Αρκαδικά Μονοπάτια
Λύκαιο, Τετράζι, Μίνθη

Το νερό στα χωριά και το βουνό

Τα ποτάμια

Τα μείζονα ποτάμια της περιοχής είναι ο Αλφειός και η Νέδα.

Ο Αλφειός είναι o μεγαλύτερος ποταμός της Πελοποννήσου, τόσο ως προς το μήκος (περίπου 110 χλμ.), όσο και ως προς τον όγκο των νερών. Οι ψηλότερες απορροές του βρίσκονται στο δυτικό τμήμα του Ασεατικού πεδίου και τη Φαλαισία. Στο μέσο και κάτω ρου του συμβάλλουν ο Ελισσώνας, ο Λούσιος, ο Λάδωνας, ο Ερύμανθος και ο Κλαδέος.

Στον άνω ρού του ο Αλφειός είναι ένας μάλλον ήσυχος ποταμός, ενώ κατάντη του στενού της Καρύταινας το ρεύμα του γίνεται ορμητικό και δημιουργεί μια διαδοχή από φαράγγια και χαράδρες. Ο ποταμός εκβάλλει στον Κυπαρισσιακό κόλπο και με τα υλικά που μεταφέρει συμβάλλει στη δημιουργία ποικίλων διαμορφώσεων, όπως ρηχές ακτές, αμμοθίνες, λωρίδες χέρσου, έλη και λιμνοθάλασσες.

Οι αρχικές απορροές και οι ποικίλες πηγές της Νέδας βρίσκονται στα δυτικά του Λύκαιου, με την κυριότερη πηγή να αναβλύζει ανάμεσα στην Πέτρα και το Κακαλέτρι. Το ποτάμι σκάβει μια βαθιά χαράδρα και μετά από 32 χλμ. εκβάλλει στις ακτές μεταξύ της Κυπαρισσίας και της Ζαχάρως

Η Νέδα είναι ένα από τα ελάχιστα ποτάμια με όνομα γένους θηλυκού και το οφείλει στην ομώνυμη νύμφη της ελληνικής μυθολογίας. Ο άξονας της κοίτης είναι ισοκλινής και σχετικά βατός, γεγονός που κάνει το μέσο ρου του ποταμού κατάλληλο για ποταμοδιάσχιση (river trekking): πράγματι η Νέδα είναι ο πιο δημοφιλής ποταμός στην Ελλάδα για διάσχιση μέσα από την κοίτη και η διαδρομή περνά κοντά από διαδοχικούς καταρράκτες και από ένα εντυπωσιακό - αν και σύντομο - υποβρύχιο πέρασμα.

Οι λίμνες

Στην ανατολική πλευρά του Λύκαιου, στην ομαλή ζώνη ανάμεσα στη Λυκόσουρα και τα Μαυριά, σε παλιές κοίτες ρεματιών και άλλες υφέσεις, σχηματίζονται πολλές μικρές λίμνες και μια μεγαλύτερη. Οι λιμνούλες αυτές τροφοδοτούνται από τις απορροές των γύρω μισγαγγειών και οι περισσότερες διατηρούν τη μορφή τους όλο το χρόνο.

Οι πηγές των κορυφών

Οι πηγές της ζώνης από τα 700 έως τα 1250 μ. είναι πολυάριθμες, με μικρή και συνήθως κυμαινόμενη παροχή. Σε μεγαλύτερο υψόμετρο από όλες φαίνεται ότι αναβλύζει η πηγή Αγνώ (1250 μ.), βασικό συστατικό του αρχαίου σταδίου των Λυκαίων. Όλες σχεδόν οι πηγές αυτές έχουν μαστευθεί για να εξυπηρετήσουν την ύδρευση των χωριών και τον ποτισμό των ζώων.

Συνήθως η ανάβλυση έχει καλλιεργηθεί για να βελτιωθεί η παροχή και κυρίως η σταθερότητά της μέσα στη χρονιά και η πηγή έχει εξοπλιστεί με μια περισσότερο ή λιγότερο περιποιημένη κρήνη, όταν είναι μέσα στο χωριό ή πάνω στο οδικό δίκτυο, ή μια ποτίστρα, όταν αφορά στην κάλυψη των αναγκών των κοπαδιών.

Βασικό στοιχείο της κρήνης, τόσο αισθητικό όσο και λειτουργικό, είναι η γούρνα, λαξεμένη σε τοπικό ασβεστόλιθο, παλιότερα από πετράδες της περιοχής.

Οι κρήνες μπορεί να είναι λιτές, δηλαδή απλοί τοίχοι αντιστήριξης από ξηρολιθοδομή, ή πιο δουλεμένες, με συμμετρική δομή, καλοφτιαγμένους αρμούς και κατάληξη με αέτωμα από μαρμαρόπετρα. Παλιότερα, οι σημαντικές κρήνες κατασκευάζονταν με καμάρα που χωρούσε 2-4 άτομα, δημιουργώντας έτσι μια μικρογραφία κοινωνικού χώρου. Στο Λύκαιο, η μόνη γνωστή κρήνη με θολωτή κάλυψη, μια μορφή που συναντάμε κυρίως σε μνημειακές κρήνες, είναι η Τρανή Βρύση της Αμπελιώνας. Οι νεότερες κρήνες είναι από πέτρα διαμορφωμένη στη μηχανή.

Οι περισσότερες κρήνες των χωριών έχουν ήδη αναφερθεί στα σχετικά κεφάλαια.

Τα κεφαλόβρυσα της περιμέτρου

Πολύ πιο πλούσιες από τις πηγές των χωριών είναι οι μεγάλες καρστικές αναβλύσεις της περιμέτρου του βουνού, που πηγάζουν στη ζώνη 400 με 650 μ.

Πρόκειται για εντυπωσιακά κεφαλάρια, όπως οι πηγές της Νέδας στην Αγία Αναστασία της Πέτρας, η Κουφάλα του Στάσιμου, οι πηγές της Αγίας Παρασκευής του Τριποτάμου (που βρίσκονται δυτικά της κοίτης του Αλφειού, άρα ανήκουν στο ευρύτερο σύστημα του Λύκαιου), οι πηγές του Αγίου Σύλλα, οι πηγές της Λυκόσουρας και οι πηγές του Αγίου Αθανασίου και του Αγίου Ιωάννη κοντά στο Ίσωμα Καρυών.

Συνήθως οι πηγές αυτές είναι εξοπλισμένες με ευπρόσωπους χώρους αναψυχής και λόγω της ιδιαίτερης σημασίας τους συχνά επισημαίνονται από ένα ξωκλήσι.

Τα πηγάδια

Τα πηγάδια προσέφεραν τη λύση όταν δεν υπήρχαν κοντά πηγές ή όταν η ανάγκη υδροδότησης επικεντρωνόταν σε συγκεκριμένη θέση, όπως στην περίπτωση των σταθμών των ατμοκίνητων τραίνων. Ένα από τα χωριά όπου η ύδρευση βασιζόταν σε πηγάδια ήταν τα Κυπαρίσσια: η παλιά καμαροσκέπαστη κρήνη στην οδική είσοδο του χωριού τροφοδοτείται από επιμήκη υπόγεια σήραγγα που φέρνει με φυσική ροή το νερό του παλιού κεντρικού πηγαδιού του οικισμού. Το έργο έγινε το 1915 και είναι ακόμα λειτουργικό. Μια ανάλογη λύση με σήραγγα είχε εφαρμοστεί στο οθωμανικό χαμάμ της Καρύταινας.

Στέρνες και συλλογές ομβρίων

Οι στέρνες, για αποθήκευση της παροχής του επιφανειακού νερού, χρησιμοποιήθηκαν κυρίως για την άρδευση ή τη σταθεροποίηση της παροχής κρηνών ή νερόμυλων. Εξαίρεση αποτελεί η αρχαία στέρνα που βλέπουμε στον κύριο αρχαιολογικό χώρο της Λυκόσουρας.

Οι ομβροσυλλέκτες, είτε στη γνωστή μορφή των αυτοσχέδιων νερόλακκων, είτε στην πιο εξελιγμένη μορφή των επιστρωμένων συλλεκτών με δεξαμενή, είναι ασυνήθιστο φαινόμενο στο Λύκαιο.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος