Τα Καλάνια: ιστορία, φύση, διαδρομές
Τοπία του Παρνασσού
Τα Καλάνια
Τα Καλάνια
Ζαρκάδι (Capreolus capreolus) με ανοιξιάτικο χρώμα
Το ανάγλυφο του Δυτικού Παρνασσού, ιδίως στην περίμετρο της ψηλότερης κορυφής, της Παλιοβούνας, χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή δασωμένων όγκων με μεγάλα λιβάδια, άλλοτε δολίνες και άλλοτε λεκάνες ή οροπέδια. Τα λιβάδια αυτά, χλοερά και φωτεινά, μοιάζουν σαν φιλόξενες οάσεις μέσα στο ελατοσκέπαστο βραχώδες τοπίο. Με τα σχεδόν 1000 στρέμματά τους, τα Καλάνια είναι το μεγαλύτερο και το σαφέστερα οριοθετημένο λιβάδι της ενότητας.
Τα Καλάνια είναι μια κλειστή λεκάνη στο υψόμετρο των 1375 μέτρων που απλώνει τις απαλές πτυχές της ανάμεσα στις χαμηλές, δασωμένες κορυφογραμμές Καμινόραχη, Καλανόραχη και Σαμαδαριό, όλες γύρω στα 1500 μέτρα.
Υδρολογικά, πρόκειται για μια μεταβατική μορφή ανάμεσα στο οροπέδιο και την πόλγη: ένα μέρος από τα νερά του οροπεδίου απορρρέουν προς τα νότια, ενώ το υπόλοιπο κατεισδύει στο καρστικό δίκτυο.
Ενα μεγάλο λιβαδικό νησί σε ένα πέλαγος ελάτων
Για αιώνες, τα Καλάνια αποτελούσαν σημαντικό σύμμαχο της επιβίωσης των χωριών και φέρουν ακόμα σημάδια από διαμορφώσεις και κατασκευές - καλύβια, πεζούλες, ξερολιθιές και μαντριά -, ενώ το στάρι με μεγάλη αγάνα, η άγρια βρώμη και οι φλώμοι μαζί με ποικίλα αγκάθια μαρτυρούν τη μετάβαση από την καλλιέργεια στη χορτονομή και τελικά στη βοσκή. Σποραδικές γκορτσιές και αγριοκορομηλιές θυμίζουν ότι άλλοτε οι αγρότες έμεναν μήνες πάνω στο βουνό.
Συνοπτική ιστορία του τοπίου
Τα Καλάνια έχουν εύφορα εδάφη που καλλιεργήθηκαν εδώ και αιώνες από τους ιδιοκτήτες των αγροτεμαχίων, οι οποίοι κατάγονται από τους Δελφούς. Είναι γνωστό ότι στο οροπέδιο από τις αρχές του 19ου αι. καλλιεργούντο σιτάρι και λαθούρι, το πρώτο στα κάπως υγρά βυθίσματα και το δεύτερο στην πετρώδη περίμετρο της λεκάνης. Παράλληλα, και χάρη στους αξιόλογους λιβαδικούς πόρους, τα Καλάνια αξιοποιούντο από τους Δελφιώτες και ως αλογολίβαδο.
Αρχικά, για την εξυπηρέτηση των εργασιών τους, οι αγρότες έφτιαξαν καλύβια τα οποία σταδιακά εξελίχθηκαν σε μικρές αγροικίες και αργότερα κάποια αναβαθμίστηκαν σε κάπως πιο άνετα καταλύματα. Πάνω στο βραχώδες ύψωμα που εποπτεύει το οροπέδιο κτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα ένα ταπεινό ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία. Το κτίσμα ανακαινίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα και ανακαταστευάστηκε το 1958.
Τα Καλάνια
Η βάση του άνδηρου του Προφήτη Ηλία Καλανιών μαρτυρά την ηλικία του κτίσματος
Ο ρόλος του Εθνικού Δρυμού Παρνασσού
Από το 1938, καταλυτικός παράγοντας για την εξέλιξη των χρήσεων στο οροπέδιο και ολόκληρο τον Παρνασσό - διστακτικά στην αρχή, πιο ξεκάθαρα αργότερα - υπήρξε η κήρυξη της περιοχής σε Εθνικό Δρυμό. Συγκεκριμένα, τα Καλάνια βρίσκονται ακριβώς στην καρδιά του πυρήνα του Εθνικού Δρυμού Παρνασσού. Με βάση τους όρους προστασίας, η ανάπτυξη οικοδομικών και άλλων δραστηριοτήτων συναντούσε πολλαπλά νομικά εμπόδια. Ο σημερινός επικέπτης που δεν αντιλαμβάνεται το ιδιαίτερο καθεστώς της περιοχής - ο Δρυμός έχει ελάχιστη σήμανση και σποραδικό έλεγχο - απορεί που αυτό το τόσο όμορφο τοπίο δεν έχει «αξιοποιηθεί» όπως το γειτονικό Λιβάδι Καλυβιών Αράχωβας, το οποίο εντωμεταξύ έχει εξελιχθεί σε μια πραγματική ορεινή πόλη.
Τα Καλάνια
Γενική άποψη του οροπεδίου
Πατήστε για μεγέθυνση
Τα Καλάνια
Γενική άποψη του οροπεδίου
Το θεσμικό πλαίσιο του Εθνικού Δρυμού ήρθε το 1938 για να προστατεύσει τη ζώνη ανάντι των Δελφών, από εξελίξεις που δυνητικά θα μπορούσαν να βλάψουν την αυθεντικότητα του Δελφικού τοπίου. Τις επόμενες δεκαετίες, και καθώς η βοτανική και ορνιθολογική έρευνα στον Παρνασσό αποκάλυπτε ότι ο κύριος βιολογικός πλούτος του βουνού βρισκόταν στις ορθοπλαγιές και τις ψηλές κορυφές, η χωροθέτηση της ζώνης αυστηρής προστασίας στο δασωμένο, μάλλον κοινότυπο και κάπως άφωνο Δυτικό Παρνασσό, ερμηνεύτηκε σαν μια πολιτική ελαχιστοποίησης των συγκρούσεων και ο Ενθικός Δρυμός Παρνασσού θεωρήθηκε μια επιλογή που δεν προσέφερε πολλά στο θέμα της προστασίας της βιοποικιλότητας. Σήμερα ωστόσο, με μια πιο πραγματιστική ματιά, κατανοώντας ότι ο αναπτυξιακός ρόλος που έπαιξαν τα χιονοδρομικά στην τοπική και ευρύτερη οικονομία δεν θα μπορούσε να ανασχεθεί, εύκολα συμπεραίνει κανείς ότι αν ο πυρήνας του δρυμού βρισκόταν στα ανατολικά ανάγλυφα, απλά το σύνολο του Παρνασσού θα είχε θυσιαστεί και τα Καλάνια θα είχαν γίνει μια περιοχή διόρωφων ενοικιαζόμενων καταλυμάτων πολυτελείας.
Τα Καλάνια
Αγριογούρουνο (Sus scrofa)
Χάρη στο καθεστώς του Εθνικού Δρυμού και την συνεπακόλουθη απώθηση κατασκευών και υποδομών, τα Καλάνια παραμένουν σήμερα έναν κρυμένο, ελάχιστα οχλούμενο, σχεδόν ανέγγιχτο ορεινό τοπίο. Ακόμα και οι αγροικίες διατηρούν, με ελάχιστες βελτιώσεις, την αρχική μορφή τους. Η ένταση των αγροτικών δραστηριοτήτων έχει φυσικά μειωθεί, αν και δεν έχει μηδενιστεί εντελώς, ενώ έχει αυξηθεί η ποκιλία των δέντρων, με τη φύτευση καρυδιών και άλλων καρποφόρων που μπορούν πλέον να αδρευτούν από το νερό της Κρύας Βρύσης.
Τα Καλάνια
Χουχουριστής (Strix aluco)
Υπό το πρίσμα της καλύτερης αντίληψης που έχουμε σήμερα για τα οικοσυστήματα της ορεινής Ρούμελης, είναι πλέον σαφές ότι χάρη στο νομικό κέλυφος του Εθνικού Δρυμού, τα Καλάνια, συνδυάζοντας την τοπιολογική ιδιαιτερότητα με τα πολύτιμα στοιχεία που κληροδοτεί το αγροτικό παρελθόν, συνιστούν ένα σπουδαίο συστατικό του Παρνασσού.
Η φύση
Τα Καλάνια αποτελούν κεφαλαιώδες στοιχείο του βιοτόπου των μεγάλων θηλαστικών. Κάθε σούρουπο, τα ζαρκάδια και τα αγριογούρουνα βγαίνουν από τις σκιές του δάσους για να γευτούν τους βλαστούς, τους σπόρους και τους καρπούς των νόστιμων αγρωστωδών και των ημιάγριων καρποφόρων. Μέσα από τα δάση, τις δολίνες και τις πτυχώσεις στα όρεια του οροπεδίου γίνεται και η επικοινωνία με την Αργοστήλια, άλλο σπουδαίο λιβαδικό τοίου του Παρνασσού - και από εκεί η σύνδεση με την απεραντοσύνη της Γκιώνας, των Βαρδουσίων και της Νότιας Πίνδου.
Τα Καλάνια
Φιδαετός (Circaetus gallicus)
Μέσα στο πυκνοδασωμένο τοπίο του Δυτικού Παρνασσού, το ανοιχτό τοπίο της λεκάνης, που ποικίλεται από μικρούς βραχώνες, θάμνους και πτυχώσεις, είναι ιδανικός βιότοπος για τα ερπετά και συνεπακόλουθα για τα μεσαία αρπακτικά πουλιά, και ειδικά το Φιδαετό, που χρειάζεται γυμνές εκτάσεις για να κυνηγήσει. Παράλληλα, τα ώριμα έλατα της περιμέτρου δίνουν πολλές ευκαιρίες στα καθαρά δασικά πουλιά, όπως οι δρυοκολάπτες, και ιδιαίτερα ο Πράσινος, που αναζητά τη λεία του τόσο στους νεκρούς κορμούς, όσο και στο ανοιχτό έδαφος του οροπεδίου.
Τα Καλάνια
Πράσινος δρυοκολάπτης (Picus viridis)
Το οροπέδιο έχει τρεις φυσικές πύλες: το μεγάλο άνοιγμα στα νότια, όπου και το χαμηλότερο σημείο και η μοναδική οδική είσοδος, το πέρασμα προς την Κρύα Βρύση και το χαμηλό διάσελο ανάμεσα στην Καμινόραχη και το Σαμαδαριό, στα 1470 μ. Ο δρόμος που το εξυπηρετεί, αδιέξοδο παρακλάδι του περιμετρικού δρόμου του Δυτικού Παρνασσού, διακλαδίζεται μέσα στο οροπέδιο σε επίσης αδιέξοδα δρομάκια που όλα καταλήγουν σε κάποια αγροικία. Έτσι, σε αντίθεση με το Λιβάδι Αράχωβας, που έχει κατακερματιστεί από χρήσεις και δρομάκια, τα Καλάνια παραμένουν ακέραια.
ferruginea
.
coriophora
subsp. fragrans
Η χλωρίδα του καθεαυτό λιβαδιού των Καλανιών περιλαμβάνει είδη που άντεξαν κάτω από αιώνες άρωσης, βόσκησης και ανταγωνισμού από τα εδώδιμα αγροστώδη. Τις τελευταίες, ωστόσο, τα πιο πετρώδη τμήματα του οροπεδίου αποικούνται ξανά από μεγαλύτερη ποικιλία ειδών και τα Καλάνια εξελίσσονται σταδιακά σε ένα τυπικό ορεινό λιβαδικό οικοσύστημα.
damasonium
.
topaliana
subsp. delphica
Μεγαλύτερο βοτανικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι βραχώδεις σχηματισμοί της περιμέτρου, όπως το στενό φαραγγάκι στο πέρασμα προς την Κρύα Βρύση και οι διάσπαρτες δολίνες, ενώ και τα γύρω δασικά περιβάλλοντα διατηρούν την υψηλή ποικιλότητα χλωρίδας που χαρακτηρίζει το ελατόδασος του Παρνασσού.
Μονοπάτια και διαδρομές
Στην εποχή της ακμής της ορεινής οικονομίας τα Καλάνια υπήρξαν κόμβος ενός πολύκλαδου δικτύου μονοπατιών, που εξυπηρετούσαν τόσο τις μετακινήσεις των αγροτών, όσο και τη μεταφορά της ξυλείας από τα δάση του δυτικού Παρνασσού προς την κοιλάδα της Άμφισσας.
Ανεξάρτητα από τον πετρόχτιστο δρόμο από το Δόκανο προς τον Ελαιώνα που κατασκευάστηκε στα 1920 και λειτούργησε για δυο δεκαετίες υποστηρίζοντας τις υλοτομίες της ζώνης της Αγόριανης, από το δυτικό λοβό των Καλανιών ξεκινούσε ένα καλό μονοπάτι που περνούσε από το χαμηλό διάσελο της Καμινόραχης, έφτανε στα οροπέδια των Τριών Πηγαδιών (Άγιος Νικόλαος, Μετόχι και Παναγιά) και μέσω της μονής Προφήτη Ηλία κατέβαινε στον ελαιώνα, κοντά στην Άμφισσα. Το μονοπάτι αυτό έχει χαθεί κατά τόπους, αλλά η όδευσή του είναι σαφής και μπορεί να περπατηθεί, ενδεχομένως ως τμήμα ενός διασκελισμού του Δυτικού Παρνασσού. Η πορεία περιγράφεται στη σελίδα Μονή Προφήτη Ηλία-Καλάνια.
Τα Καλάνια
Στην Κρύα Βρύση
Το μονοπάτι από την Αγόριανη προς τους Δελφούς περνούσε από την Κρύα Βρύση και διατρέχοντας τα Καλάνια έφτανε στο Κρόκι, από όπου κατέβαινε την αρχαία «σκάλα» προς το μικρό χωριό Καστρί, τον διάδοχο του συνοικισμού του φημισμένου μαντείου και πρόγονο των σημερινών Δελφών. Όλη η διαδρομή από την Αγόριανη μέχρι του Δελφούς, μια πορεία με σπουδαίο τοπιολογικό και ιστορικό πλούτο, έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε4 και αποτελεί το προτελευταίο σκέλος της μεγάλης διαδρομής στην ηπειρωτική Ελλάδα, πριν δηλαδή ο πεζοπόρος χρησιμοποιήσει (θεωρητικά, τουλάχιστον) το πορθμείο Άγιος Νικόλαος-Αίγιο για να περάσει στην Πελοπόννησο. Το σκέλος αυτό περιγράφεται στη σελίδα Ε4 Αγόριανη-Δελφοί.
Τα Καλάνια
Ανάπαυλα στον Προφήτη Ηλία Καλανιών
Τέλος, για την εξερεύνηση της περιοχής, προτείνουμε μια μικρότερη - και μάλιστα κυκλική - πορεία, που εκκινεί από τα Καλάνια, περνά από την Κρύα Βρύση και αφού μας ξεναγήσει στα φυσικά και γεωλογικά θαύματα του Δυτικού Παρνασσού επιστρέφει στην αφετηρία: πρόκειται για την Κυκλική πορεία στα Καλάνια.
Τα Καλάνια
Η καταβόθρα της λεκάνης της Κρύας Βρύσης
Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide greece
Οδηγος του Παρνασσου
Ο οδηγός Παρνασσός topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android ως μία απο τις δεκάδες διαθέσιμες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide greece. Ο Παρνασσός περιλαμβάνεται στην ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας. Αποκτήστε τον οδηγό Παρνασσός topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Παρνασσός topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό του Παρνασσού ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή, επιλέγοντάς τον από την ομάδα της Κεντρικής Ελλάδας.
Όλα τα σημεία ενδιαφέροντος που απεικονίζονται στο χάρτη αποτελούν διαδραστικές πηγές πληροφορίας της εφαρμογής: στο πεδίο, κάθε σημείο προβάλλεται αυτόματα στην οθόνη όταν το πλησιάζουμε και μας οδηγεί στο σχετικό λήμα του ψηφιακού οδηγού που περιέχεται στην εφαρμογή.
