τον καλάνθρωπο Marrubium velutinum και τη γαλατσίδα Euphorbia deflexa. Το κολχικό Colchicum parnassicum και η όμορφη πηγουνιά Paeonia parnassica φυτρώνουν μόνο στον Παρνασσό και στο γειτονικό Ελικώνα.

Η χλωρίδα της υποαλπικής και αλπικής ζώνης

Η χλωρίδα του Παρνασσού
Viola graeca

Στη ζώνη μετά το δασοόριο (πάνω από τα 1800 μ.) και μέχρι τις κορυφές του Παρνασσού, ενδημεί μια μοναδική χλωρίδα, που περιλαμβάνει πολλά φυτά τοπικής ή περιορισμένης εξάπλωσης, όπως τα τρία τοπικά ενδημικά Erysimum parnassii, Hieracium gaudryi και Geocaryum pumilum, καθώς και - μεταξύ άλλων ενδημικών της Ελλάδας - το τετράγκαθο Astragalus hellenicus, τις καμπανούλες Campanula aizoon subsp. aizoon και Campanula rupicola, η Minuartia stellata, η Beta nana, η Achillea umbellata, , η θρούμπη Satureja parnassica subsp. parnassica και οι μενεξέδες Viola graeca and Viola poetica.

Το τσάι του Παρνασσού

Η χλωρίδα του Παρνασσού
Το τσάι του βουνού Sideritis raeseri subsp. raeseri

Πάνω από το δασοόριο θα συναντήσουμε - ακόμα σποραδικά, καθώς τα φυτά μόλις ανακάμπτουν μετά από δεκαετίες συλλογής - το τσάι του βουνού της περιοχής. Τα λιγνά φυτά με το θεσπέσιο άρωμα ανήκουν στο υποείδος raeseri του Sideritis raeseri και ευδοκιμεί στους βραχώνες, τους χαλικώνες και τις πετροπλαγιές υψομέτρου της Κεντρικής Ελλάδας.

Το τσάι του Παρνασσού θεωρείται από τους ρέκτες ως το πιο αρωματικό ανάμεσα στα Sideritis της Ελλάδας. Το τοπικό είδος αντικαθιστά το Sideritis clandestina της Πελοποννήσου (υποείδος clandestina στα νότια βουνά και peloponnesiaca στα βόρεια) και αντικαθίσταται με τη σειρά του από το Sideritis scardica στη βόρεια Ελλάδα, το Sideritis euboea στην Εύβοια, το Sideritis sipylea στο ανατολικό Αιγαίο και το Sideritis syriaca subsp. syriaca στην Κρήτη, taxa που διαφέρουν ελάχιστα μεταξύ τους. Προφανώς, το άρωμα των χνουδωτών φύλλων επηρεάζεται από τις κλιματικές και εδαφικές ιδιαιτερότητες του κάθε τόπου.

Οι μαξιλαρόμορφες κοινωνίες

Η χλωρίδα του Παρνασσού
Η τέλεια μαξιλαρόμορφη δομή της Minuartia stellata

Οι μαξιλαρόμορφες κοινωνίες μεγάλου υψομέτρου του Παρνασσού παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον, τόσο από βοτανικής, όσο και από εξελικτικής σκοπιάς. Τα περισσότερα από τα φυτά του τύπου αυτού ανήκουν στ χλωρίδες του Τριτογενούς, που εξέλιξαν προσαρμογές επιβίωσης σε σκληρές κλιματικές συνθήκες - πολλοί μήνες κάτω από το χιόνι και αντίστοιχα μεγάλη περίοδος ξηρών και θερμών συνθηκών, ζώντας πάνω σε αβαθή και άγονα εδαφικά υποστρώματα - τις οποίες ξαναβρήκαν στις κορυφές των μεσογειακών βουνών.

Αν και παρόμοιες αντίξοες συνθήκες μπορούν να βρεθούν και χαμηλότερα - και να αντιμετωπιστούν με ανάλογες μαξιλαρόμορφες στρατηγικές -, στην υποαλπική και αλπική ζώνη αποτελούν τη μοναδική επιλογή και έχουν εκταταμένη παρουσία. Χαρακτηριστικά φυτά που σχηματίζουν "μαξιλάρια" πάνω στα βράχια είναι τα κέδρα Juniperus, οι θάμνοι της Daphne oleoides, τα εντυπωσιακά συμμετρικά κεφάλια της Minuartia stellata κλπ. Ο οικολογικός ρόλος των μορφών αυτών είναι σπουδαίος, καθότι αποτελούν καταφύγιο πολλών άλλων φυτών, τα οποάι προστατεύουν από τις κλιματικές συνθήκες και τη βόσκηση.

Οι ορχιδέες του Παρνασσού

Ophrys
speculum

Ophrys
spruneri

Ophrys
argolica

Η χλωρίδα του Παρνασσού περιλαμβάνει επίσης πολλές ορχιδέες, όπως τα Ophrys mammosa, Ophrys argolica, Ophrys scolopax subsp. cornuta, Ophrys speculum, Ophrys lutea, Ophrys sphegodes, Ophrys spruneri, Orchis italica, Neotinea maculata και Himantoglossum robertianum στα χαμηλότερα υψόμετρα και τις Orchis pallens, Orchis quadripunctata και Cephalanthera damasonium στην ορεινή ζώνη.

Χλωριδικές διαδρομές

Για την ευχερέστερη ανακάλυψη της χλωρίδας του Παρνασσού, το topoguide.gr προτείνει δυο ειδικά σχεδιασμένες βοτανικές διαδρομές. Η πρώτη - και πιο προσιτή - εξερευνά το φρυγανικό τοπίο γύρω από το Χρισό, εντοπίζοντας περίπου 30 φυτά της μεσογειακής ζώνης.

Η δεύτερη περιηγείται στα οροπέδια, τις πετροπλαγιές και τους βραχώνες στο Αηλουκαΐτικο λιβάδι, δηλαδή στη ζώνη υποαλπικών και αλπικών τοπίων ανάμεσα στη Φτερόλακκα, τη Λιάκουρα και το Γεροντόβραχο.

Οι δυο αυτές διαδρομές περιλαμβάνονται στον οδηγό Παρνασσός topoguide.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

topoguide greece

Οδηγος του Παρνασσου

Φωτογραφίες και περιγραφές ειδών χλωρίδας του Παρνασσού, σπάνιων και κοινών, καθώς και οι πιο πάνω χλωριδικές διαδρομές, περιλαμβάνονται στον οδηγό Παρνασσός topoguide.

Ο οδηγός Παρνασσός topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android ως μία απο τις δεκάδες διαθέσιμες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide greece. Ο Παρνασσός περιλαμβάνεται στην ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας. Αποκτήστε τον οδηγό Παρνασσός topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.

Ο οδηγός Παρνασσός topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό του Παρνασσού ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή, επιλέγοντάς τον από την ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας.

Η εφαρμογή παρέχει ενεργητική πλοήγηση κατά μήκος της διαδρομής, καθώς και έναν πλούσιο οδηγό στη γεωγραφία, τη φύση και τον πολιτισμό της περιοχής του Παρνασσού.

Όλα τα σημεία ενδιαφέροντος που απεικονίζονται στο χάρτη αποτελούν διαδραστικές πηγές πληροφορίας της εφαρμογής: στο πεδίο, κάθε σημείο προβάλλεται αυτόματα στην οθόνη όταν το πλησιάζουμε και μας οδηγεί στο σχετικό λήμα του ψηφιακού οδηγού που περιέχεται στην εφαρμογή.