Η φύση του Παρνασσού

Σπήλαια
και άλλες καρστικές μορφές
του Παρνασσού

Λόγω της μεγάλης έκτασης και της έντονης καρστικοποίησης των ασβεστολίθων, το τοπίο, τόσο στο Ανατολικό, όσο και στο Δυτικό συγκρότημα του Παρνασσού, είναι κατάσπαρτο από αναρίθμητες δολίνες, βάραθρα και σπήλαια. Πολλά από τα σπήλαια είναι επισκέψιμα, αν και αρκετά απαιτούν επίπονο περπάτημα ή παρουσιάζουν τεχνικές δυσκολίες. Ανάμεσά τους, το Κωρύκειο Άντρο και ο Επτάστομος, δυο από τα πιο γνωστά, για διαφορετικούς λόγους, καρστικά έγκοιλα της χώρας.

Ο χάρτης και ο πιο κάτω κατάλογος συγκεντρώνουν τα πιό γνωστά σπήλαια και βάραθρα, ενώ τα πιό κάτω λήματα συμπληρώνουν την αναφορά με περιγραφές και φωτογραφίες.

Οι πόλγες

Η πόλγη Λιβάδι Αράχωβας

Το Λιβάδι Αράχωβας είναι μια μεγάλη πόλγη (10.000 στρέμματα) σε υψόμετρο 1060-1100μ ανάμεσα στο Δυτικό και τον Ανατολικό Παρνασσό. Πολλοί και μεγάλοι χείμαρροι και ένα πλούσιο καρστικό δίκτυο από την περιοχή του Γεροντόβραχου εισρέουν στη λέκανη. Παράλληλα, ένας μικρός υπόγειος ποταμός, ο Τριζινίκος, αποστραγγίζει την Παλιοβούνα στο σύστημα της πόλγης. Λόγω αυτών των εισροών, ένα μεγάλο μέρος του Λιβαδιού πλημμύριζε την άνοιξη, ενισχύοντας την ευφορία των κτημάτων.

Η πόλγη πλημμύριζε κάθε άνοιξη, τόσο στο τμήμα που σήμερα καλλιεργείται, όσο και στη ζώνη προς το χαμηλότερο σημείο, στο νότιο άκρο της.

Κατά τη δεκαετία του 1960 κατασκευάστηκε ένα μεγάλο αποστραγγιστικό δίκτυο που ταπείνωσε τον υδροφόρο ορίζοντα της λεκάνης, μεταφέροντας τα νερά στο νότιο άκρο της. Το έργο αυτό ανακατασκευάστηκε κατά ένα μέρος και οι νεότερες τάφροι είναι αποτελεσματικότερες. Οι δύο μεγάλοι κλάδοι του δικτύου οδηγούνται σε υπόγεια σήραγγα που διάτρησε την ασβεστολιθική παρειά μέχρι το νότιο, εξωτερικό πρανές του βουνού. Η σήραγγα αυτή, ελεγχόμενη από θυρόφραγμα, διοχετεύει τα νερά της πόλγης στη λεκάνη απορροής του Πλειστού, όπου αρδεύουν τον ελαιώνα. Χάριν της οικιστικής επέκτασης στο Λιβάδι, το δίκτυο συντηρείται και λειτουργεί αποτελεσματικά και τα τελευταία χρόνια, μόνο ένα μικρό τμήμα κοντά στο θυρόφραγμα πλημμυρίζει την άνοιξη.

Διαβάστε περισσότερα για την ιστορία και την εξέλιξη του οροπεδίου, καθώς και για τις διαδρομές στην ευρύτερη περιοχή, στο κεφάλαιο Το Λιβάδι Αράχωβας.

Η πόλγη Καλάνια

Η πόλγη Καλάνια είναι μια σχετικά μεγάλη (1200 στρέμματα) κλειστή λεκάνη, που βρίσκεται στο κέντρο του Δυτικού Παρνασσού, σε υψόμετρο 1380 μ. Η λεκάνη καλλιεργείται εδώ και αιώνες και δεν έχει καθόλου δενδρώδη βλάστηση, παρόλο που περιβάλλεται από αρκετά ψηλούς δασωμένους όγκους.

Εκτός από τη γεωργική δραστηριότητα - κυρίως δημητριακά και κτηνοτροφικά φυτά - τα Καλάνια αποτέλεσαν έναν από τους πόλους της οργανωμένης υλοτομίας, ειδικά στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, οπόταν από εδώ φόρτωναν την ξυλεία που μέσω ενός μακρύτατου πετρόχτιστου δρόμου μετεφέρετο στην περιοχή της μονής Προφήτη Ηλία, από όπου κατέληγε στο λιμάνι της Ιτέας για μεταφόρτωση.

Λόγω των πιο πάνω δραστηριοτήτων, τα Καλάνια φιλοξένησαν μια διάσπαρτη εποχική κατοίκηση με πέτρινες καλύβες, που τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα πήραν τη μορφή μικρών αγροικιών. Στα βορινά της λεκάνης, πάνω σε ωραίο πετρόλοφο με περίοπτη θέα, κτίστηκε το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία. Μεταπολεμικά, για την προστασία των καλλιεργειών και των κατοικιών, έχει κατασκευαστεί ένα μικρό αποστραγγιστικό δίκτυο που καταλήγει στη φυσική καταβόθρα, που αποστράγγιζε και παλιότερα τη λεκάνη.

Σήμερα τα Καλάνια εξυπηρετούνται από καλό δασικό δρόμο και υδρεύονται από το υδραγωγείο Καλής Βρύσης-Δελφών.

Τα σπήλαια

Το Κωρύκειο Άντρο

Το Κωρύκειο Αντρο είναι ένα μεγάλο σπήλαιο στη νότια απόληξη της Παλιοβούνας, σε θέση που προσφέρει εξαιρετική εποπτεία στο Λιβάδι Αράχωβας. Το σπήλαιο αποτελείται από δύο αίθουσες: η πρώτη έχει μήκος 90 μ., πλάτος 60 μ. και ύψος 40 μ. και φέρει αρκετές σταλακτιτικές δομές στα τοιχώματα, ενώ η δεύτερη είναι πολύ μικρότερη και βρίσκεται πίσω από μία ομάδα ογκωδών σταλακτιτικών σχηματισμών. Η δεύτερη αυτή αίθουσα έχει εμφανέστερο διάκοσμο.

Στις συστηματικές ανασκαφές που έγιναν εδώ στα 1970-71 αποκαλύφθηκαν ευρήματα που χρονολογούνται από τη νεολιθική (γραπτή κεραμική, ειδώλια, κοσμήματα, λιθοτεχνία, όστρεα και οστά πανίδας) έως και τη ρωμαϊκή εποχή (κεραμική, ειδώλια, θραύσματα αγαλμάτων, κοσμήματα και οστά πανίδας, βρίσκονται στο μουσείο των Δελφών).

Το σπήλαιο οφείλει το αρχαιότατο όνομά του στην νύμφη Κωρυκεία ή στο σχήμα ορισμένων μεγάλων σταλαγμιτών, που θυμίζει αυτό των "κωρύκων", ασκών από δέρματα ζώων. Στην αρχαιότητα ήταν αφιερωμένο αρχικά στις συνοδούς του Απόλλωνα Κωρυκειάδες Νύμφες. Στα ιστορικά χρόνια ήταν αφιερωμένο στη λατρεία του θεού Πάνα και χρησιμοποιήθηκε για τελετές συνδεδεμένες με το Μαντείο των Δελφών. Εύρημα αποκαλυπτικό για τη σχέση του σπηλαίου με το μεγάλο μαντείο αποτελούν οι αστράγαλοι ζώων που βρέθηκαν σε μεγάλο αριθμό, και οι οποίοι αποτελούσαν αντικείμενα μαντικής τέχνης. Λαξεμένες στο βράχο επιγραφές επιβεβαιώνουν τη χρήση του σπηλαίου ως χώρο τελετών κατά τον 4ο αιώνα, αλλά και την επισκεψιμότητα της θέσης κατά τα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια.

Το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε ως φυσικό ψυγείο από τους ντόπιους, που το ονόμασαν Σαρανταύλι, λόγω της εντονότατης αντήχησης που εμφανίζει. Από την αρχαιότητα μέχρι και πρόσφατα προσπελαύνονταν αποκλειστικά από μονοπάτι που με ελιγμούς ξεπερνούσε την απόκρηνη πλαγιά, ενώ σήμερα εξυπηρετείται από (δύσβατο) χωματόδρομο, που σταματά λίγο πριν το άνοιγμα του σπηλαίου. Κατά διαστήματα οργανώνονται παραστάσεις ή μουσικά δρώμενα.

Η Νεραϊδοσπηλιά

Η Νεραϊδοσπηλιά είναι μια σχετικά μεγάλη σπηλιά, στη βάση μεγάλου ασβεστολιθικού τοίχου, στη βόρεια όψη του όγκου του Γερολέκκα. Η θέση βρίσκεται στο ψηλότερο βατό σημείο μιας μεγάλης, ελατοσκέπαστης πλαγιάς που υψώνεται πάνω από τη Βάργιανη και κοντά στο μονοπάτι που από το χωριό ανηφόριζε προς την περιοχή Δόκανο, όπου διακλαδιζόταν προς Δρσοσοχώρι (Κωλοβάτα) και Αργοστήλια.

Η θέση χαρακτηρίζεται από τις έντονες κλίσεις και το μονοπάτι που αποκλίνει από τη διαδρομή Βάργιανη-Δόκανο ελίσσεται σε απόκρημνο πεδίο, στο τέλος δε έχει μια σειρά εκτεθειμένα τμήματα, όλα καλά ασφαλισμένα με σταθερά σχοινιά.

Φτάνοντας στη βάση του τοίχου, σε υψόμετρο 1320 μ., διακρίνεται η είσοδος της σπηλιάς, φαρδύ άνοιγμα με πλάτος 30 μ. και ύψος περίπου 8 μ. Η ίδια η σπηλιά είναι το βατό σκέλος ενός μεγάλου υπόγειου ποταμού και παρόλες τις τεκτονικές αλλαγές και τις κατακρημνίσεις διατηρεί τη μορφή και τη μέρος της ροής.

Μετά την είσοδο, το δάπεδο στο εσωτερικό της σπηλιάς είναι επίπεδο. Αμέσως ερχόμαστε σε επαφή με την πρώτη και μεγαλύτερη λιθωματική λεκάνη, ένα εντυπωσιακό σχηματισμό από ασβεστιτικές αποθέσεις, με ύψος 1.1 μ. και κυμματοειδή κάτοψη. Η λεκάνη έχει πολύ, λιγότερο ή και καθόλου νερό, ανάλογα με τον πλούτο υδατικών πόρων ανά εποχή: συνήθως, με το τέλος της Άνοιξης, οι λεκάνες είναι στεγνές.

Καθότι η πρώτη αυτή λεκάνη κλείνει όλο το χώρο, η προώθησή μας πιο πέρα απαιτεί τον δρασκελισμό της, πράγμα που δεν είναι προφανές όταν έχει νερό ή πρέπον όταν δεν έχει.

Ανάντι της πρώτης λεκάνης σχηματίζονται διαδοχικές λιθωματικές λεκάνες με παρόμοιο ύψος και σταδιακά μικρότερη επιφάνεια. Τα μέτωπα όλων αυτών των λεκανών σχηματίστηκαν λόγω της διαδοχικής αξομείωσης της στάθμης του νερού, κατά τη διάρκεια του γεωλογικού χρόνου.

Στη τελευταία εσωτερική αίθουσα, το νερό που σταλάζει από σχίσμα της οροφής δημιουργεί μια ρηχή λίμνη με κατάλευκο πυθμένα. Η λίμνη αυτή, όπου οι Βαργιανίτες φαντάστηκαν μεράιδες να χορεύουν, ενέπνευσε το όνομα του σπηλαίου.

Μετά από αυτήν τη λίμνη, η διατομή του ρήγματος στενεύει και δεν υπάρχουν πλέον λιθωματικές λεκάνες, αλλά μόνο σταλακτίτες στα τοιχώματα. Ύστερα από μια απότομη ανάβαση με αναρρίχηση φτάνουμε στο τέλος του σπηλαίου με συνολικό μήκος διαδρομής 260 μ.

Η Μπαρουτοσπηλιά

Εντυπωσιακός σχηματισμός με δύο μεγάλες αίθουσες και μικρότερα παρακλάδια. Το πολύ μεγάλο ύψος της κύριας αίθουσας, το πλήθος των λιθωματικών λεκανών που σχηματίζουν επίπεδα και ο ποικίλος σταλαγμιτικός διάκοσμος συνθέτουν ένα εντυπωσιακό και εύκολο στην προσπέλαση και "εξερεύνηση" σπήλαιο. Η χαμηλότερη αίθουσα έχει και δεύτερη, μικρότερη, είσοδο. Σύμφωνα με τις τοπικές παραδόσεις, η σπηλιά φιλοξένησε στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 ένα κρυφό εργαστήρι παρασκευής μπαρουτιού, από όπου πήρε και το όνομά της. Υπάρχει άλλη μία, μικρότερη, σπηλιά στην απέναντι όχθη της ρεματιάς.

Στο εσωτερικό της σπηλιάς, ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί ένας μεγάλος μαργαϊκός σχηματισμός, που μοιάζει με μάτι προϊστορικού τέρατος.

Η Μπαρουτοσπηλιά προσπελαύνεται με πολύ καλό μονοπάτι από τα κατάντι. Το μονοπάτι συνεχίζει και προς τα ανάντι: άλλοτε ήταν ένας κεντρικός άξονας προς τη μεσαία ζώνη του βουνού, τώρα είναι λιγότερο πατημένο.

Σπήλαιο Οδυσσέα Αντρούτσου

Το σπήλαιο του Οδυσσέα Ανδρούτσου είναι μία από τις ιστορικές "αποκλείστρες" του Παρνασσού, δηλαδή φυσικά καταφύγια που οι κάτοικοι των χωριών χρησιμοποιούσαν σε περιπτώσεις επιδρομών. Πριν την εγκατάσταση του Ο. Ανδρούτσου, το σπήλαιο λεγόταν Δρακοσπηλιά. Πρόκειται για ευρύχωρο σπήλαιο στο βράχινο μέτωπο Ανατολικό, πάνω από την Τιθορέα, στη δεξιά (δυτικού προσανατολισμού) παρειά της χαράδρας της Βελίτσας. Η συγκεκριμένη σπηλιά, είχε ήδη φιλοξενήσει τους Βελιτσιώτες, όταν την επέλεξε ο αγωνιστής του 1821 Οδυσσέας Ανδρούτσος, καθότι βρέθηκε σε δυσμένεια, όπως και πολλοί άλλοι οπλαρχηγοί, από την νέα κυβέρνηση της Ελλάδας, για να εγκαταστήσει εκεί την οικογένειά του.

Καθώς η είσοδος της σπηλιάς στέκεται πάνω από κάθετο τοίχο ύψους περίπου 40 μ., ο Ανδρούτσος έφτιαξε ξύλινη σκάλα και εγκατέστησε σύστημα με βαρούλκο για να ανεβάζει τρόφιμα. Διαμόρφωσε τον εσωτερικό χώρο σε δωμάτια, έχτισε δεξαμενή νερού και ένα μακρύ τοίχο στην είσοδο και τοποθέτησε δύο μικρά κανόνια. Λέγεται ότι έχτισε και μια μικρή εκκλησία, στην οποία τελέστηκαν και οι γάμοι της ετεροθαλούς αδελφής του Ταρσίτσας με τον Άγγλο Edward John Trelawny. Όσο διάστημα διέμενε εκεί η οικογένειά του, το σπήλαιο φυλασσόταν από μικρή φρουρά. Μετά την δολοφονία του Ανδρούτσου, η οικογένεια του παρελήφθη από αγγλικό πολεμικό πλοίο στην Σκάλα Αταλάντης και μεταφέρθηκε στην αγγλοκρατούμενη Ζάκυνθο.

Σήμερα, η προσπέλαση είναι πολύ επικίνδυνη και γίνεται με μεταλλική σκάλα και ασφάλεια από σταθερό σκοινί. Παρακείμενα λείψανα ξύλινης σκάλας είναι νεότερα της εποχής του Ανδρούτσου και ανήκουν σε σκαλωσιές που φτιάχτηκαν το 1897, όταν οι κάτοικοι της Βελίτσας (Πάνω Τιθορέα) μετέφεραν τα πράγματά τους στη σπηλιά, έτοιμοι να κρυφτούν, αν η κατάσταση μετά τον ατυχή Ελληνοτουρκικό πόλεμο επιδεινωνόταν.

Σπηλιά της Κοντύλως

Η σπηλιά της Κοντύλως στον Άνω Πολύδροσο είναι ένα από τα σπήλαια που είναι εύκολα επισκέψιμα, με σύντομο μονοπάτι από το χωριό. Η σπηλιά αποτελείται από μία μεγάλη αίθουσα πλάτους 20μ με ωραίους πέτρινους σχηματισμούς και σταλακτιτικό διάκοσμο.

Η σπηλιά παλιότερα λεγόταν Αλπότρουπα και πήρε το νεότερο όνομά της από την ερωτική περιπέτεια δύο νέων της Πάνω Σουβάλας, που έβρισκαν καταφύγιο κάτω από τη σκέπη της. Λέγεται λοιπόν, ότι ένας νεαρός τσοπάνης, ονόματι Μαστροκώστας, συναντούσε κρυφά στην Αλπότρουπα την Κοντύλω Βρίζα. Το μυστικό αποκαλύφθηκε και μετά την ευτυχή κατάληξη του ειδυλλίου, το σπήλαιο πήρε το όνομα της κοπέλας.

Η σπηλιά Φουρνού

Μεγάλο αλλά αβαθές σπήλαιο σε βράχινο μέτωπο που αντικρίζει την Αγόριανη, από τις πλαγιές του Γερολέκα. Το όνομά της κάνει αναφορά στο σχήμα της, που μοιάζει με το άνοιγμα του παραδοσιακού φούρνου των χωριών.

Σπηλιές Τιθορέας

Πάνω από την Τιθορέα και στο μονοπάτι προς τις σπηλαιοκκλησιές της Αγερσαλής και της Ζωοδόχου Πηγής υπάρχουν πολλές σπηλιές, με μικρό σπηλαιολογικό αλλά αξιόλογο αισθητικό ενδιαφέρον. Οι βράχοι που τις φιλοξενούν είναι στολισμένοι με εντυπωσιακές νερογλυφές.

Σπηλιές Αγίας Μαρίνας

Σε απόκρημνη θέση, πάνω από τη μονή Παναγίας της Αγίας Μαρίνας, απλώνεται μια σειρά κοιλότητες και βραχοσκεπές. Η πιο εντυπωσιακή από αυτές, ο Τρύπιος Βράχος, έχει πολύπτυχη δομή και ένα χαρακτηριστικό άνοιγμα ένα από τα πετάσματα.

Μια ακόμη κοιλότητα, η Σταχτοσπηλιά, και μερικές ρηχές βραχοσκεπές, συμπληρώνουν το συγκρότημα.

Παράθυρο Λιάκουρας

Σε απόκρημνη θέση, στα βορινά αντερείσματα του συγκροτήματος της Λιάκουρας, πολύ κοντά στην κορυφογραμμή, διακρίνεται μεγάλο "παράθυρο". Το παράθυρο είναι προσπελάσιμο από τη θέση Λύκερι, προκορυφή της Λιάκουρας.

Βραχοσκεπή Βρουλιά

Πάνω από το Ζεμενό, στην περιοχή Βρουλιάς, σε θέση στη βάση της ορθοπλαγιάς του Κούβελου, που προσπελαύνεται από τους εγκαταλελειμένους δρόμους των μεταλλείων βωξίτη, υπάρχει πολύ μεγάλη βραχοσκεπή που ολοκληρώνεται σε σπηλιά, με διαστάσεις 10x4.5 μ.

Τα βάραθρα

Εκτός των παρακάτω, πολλά άλλα σπήλαια και βάραθρα έχουν εξερευνηθεί τα τελευταία χρόνια από σπηλαιολογικές ομάδες (έχουν δημοσιευτεί περιγραφές σπηλαίων και βαράθρων, όπως το Κρυπτόν, η Γουρνούλα, η Χρυσοσπηλιά κλπ).

Ο Επτάστομος

Ο Επτάστομος βρίσκεται κοντά στην Κρύα Βρύση, μια περιοχή του Παρνασσού με πολλές καρστικές μορφές. Πρόκειται για ένα μεγάλο βάραθρο που παίρνει το όνομά του από την υπόθεση πολλών εισόδων που συγκλίνουν στο κεντρικό βάραθρο, καθότι βρίσκεται στο κέντρο ενός μεγάλου χάσματος με πολλά βυθίσματα. Η τοποθεσία είναι υποβλητική, σχεδόν τρομακτική.

Ο σχηματισμός αποτελείται από ένα κεντρικό βάραθρο βάθους 60 μέτρων, με διάμετρο περίπου 20 μέτρων, στο οποίο συγκλίνουν άλλες μικρότερες διακλάσεις. Καθότι το στόμιο του σπηλαίου λειτουργεί ως χωνί, που συγκεντρώνει τα κατακρημνίσματα, στον πυθμένα υπάρχει μόνιμα παγωμένο χιόνι, ενώ το χειμώνα από τις διακλάσεις των τοιχωμάτων κρέμονται μεγάλοι παγοσταλακτίτες, καθώς το βάραθρο διατηρεί σε όλη τη διάρκεια του χρόνου πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, από 0 έως –2 °C.

Σε μια άκρη του πυθμένα δημιουργείται παροδική λίμνη.

Η περίμετρος του βάραθρου είναι απόκρημνη και επισφαλής. Η κατάβαση στον Επτάστομο είναι τεχνικά δύσκολη και επιχειρείται μόνο από σπηλαιολόγους με κατάλληλο εξοπλισμό. Παρόλα αυτά, λέγεται ότι παλαιότερα οι κάτοικοι του χωριού, ελλείψει ψυγείου, αποθήκευαν στο εσωτερικό του τυριά με σκοπό τη συντήρησή τους.

Ο Πλατυκάρκαρος

Εντυπωσιακό βάραθρο με μεγάλο στόμιο εισόδου (διάμετρος 7 περίπου μ.) και κατακόρυφο βάθος 80 μ. Το σπήλαιο έχει σχήμα καμπάνας και στον πάτο του το μέγιστο πλάτος φτάνει τα 40μ.

Ο Δρακοκάρκαρος

Ο Δρακοκάρκαρος είναι ένα βάραθρο με σπηλαιολογικό και ιστορικό ενδιαφέρον. Πρόκειται για ένα κάθετο βύθισμα με συνολικό βάθος 65 μ., που διανοίγεται σε καρστικό πλάτωμα στη θέση Σαραντάρι, λίγο ψηλότερα από το εκεί ορειβατικό καταφύγιο. Λόγω του υψομέτρου και της παρατεταμένης χιονοκάλυψης, το βάραθρο έχει έντονη επιρροή από ρέοντα νερά και φέρει πλούσιο διάκοσμο από σταλακτίτες, σταλαγμίτες, κουρτίνες και κολώνες. Επιπλέον, φιλοξενεί σημαντικούς πληθυσμούς νυχτερίδων, που έχουν αποθέσει μεγάλες ποσότητες περιττωμάτων (γουανό).

Το στόμιο του σπηλαίου, που είναι μάλλον στενό (διαστάσεις 1x0,5μ.), οδηγεί απευθείας στο κυρίως βάραθρο. Το πρώτο βατό επίπεδο είναι στρωμένο με πέτρες, που σχηματίζουν μικρό ύψωμα. Στο επίπεδο αυτό υπάρχουν αρκετοί σταλακτίτες.

Χαμηλότερα βρίσκεται το τελευταίο τμήμα του σπηλαίου, μια μεγάλη αίθουσα διαστάσεων 58x42 μ., διακοσμημένη με πολλούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες, οι οποίοι συνδέουν σειρά ογκολίθων που προέρχονται από εγκατακρήμνιση του κοίλου.

Η κατάβαση στο βάραθρο απαιτεί σπηλαιολογικές τεχνικές και κατάλληλο εξοπλισμό.

Το βάραθρο συνδέθηκε με την εκτέλεση 31 καταγομένων από τα κεφαλοχώρια της περιοχής, που μετά την είσοδο του ΕΛΑΣ στην Αράχοβα και μεταξύ 8 Αυγούστου και 4 Σεπτεμβρίου 1944, συνελήφθησαν με την κατηγορία του «προδότη» από την Εθνική Πολιτοφυλακή του ΕΛΑΣ, εκτελέστηκαν και τα πτώματά τους ρίχθηκαν στο βάραθρο. Οι σοροί τους ανασύρθηκαν τον Ιούνιο του 1945 από την τοπική Χωροφυλακή.

Το βάραθρο Κάρκαλου Αγόριανης

Το βάραθρο Κάρκαλος είναι ευμεγέθες βύθισμα στα νότια της Αγόριανης με κατακόρυφο βάθος περίπου 25 μ.

Όπως και σε πολλά άλλα ορατά βάραθρα, η οροφή της κοιλότητας κατακρημνίστηκε, ανοίγοντας βάραθρο διαστάσεων εισόδου 25x35 μ., Τα υλικά από την οροφή έχουν σχηματίσει λόφο στο κέντρο του κοίλου, πάνω στον οποίο υπάρχει βλάστηση. Το βάραθρο διευρύνεται προς τα κάτω και επεκτείνεται κάτω από βραχοσκεπή στρωμένη με άμμο.

Η βόρεια πλευρά έχει δύο κατακόρυφες "καμινάδες" με πλούσιο διάκοσμο.

Το βάραθρο Κάρκαλος Αγόριανης είναι γνωστό στους σπηλαιολόγους και ως Jurassic Park.

Το σπηλαιοβάραθρο Απόλλων Δαύλειας

Ενδιαφέρον συγκρότημα στην περιοχή της Δαύλειας. Ένας στενός διάδρομος οδηγεί σε ευρύχωρη αίθουσα με πλούσιο διάκοσμο. Στη συνέχεια ακολουθούν μεγάλος κατηφορικός διάδρομος και αίθουσα, ενώ υπάρχει ροή νερού. Το δεύτερο αυτό τμήμα έχει πολύ ενδιαφέροντα στολισμό και καταλήγει σε σιφώνι με νερό.

Το βάραθρο Γεροντόβραχου

Βάραθρο μήκους 25μ. και βαθους 30μ. στις πλαγιές του Γεροντόβραχου (υψ. 2110μ.). Στον πυθμένα υπάρχει μόνιμη μάζα παγωμένου χιονιού.

Γουρνούλα

Σπήλαιοβάραθρο μικρών εσωτερικών διαστάσεων (βάθος 8μ.), με ελάχιστο διάκοσμο.

Το βάραθρο Κάρκαρος

Μικρό βάραθρο βάθους 7 μ. στην περιοχή Σαραντάρι, νότια από τις εγκαταστάσεις του Ski Club.

Το βάραθρο αποτελεί μια από τις θέσεις ανάπαυσης για τις Κιτρινοκαλιακούδες, που είναι γνωστό ότι έχουν σπηλαιόφιλες συνήθειες.

Το βάραθρο Amazon

Βάραθρο επάνω σε ρήγμα με μέγιστο βάθος 25μ. Στον πυθμένα του ρήγματος ανοίγεται σπήλαιο που στο τέλος του υπάρχει μια μικρή αίθουσα 2-7μ.

Το σπηλαιοβάραθρο Κάρκαρη Πολυδρόσου

Το σπηλαιοβάραθρο Κάρκαρη στον ΑηΛιά Πολυδρόσου είναι το ομορφότερο βάραθρο του Παρνασσού. Βρίσκεται λίγο πάνω απο το μεγάλο κεφαλάρι του Κηφισσού και θεωρείται ότι η δημιουργία του συνδέεται με τη παρουσία των πηγών. Η είσοδος του σπηλαίου έχει διαστάσεις μόλις 1x0.5 μ. και δίνει πρόσβαση στον κύριο σχηματισμό, που έχει βάθος 50μ. με πλούσιο διάκοσμο σταλακτιτών και σταλαγμιτών.

Το βάραθρο Δρακοκάρκαρο Τζίβα

Εντυπωσιακό σπηλαιοβάραθρο με είσοδο διαμέτρου 4μ. και βάθους περίπου 50μ. Έχει 2 οριζόντιες αίθουσες στην αρχή και συνεχίζει με 2 διαφορετικές διαδρομές που οδηγούν σε τρεις καταστόλιστες αίθουσες. Βρίσκεται πάνω από το Δροσοχώρι, στα 1260μ, αλλά εντοπίζεται δύσκολα. Το όνομά του συνδέεται με τοπικούς θρύλους.

Οι καταβόθρες

Η καταβόθρα της Μεγάλης Βρύσης

Μεγάλη καταβόθρα που συγκεντρώνει τα νερά όλης της λεκάνης της Μεγάλης Βρύσης.

Η καταβόθρα στο Βαρκό του Δεσπότη

Η ρηχή αλλά μεγάλη δολίνη με το εύγλωττο όνομα "ο Βαρκός του Δεσπότη" απλώνεται κατά μήκος μιας επιμήκους ύφεσης στην περιοχή Νίταμος. Η δολίνη συγκεντρώνει σημαντικές απορροές από τους γύρω όγκους και πλημμυρίζει το χειμώνα, ενώ ο υδροφόρος ορίζοντάς της τροφοδοτεί ένα παλιό πηγάδι. Η παροχέτευση των πλημμυρικών νερών γίνεται από ευμεγέθη καταβόθρα στο νότιο άκρο της λεκάνης.

Η καταβόθρα Φτερόλακκα

Η δολίνη Φτερόλακκα, στην περιοχή της Αργοστήλιας, αποστραγγίζεται σε μεγάλη καταβόθρα βάθους 290 μ. Κατά μήκος του αναπτύγματός της συναντώνται εντυπωσιακοί καταρράκτες, υπόγειες λίμνες και σιφόνια.

Η προσπέλασή είναι εύκολη, αλλά η κατάβαση έχει πολλές τεχνικές απαιτήσεις που περιλαμβάνουν σπηλαιοκατάδυση. Υπάρχουν μόνιμες ασφάλειες, που έχουν τοποθετηθεί στη διάρκεια των εξερευνήσεων (αποστολές του ΣΠΕΛΕΟ το 1989 & 1990, κοινή αποστολή ΕΣΕ & ΣΠΕΛΕΟ το 1991, έκτοτε αποστολές του ΣΕΛΑΣ και το 2017 της ομάδας ΥΠΟΓΑΙΑ.)

Καρστικές πηγές και υπόγειοι ποταμοί

Λόγω της έκτασης των καρστικών δικτύων του Παρνασσού, σε πολλές θέσεις του βουνού σχηματίζονται σημαντικές πηγές, μερικές από τις οποίες υδρεύουν τους κατάντη οικισμούς. Δύο από τις μεγαλύτερες πηγές του αναβλύζουν στην επαφή με τον κάμπο και δημιουργούν τις δύο κυριότερες πηγές του Κηφισσού ποταμού, στη Λιλαία και την Αγία Ελεούσα Πολυδρόσου, αντίστοιχα. Μερικές ακόμα πηγές, όπως ο υπόγειος ποταμός Μελισσάρης και η Νερομάννα, έχουν ιδιαίτερη γεωλογική σημασία.

Ο υπόγειος ποταμός Μελισσάρης

Ο ποταμός Μελισσάρης εκφράζεται ως μεγάλη πηγή, που εκρέει μέσα από χαμηλό σπήλαιο. Η πηγή είναι η έξοδος μικρού υπόγειου ποταμού και τροφοδοτεί το ρέμα της Πρόντολης.

Είναι αξιοσημείωτο ότι παρόλη την έλλειψη άλλων επιφανειακών νερών στην περιοχή, η πηγή και η εκροή της δεν έχουν αξιοποιηθεί.

Η καρστική πηγή Νερομάννα

Η Νερομάννα (ή και απλά Μάννα) είναι ένα μεγάλο σύστημα αναβλύσεων στη βάση ενός στενού κάθετου φαραγγιού. Πρόκειται για την έξοδο ενός μεγάλου καρστικού δικτύου, που εκφορτίζει τις υπερκείμενες, έντονα καρστικοποιημένες, μάζες της Βλαχόλακκας. Ένα δίκτυο μεταλλικών αγωγών μαστεύει τις τρεις κυριότερες αναβλύσεις και μεταφέρει το άφθονο και σταθερής παροχής νερό μέσω ενός σύγχρονου υδραγωγείου σε μεγάλη δεξαμενή πάνω από την Αράχωβα, μέσω της οποίας υδρεύεται η κώμη.

Η πηγή του Κηφισσού στην Ελεούσα Πολυδρόσου

Η πηγή του Κηφισσού Πολυδρόσου είναι μεγάλη καρστική ανάβλυση στη βάση βράχου κοντά στην Πολύδροσο. Λέγεται και πηγές Αγίας Ελεούσας, από τα ερείπια της βυζαντινής βασιλικής που βρίσκεται κοντά. Το νερό έχει μεγάλη παροχή και διατηρεί θερμοκρασία 10 βαθμών Κελσίου.

Το καρστικό σύστημα από το οποίο πηγάζει το νερό έχει εξερευνηθεί σε μεγάλο βάθος από σπηλαιοκαταδύτες, κυρίως μέσα στο 2017. Η είσοδος στο δίκτυο γίνεται από στενό άνοιγμα 1x0.80 μ. Μετά από μια σειρά στενά περάσματα, ο καρστικός αγωγός πλαταίνει σε μια διαδοχή από αίθουσες και πηγάδια ικανής διαμέτρου, με συνολικό μήκος 180 μ.

Η πηγή τροφοδοτεί τους παρακείμενους οικισμούς και καλλιέργειες μέσω γεώτρησης που αντλεί από το επίπεδο των μεγάλων αιθουσών του συστήματος.

Πηγές Κηφισσού Λιλαίας

Πολύ μεγάλες πηγές κοντά στη Λιλαία, που αποτελούν ένα απο τα "μάτια" που δημιουργούν τον Κηφισσό. Στην αρχαιότητα υπήρχε ιερό αφιερωμένο στον θεοποιημένο ποταμό, όπου αργότερα λατρευόταν η ορεινή θεά Άρτεμις. Οι αρχαίοι κάτοικοι της περιοχής πίστευαν ότι μέρος από το νερό της πηγής έβγαινε στην Κασταλία Πηγή των Δελφών, και κατά τη διάρκεια ειδικών τελετών έριχναν στην πηγή δώρα (γλυκίσματα) που θεωρούσαν ότι έφταναν στο ιερό του Απόλλωνα. Το καρστικό σύστημα της πηγής της Λιλαίας δεν έχει εξερευνηθεί.

Καρστική πηγή Ελαιώνα

Η επιλογή της θέσης δημιουργία του Ελαιώνα (παλιά Τοπόλια) σχετίζεται με την παρουσία και παροχή της μεγάλης ανάβλυσης πάνω από το χωριό. Η ανάβλυση τροφοδοτεί τη Μεγάλη Βρύση και το δίκτυο του χωριού (παλιότερα και νερόμυλο και αρδευτικά δίκτυα), ενώ η υπερχείλισή της αφήνεται ελεύθερη και σχηματίζει έναν εντυπωσιακό καταρράκτη.

Δολίνες

Στο παρόν άρθρο δεν αναφερόμαστε στις δολίνες, που είναι πραγματικά αναρίθμητες, τόσο στο δασωμένο Δυτικό Παρνασσό, όσο και στην ανώτερη ζώνη του Ανατολικού Παρνασσού. Στα δυτικά, οι περισσότερες εμφανείς δολίνες βρίσκονται στη ζώνη ανάμεσα στα Καλάνια και την Αργοστήλια.

Σπηλαιοεκκλησίες και ασκηταριά

Αγερσαλή Αμφίκλειας

Η σπηλαιο-εκκλησιά της Αγίας Ιερουσαλήμ (Αγιαρσαλή) είναι χτισμένη μέσα σε ευρύχωρη σπηλιά, στο βορεινό τοίχωμα της χαράδρας της Βαρσάμως (χαράδρα Κεραμιδιού). Όπως και σε άλλες ανάλογες εκκλησίες με το ίδιο όνομα, η θέση είναι οχυρή και περίοπτη και κοντά σε πηγή και έχει χρησιμοποιηθεί ως καταφύγιο από τους Δαδιώτες. Ο ναός πιθανόν ιδρύθηκε κατά τη Φραγκοκρατία, αλλά έχει δεχτεί πολλές παρεμβάσεις.

Σπηλαιοεκκλησίες Τιθορέας

Πάνω από την Τιθορέα, στη ζώνη των σπηλαιωδών σχηματισμών που αναφέρθηκαν πιο πάνω, εντοπίζονται οι σπηλαιοκκλησιές της Αγερσαλής και της Ζωοδόχου Πηγής.

Σπηλαιώδες ασκηταριό Δελφών

Στην κατακόρυφο κάτω από το ξενοδοχείο V Hotel Delphi, επί αρνητικού βράχινου συγκροτήματος της βόρειας πλευράς της κοιλάδας του Πλειστού και σε υψόμετρο 320 μ., ήτοι περίπου 200 μ. πάνω από την κοίτη του χειμάρρου, βρίσκεται μεγάλο σπηλαιώδες άνοιγμα με ύψος ανοίγματος 30 μ. και πλάτος περί τα 10 μ. Η πρόσβαση στη σπηλιά είναι δυνατή μόνο από κάτω και μόνο με τη χρήση ασφαλιστικών μέσων (κατά διαστήματα, τοποθετούνται σχοινιά άγνωστης αξιοπιστίας).

Αν και δεν έχει ιδιαίτερο σπηλαιολογικό ενδιαφέρον, το σπήλαιο έχει ιστορική σημασία, καθότι χρησιμοποιήθηκε καταφύγιο σε άγνωστους χρόνους περί τον Μεσαίωνα, όπως φαίνεται από τον πετρόχτιστο τοίχο που κλείνει τα χαμηλότερα 10 μ. του σπηλαίου. Ο τοίχος περιλαμβάνει ένα καλοφτιαγμένο άνοιγμα εισόδου και στηρίζει έναν επίπεδο, κατοικήσιμο χώρο, που περιλαμβάνει και ένα ξύλινο πατάρι, ενώ στα τοιχώματα διακρίνονται οπές πάκτωσης ξύλινων δοκών.

Το σπήλαιο μπορεί να χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο ανάγκης, κρυσφήγετο (οι πιθανότερες εκδοχές) ή ασκηταριό (η δημοφιλέστερη εκδοχή). Οι τεχνικές δυσκολίες προσπέλασής του εξηγούν την εγκατάλειψή του και την απουσία έγκυρων πληροφοριών για την περίοδο και το σκοπό δημιουργίας του.

Κείμενα & φωτογραφίες: ΣΠΕΛΕΟ & Τ. Αδαμακόπουλος

Πηγές

• Τα σπήλαια του Παρνασσού
• Τέσσερα νέα σπήλαια στον Παρνασσό
• ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΗ ΣΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ "ΑΣΚΗΤΑΡΙΟ"