Αρκαδικά Μονοπάτια
Λύκαιο, Τετράζι, Μίνθη

H βλάστηση

Το σύμπλεγμα των βουνών Λύκαιο, Τετράζι, Μίνθη και τα γύρω ορεινά ανάγλυφα, καθώς και η κοιλάδα της Νέδας την οποία αγκαλιάζουν, καλύπτονται από τη συνήθη σύνθεση και διαδοχή τύπων βλάστησης της ελληνικής ημιορεινής ενδοχώρας. Όπως και η χλωρίδα της περιοχής, η βλάστηση περιλαμβάνει τα πιο διαδεδομένα και ανθεκτικά είδη της ελληνικής φύσης, και παρόλη την απόσταση από τη θάλασσα, κυριαρχούν είδη του μεσογειακού περιβάλλοντος, ενώ λόγω της μικρής υψομετρικής κλιμάκωσης απουσιάζουν τα καθαρά ορεινά δέντρα.

Η σημερινή εικόνα της βλάστησης της περιοχής μαρτυρά τη μακραίωνη και εναγώνια αγκίστρωση των τοπικών κοινωνιών στον ορεινό χώρο. Η απουσία δασών κωνοφόρων, οι υπολειματικές συστάδες ώριμων βελανιδιών και τα πρεμνοφυή δρυοδάση είναι αντανάκλαση των περιορισμένων εδαφικών πόρων, της άνισης κατανομής των επιφανειακών νερών και του ταραχώδους ιστορικού του περίγυρου. Παρόλα αυτά, η βλάστηση του συμπλέγματος παραμένει ποικίλη, αυθεντική και ενδιαφέρουσα.

Η κάλυψη του συμπλέγματος Λύκαιο, Τετράζι και Μίνθη με δέντρα και θάμνους εμφανίζει τους παρακάτω διακριτούς τύπους, οι οποίοι αναλύονται στα αντίστοιχα λήμματα:

• Αγροδασικό τοπίο στους πρόποδες των βουνών
• Μεσογειακοί θαμνώνες
• Πρεμνοφυή δρυοδάση
• Συστάδες κωνοφόρων
• Πεζούλες και πετρολίβαδα
• Διάδρομοι παρόχθιας βλάστησης

Το αγροδασικό τοπίο στους πρόποδες των βουνών

Η ανατολική απόληξη του συμπλέγματος, που ουσιαστικά αποτελεί τους πρόποδες του Λύκαιου, διατηρεί τα πιο εκτεταμένα και ψηλά δάση του βουνού. Στη ζώνη αυτή εναλλάσσονται τα δρυοδάση με τις παλιές και τις ελάχιστες ενεργές καλλιέργειες, όπου κατά τόπους σώζονται γκορτσιές και αγριοκορομηλιές. Στη ζώνη αυτή το πουρνάρι έχει εξοστρακιστεί παντελώς και ο υπόροφος ή ο θαμνώνας συντίθεται από σπάρτα, ασπάλαθους, κέδρα και πρεμνοβλαστήματα διαφόρων δέντρων.

Εντός του οικιστικού ιστού, το κοινό δέντρο όλων των χωριών του Λύκαιου είναι η Μουριά. Όπως και σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα, η παρουσία και η διαδοση της Μουριάς συνδέθηκε με την επέκταση και παγίωση της σηροτροφίας, καθότι τα φύλλα της μουριάς αποτελούν την ιδεώδη τροφή του μεταξοσκώληκα. Οι μουριές λοιπόν φυτεύτηκαν σε όλη την έκταση όλων των χωριών, στα ορεινά αποκλειστικά η μαύρη μουριά (Morus nigra, τοπικά Συκαμινιά, με βαθυκόκκινους, σχεδόν μαύρους καρπούς), ενώ στα χαμηλότερα υψόμετρα συναντάμε και λευκές μουριές (Morus alba, με άσπρους καρπούς, το είδος δίνει καλύτερης ποιήτητας τροφή, αλλά δεν αντέχει στους χειμώνες των αρκαδικών χωριών). Πιο πρόσφατα, σε πλατείες και αλέες έχουν φυτευτεί ως καλλωπιστικό είδος πλατύφυλλες μουριές (Morus platanifolia), που είναι άκαρπες και έτσι δεν αφήνουν τους συνήθεις ανεξίτηλους λεκέδες των ώριμων μούρων.

Τα πηλώδη εδάφη της ζώνης αυτής είναι αδιαπέρατα και έτσι οι ποικίλες παρεμβάσεις της οδοποιΐας, που διέκοψαν τη συνέχεια των απορροών των δεκάδων χειμάρρων της ζώνης, έχουν σχηματίσει πολλές μικρές λίμνες.

Μεσογειακοί θαμνώνες

Ο μεσογειακός θαμνώνας στην περιοχή συντίθεται κυρίως από Πουρνάρι (Quercus coccifera), που συμπληρώνεται τοπικά από την Οξύκεδρη άρκευθο (Juniperus oxycedrus), την Κουμαριά (Arbutus unedo) και τη Γλιστροκουμαριά (Arbutus andrachne).

Το πουρνάρι κυριαρχεί σε όλο το υψομετρικό εύρος του συμπλέγματος, από το ύψος του Αλφειού ως τις ψηλότερες κορυφές. Σχεδόν παντού επικρατεί η θαμνώδης μορφή, με καταφαγωμένα και παραμορφωμένα άτομα, ενώ σε ιδιαίτερες θέσεις - ξωκλήσια, σταυροδρόμια, στάνες κλπ - συναντάμε ώριμα δέντρα που μπορεί και να ξεπερνούν τα 10 μέτρα σε ύψος.

Η σχέση του πουρναριού, που στην αρχαιότητα θεωρείτο ιερό δέντρο, με τα ξωκλήσια είναι διαχρονική και πρακτικά πάγια. Μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση είναι τα πάνω από δέκα ώριμα πουρνάρια που ρίζωσαν στη στέγη της πιο γνωστής εκκλησίας της περιοχής, της Αγίας Θεοδώρας Βάστα, τονίζοντας με την ανορθόδοξη αυτή διάταξη την εντελώς ξεχωριστή σημασία του συγκεκριμένου ιερού.

Άλλα είδη που συναντάμε συχνά είναι το Φυλλίκι (Phillyrea latifolia), η Κοκορεβυθιά (Pistacia terebinthus) και η Θαμνομουρτζιά (Crataegus monogyna), ενώ έντονη είναι η παρουσία της Αγριελιάς (Olea oleaster), του ρεικιού (συναντάμε τόσο το δενδρώδες ρείκι, Erica arborea, όσο και τη Σουσούρα, Εrica manipuliflora), της Λαδανιάς (όπως και σε όλη την ημιορεινή Ελλάδα συναντάμε την Cistus salvifolius με τα λευκά άνθη και την Cistus creticus με τα ρόδια πέταλα), του Ασπάλαθου (Calicotome villosa) και του Σπάρτου (Spartium junceum). Κατά τόπους αναπτύσσονται συστάδες αριάς (Quercus ilex).

Όπως και σε ολόκληρη τη μεσογειακή ζώνη της Πελοποννήσου, οι λαδανιές είναι τα πρώτα φυτά που εγκαθίστανται στον υπόροφο των καμένων θαμνώνων και δασών. Χαρακτηριστική είναι η επέκτασή τους στην μεγάλη καμένη ζώνη κάτω από το Ίσαρη και μέχρι τη γραμμή του τραίνου.

Πρεμνοφυή δρυοδάση

Στη μέση υψομετρικά ζώνη του συμπλέγματος απλώνονται μεγαλύτερα ή μικρότερα, ανάλογα τις εδαφικές συνθήκες και την ένταση των εκχερσώσεων, δάση δρυών. Το είδος που κυριαρχεί είναι η Πλατύφυλλη δρυς (Quercus conferta), αλλά συνυπάρχουν και Χνοώδεις βελανιδιές (Quercus pubescens). Σε λίγες τοποθεσίες στα ορεινά συναντάμε τις πολύ χαρακτηριστικές αραιές συστάδες της Ήμερης Βελανιδιάς (Quercus ithaburensis subsp. macrolepis), που όπως και σε πολλά άλλα μέρη αποτελούνται από ψηλά, υπερήλικα άτομα.

Οι συστάδες έχουν την τυπική δομή των πρεμνοφυών δασών, δηλαδή πυκνή διάταξη λεπτών κορμιδίων, κυρίως άτομα νεαρών ηλικιών, λίγα ώριμα δέντρα και αρκετά θαμνώδη ριζοβλαστήματα. Σε ρεματιές κοντά στα χωριά ή σε θέσεις ξεχασμένων αγροτικών συνοικήσεων ή αγροικιών θα βρούμε λίγες καστανιές (Castanea sativa). Στο Καστανοχώρι και την Αμπελιώνα, θα βρούμε μεγαλύτερα καστανοδάση.

Συστάδες κωνοφόρων

Είναι μάλλον βέβαιο ότι κάποτε η κατώτερη και η μέση ζώνη του συμπλέγματος καλυπτόταν από δάση Χαλεπίου πεύκης (Pinus halepensis). Από τα αυτόχθονα αυτά δάση δεν απομένουν παρά ελάχιστες νησίδες, κυρίως στα δυτικά. Αντίθετα, στα υψόμετρα αυτά, και συχνότερα κοντά στα χωριά, θα βρούμε πολλά δασύλλια φυτεμένα πριν 50-60 χρόνια, ως προστατευτικές συστάδες ή άλση αναψυχής.

Είναι προφανές ότι η ανώτερη ζώνη του βουνού, που σήμερα είναι εν γένει γυμνή, θα καλύπτονταν από μεγάλα δρυοδάση, στο πρότυπο των αραιών συστάδων ώριμων ατόμων που συναντάμε και σήμερα σε αρκετές θέσεις. Ανάμεσα στις συστάδες αυτές, είναι λογικό να διατηρούνταν συστάδες πεύκων και ελάτων (Abies cephalonica). Η παρουσία των παλιών αυτών δασών κωνοφόρων αναβίωσε στις αναδασώσεις πεύκων της κορυφογραμμής του Λύκαιου (ανάμεσα στον Προφήτη Ηλία και το πέρασμα της Ανδρίτσαινας) και το άλσος ελάτων στο χώρο του αρχαίου ιπποδρομίου των Λύκαιων.

Πεζούλες και πετρολίβαδα

Στην ανώτερη ζώνη του ορεινού συμπλέγματος Λύκαιο, Τετράζι και Μίνθη, δηλαδή στην υψομετρική ζώνη πάνω από τα 1000 μέτρα, η βλάστηση ενδημεί σε μια αλληλουχία εμφανώς διαμορφωμένων με σχεδόν φυσικά τοπία, βεβαίως αμφότερα βαθιά επηρεασμένα από τον άνθρωπο. Εδώ, ήδη από την προϊστορία, οι Αρκάδες εγκατέστησαν τα ιερά και σταδιακά τα ξεμόνια και τα θερινά κτήματά τους, απωθώντας τα αραιά δάση ώριμων δρυών και τις πιθανές κατά τόπους συστάδες ελάτων. Η προαιώνια αυτή παρέμβαση μας κληροδοτεί σήμερα ένα ανοιχτό, ευχάριστο τοπίο, σκιαγραφημένο με αναρίθμητες αναβαθμίδες και στολισμένο με άφθονα ημιάγρια καρποφόρα.

Παρόλο το υψόμετρο, οι κλιματικές συνθήκες είναι μάλλον ήπιες, με σύντομη χιονοκάλυψη και μέτριους ανέμους. Στις πιο προφυλαγμένες θέσεις, το πουρνάρι ξεπερνά τα 1300 μ., και αν το βοηθήσει ο ασβεστόλιθος και η τοπογραφία φτάνει μέχρι τα ψηλότερα σημεία του συμπλέγματος. Ανάμεσα στα ξεφτίδια αυτά του θαμνώνα και κυρίως στις λεκανοειδείς διαμορφώσεις του φλύσχη ή τις καρστικές υφέσεις του ασβεστόλιθου, απλώνονται οι πεζούλες των θερινών καλλιεργειών, πολύ συχνά συνδυασμένες με καρυδιές, αγριοκορομηλιές ή γκορτσιές, δημιουργώντας ένα δαιδαλώδες μωσαϊκό, ιδεώδες για τα πρόσφατα εγκατεστημένα κοπάδια αγριογούρουνων.

Υδροχαρής και παρόχθια βλάστηση

Η βλάστηση των ρεματιών και ποταμών του Λύκαιου έχει την τυπική σύνθεση που συναντάμε σε όλα τα μικρά ποτάμια της Πελοποννήσου: στον άξονα του ποταμού σχηματίζονται συνεχείς σειρές από Πλατάνια (Platanus orientalis), αναμεμειγμένα τοπικά με άλλα υδρόφιλα είδη, όπως Γαύρους (Carpinus orientalis), Φράξους (Fraxinus ornus), Οστριές (Ostrya carpinifolia) και Ιτιές (Salix alba, Salix elaeagnos, Salix amplexicaulis).

Στον άνω ρου των ρεμάτων μόνιμης ροής, οι διάδρομοι των πλατάνων συντίθενται από νεαρά άτομα, καθώς η ορμητικότητα των πλημμυρών της εκατονταετίας εκκριζώνουν και παρασύρουν τα ώριμα δέντρα.

Στους ανατολικούς πρόποδες του Λύκαιου σχηματίζονται αρκετές μικρές λίμνες, που έχουν προέλθει από γεωλισθήσεις ή τεχνητά αναχώματα. Οι λίμνες έχουν αξιόλογο μέγεθος και φιλοξενούν κάποια ιχθυοπανίδα. Καθότι τροφοδοτούνται από μια στενή ζώνη απορροής μικρών ρεματιών, το υδρολογικό καθεστώς τους είναι ασταθές και παρουσιάζουν μεγάλη διακύμανση στάθμης. Ως αποτέλεσμα, η παρόχθια βλάστηση αποτελείται αποκλειστικά από ποώδη είδη που μπορούν να επιβιώσουν τόσο σε υγρές, όσο και σε ξηρές συνθήκες.

Οι λίμνες αυτές δέχονται σποραδικά την επίσκεψη ερασιτεχνών ψαράδων.

Στα δυτικά και ειδικότερα στον άξονα του κύριου ρεύματος και των μεγάλων παραποτάμων της Νέδας, τα πλατανοδάση έχουν μεγαλύτερο πλάτος, ενώ τα άτομα, χάρη στις πιο σταθερές παροχές, είναι σαφώς μεγαλύτερης ηλικίας, διαμέτρου και ύψους.