Τα χωριά του Λύκαιου
Αρκαδικά Μονοπάτια
Λύκαιο, Τετράζι, Μίνθη
Τα χωριά
Στο κεφάλαιο της ανθρωπογεωγραφίας σκιαγραφήθηκε ένα περίγραμμα της αρχικής εποίκησης στο Λύκαιο, μιας διαδικασίας που ξεκινά από την προϊστορία και ολοκληρώνεται με το τέλος του Βυζαντίου και με τα ιερά, τα οχυρά και τις άλλες κατασκευές σημαδεύει ανεξίτηλα τις εξέχουσες τοποθεσίες του συγκροτήματος. Οροπέδια στην ανώτερη ζώνη του βουνού, ορεινά περάσματα και απρόσιτες κορυφές περιγράφουν, ανάλογα την εποχή, άλλοτε ένα χώρο ειδικής χρήσης και άλλοτε μια οπισθοχώρα καταφυγής.
Μετά την αρχαιότητα ωστόσο, η κατοίκηση και η χρήση του χώρου κατευθύνονται από άλλα χαρακτηριστικά του τοπίου και οι τοποθεσίες των συνοικήσεων δεν σχετίζονται με τη μυθολογία, την ιερότητα των θέσεων ή την άμυνα: δεν υπάρχει ιστορική γραμμικότητα στη χρήση του χώρου, κάθε εποχή έχει τις παρμέτρους της. Έτσι, το σύστημα κατοίκησης που γεννιέται μετά τη Φραγκοκρατία και με τοπικές αλλαγές φτάνει μέχρι και το τέλος της Τουρκοκρατίας, υποστασιοποιεί θέσεις που συμπληρώνουν κυρίως κριτήρια ασφάλειας και οικονομικότητας των μετακινήσεων, σε μια χωροταξία της οικονομίας αυτάρκειας. Συνεπώς, το νεότερο οικιστικό πλέγμα, όπως και η ταυτότητα των χωριών, πρέπει να διερευνηθούν με στοιχεία του 19ου αιώνα και όχι κάποιου απώτερου παρελθόντος.
Η Μεγαλοπολιτική λεκάνη
Στα δεξιά του κάδρου διακρίνεται η Μεγαλόπολη
(πατήστε για μεγέθυνση)
Η Μεγαλοπολιτική λεκάνη.
Στα δεξιά του κάδρου διακρίνεται η Μεγαλόπολη
Το πρότυπο κατοίκησης του Λύκαιου και της γύρω περιοχής είναι εξαιρετικά περίπλοκο και η απόπειρα περιγραφής και εξήγησής του καταλήγει σε δυσνόητους ελιγμούς παράλληλης ανάλυσης του αναγλύφου, της χωροταξίας των πόρων και της οργάνωσης των διασυνδέσεων.
Προσπαθώντας να παραμείνει επιγραμματικό και κατανοητό, το άρθρο κάνει μια επισκόπηση της οικιστικής δομής των χωριών γύρω από το Λύκαιο και παρουσιάζει αναλυτικά τη χωρική και χρονική παρουσία του κάθε οικισμού. Από τις παραπομπές, ο αναγνώστης μεταβαίνει στις ειδικές σελίδες για την Ανδρίτσαινα, την Καρύταινα, του Ίσαρη, την Αμπελιώνα και τα άλλα χωριά της περιοχής.
Το Κωτύλιο
(πατήστε για μεγέθυνση)
Το Κωτύλιο
Στα πολύπτυχα ανατολικά ανάγλυφα του Λύκαιου, που ανήκουν εξ' ολοκλήρου στην Αρκαδία, απλώνεται ένα σύστημα παράλληλων οικιστικών γραμμών, που ακολουθώντας κυρίως τους άξονες ορεινών παραποτάμων του Αλφειού φτάνουν και σταματούν σε διάφορες τοποθεσίες του Λύκαιου, χωρίς σαφές πρότυπο οργάνωσης. Κάποιοι οικισμοί έχουν στενή χωρική σχέση, όπως το δίδυμο Βάστας-Ίσαρης, που απέχουν μόλις 3.3 χλμ., ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις παρεμβάλονται μεγάλες ρεματιές ή ράχες. Οι οικισμοί του ανατολικού Λύκαιου είναι, ξεκινώντας από το Κοτύλιο: Κοτύλιο και Στρογγυλό (Κάτω Κοτύλιο), Κουρουνιού, Άνω Καρυές, παλιές Καρυές, Ίσωμα Καρυών, Κάτω Καρυές, Μαυριά, Κυπαρίσσια, Λυκόσουρα, Μάρμαρα, Καστανοχώρι, Πετροβούνι, Ίσαρη, Βάστα, Λύκαιο, Άνω Καρυές, Δασοχώρι, Χράνοι, Χρούσα, Νεοχώρι, Απιδίτσα και Χωρέμης.
Οι κομβικοί οικισμοί του άμεσου περίγυρου της περιοχής είναι η Μεγαλόπολη, η Ανδρίτσαινα και η Καρύταινα.
Το Αρκαδικό Λύκαιο
Όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, η συγκρότηση των οικσιμών στο Αρκαδικό Λύκαιο ακολούθησε μια αργή διαδικασία συσπείρωσης διακριτών ορεινών εγκαταστάσεων που ενισχύονται στους ταραγμένους Μέσους Χρόνους από φυγάδες του επισφαλούς κάμπου. Όταν οι διάσπαρτες ομάδες φτάσουν μια κρίσιμα μάζα, συγκεντρώνονται γύρω από την ισχυρότερη φατρία και αρχίζουν να κατανέμουν πιο αποδοτικά τους παραγωγικούς ρόλους. Η θέση της κεντρικής συνοίκησης και η έκταση της επικράτειάς της καθορίζονται από τη γεωμετρία και κυρίως το παραγωγικό δυναμικό των προγενέστερων γειτόνων.
Αυτή η χωροταξία της ανάγκης και της προσαρμογής είχε νόημα στην εποχή των οικονομιών της επιβίωσης και σήμερα οι παράμετροι που την καθόρισαν - κρυπτικότητα, άμυνα, πηγαία νερά, χρονοαπόσταση ανάμεσα στους πόρους των κοιλάδων και των ευκαιριών του ασβεστολιθικού ορεινού πεδίου, που διασπείρονται από τα μικρά οροπέδια μέχρι και την κακοτράχαλη κορυφή του Τετράζιου - είναι αδιάγνωστη. Έτσι, καθώς με σύγχρονους όρους δεν συντίθεται εξηγηματικό σχήμα για τα χωριά αυτά, δημιουργείται ένας νέος πίνακας βαρυτήτων: η τοπική ιστορία, η οικογενειακή καταγωγή, η υπέροχη θέα και το καταπράσινο τοπίο.
Σε όλα τα άλλα χωριά, τα σπίτια ήταν πέτρινα κτήρια με δύο επίπεδα, υπόγειο και ισόγειο, με στέγη από ξύλινα ζευκτά και επικαλυμμένη με πλάκες. Στο υπόγειο υπήρχε το παχνί, ο αχυρώνας και η αποθήκη, φυλάσσονταν το σαμάρι και το αλέτρι και σταυλίζονταν τα μεγάλα ζώα - το μουλάρι ή το γαϊδούρι - και όταν χωρούσαν και τα μικρότερα - ο σκύλος, η γάτα, το γουρούνι, λίγα γιδοπρόβατα και μερικές κότες. Γύρω από το σπίτι υπήρχε κήπος για τις καθημερινές ανάγκες της οικογένειας, ενώ μεγαλύτεροι κήποι αναπτύσσονταν κατάντι των πηγών του χωριού.
Στα επιμέρους κεφάλαια γίνεται εκτενής αναφορά στο ιστορικό της συγκρότησης του οικισμού, την πορεία του στο χρόνο και τη σημερινή μορφή του. Τα χωριά που παρουσιάζονται είναι ο Βάστας, ο Ίσαρης, το Καστανοχώρι, η Λυκόσουρα, οι Άνω Καρυές, οι παλιές Καρυές, το Ίσωμα Καρυών, οι Κάτω Καρυές, το Λύκαιο, του Κουρουνιού, το Κοτύλιο, το Στρογγυλό (Κ. Κοτύλιο), οι Χράνοι, η Χρούσα, τα Κυπαρίσσια, τα Μαυριά και το Πετροβούνι.
Τα χωριά της Οιχαλίας
Τα χωριά Σκληρός, Αμπελιώνα, Άγιος Σώστης, Νέδα, Άνω Μέλπεια, Πέτρα και Κακαλέτρι
ζουν κάτω από την εποπτεία των κορυφών του Λύκαιου όρους
Πατήστε για μεγέθυνση
Τα χωριά Σκληρός, Αμπελιώνα, Άγιος Σώστης, Νέδα, Άνω Μέλπεια, Πέτρα και Κακαλέτρι
ζουν κάτω από την εποπτεία των κορυφών του Λύκαιου όρους
Τα χωριά της άνω λεκάνης της Νέδας - εδώ εστιάζουμε στους οικισμούς που βρίσκονται σε άμεση σχέση με τις πεζοπορικές διαδρομές, δηλαδή στα χωριά Σκληρός, Αμπελιώνα, Άγιος Σώστης, Νέδα, Άνω Μέλπεια, Πέτρα και Κακαλέτρι - περιβάλλονται από τους βραχίονες του Λύκαιου και του Τετράζιου, ακριβώς όπως και τα αρκαδικά ξαδέρφια τους, με τα οποία είχαν ανέκαθεν πολλές σχέσεις. Σε αντίθεση όμως με τα χωριά της Αρκαδίας, που ορίζοντάς τους είναι η λεκάνη της Μεγαλόπολης και το ορεινό περίγραμμά της, τα χωριά της Νέδας ανασαίνουν σε έναν πιο δεμένο χώρο, χάνονται στις φωτεινές λεωφόρους της δύσης, συνδεόνται με πιο ανοιχτό περιβάλλον. Παρόμοια σφιχτός και δύσκολος, ο τόπος τους είναι πιο εξωστρεφής και γόνιμος.
Στο αφιέρωμα Τα χωριά της λεκάνης της Νέδας θα βρείτε περισσότερα στοιχεία για το σύνολο του οικιστικού πλέγματος της λεκάνης της Νέδας, καθώς και αναλυτικές περιγραφές του κάθε χωριού.
Οι χαμένοι οικισμοί
Μια από τις ενδιαφέρουσες γραμμές εξέλιξης του οικιστικού συστήματος της περιοχής είναι η εγκατάλειψη πολλών, μικρών κυρίως, οικισμών που κάποια στιγμή ερημώνουν, αφήνοντας λίγα ερείπια, ένα ξωκλήσι ή ένα τοπωνύμιο. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι αποτέλεσμα κάποιων καταστροφικών συνθηκών, αλλά μάλλον συνέπεια μίας ορισμένης δυναμικής οικονομίας, εννοώντας την εντατικοποίηση ή την αναδιάρθρωση των αγροτικών καλλιεργειών στην ύστερη Τουρκοκρατία, που έγινε αιτία να εγκαταλειφθούν τα λιγότερο αποδοτικά χωριά και να συγκροτηθούν άλλα. Έτσι βλέπουμε πλάι ή και πάνω στα χωριά που ερήμωσαν να ξεφυτρώνουν νέα.
Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide Greece
ΟΔΗΓΟΣ ΣΤΑ ΑΡΚΑΔΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ
Ο οδηγός Αρκαδικά Μονοπάτια είναι διαθέσιμος για συσκευές Android μαζί με άλλες δεκάδες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece. Η Αρκαδικά Μονοπάτια περιλαμβάνεται στην ομάδα της Πελοποννήσου. Αποκτήστε τον οδηγό Αρκαδικά Μονοπάτια ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Αρκαδικά Μονοπάτια είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό Αρκαδικά Μονοπάτια ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός περιλαμβάνει δεκάδες πεζοπορικές διαδρομές και