Ορειβασία στο Γράμο

Λίμνες Αρένες
Τσούμια
χωριό Γράμος

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

Η σύνδεση ανάμεσα στις Αρένες και την κοιλάδα της Γράμοστας και πιο συγκεκριμένα ανάμεσα στις λίμνες των Αρενών και το χωριό Γράμος, είναι μια από τις μακρύτερες πορείες στο Γράμο.

Αν και μεγάλο μέρος της διαδρομής βασίζεται σε χωματόδρομους, η πορεία στα λιβάδια των κορυφών είναι ιδιαίτερα ευχάριστη. Η διαδρομή αυτή τέμνεται ή μπορεί να συνδεθεί με πολλές άλλες, όπως το διασκελισμό από Αετομηλίτσα, την ανάβαση στο Περήφανο και τη διάσχιση του Σούφλικα.

Η διαδρομή από τις λίμνες Αρενών (ή λίμνες Μουτσάλια) έως το χωριό Γράμος, μέσω του αυχένα της Κιάφας είναι μια μεγάλη ορειβατική πορεία που αξιοποιεί τη μορφολογία των κορυφογραμμών του Ανατολικού Γράμου για να πετύχει τη σύνδεση δύο απομακρυσμένων και αποκλινουσών λεκανών, που ανήκουν στα συστήματα του Σαραντάπορου και του Αλιάκμονα.

Η πορεία ξεκινά από την μεγάλη, χαμηλότερη από τις δίδυμες λίμνες των Αρενών. Η λίμνη αυτή, γνωστή και ως λίμνη Μουτσάλια, καλύπτει μια μεγάλη επιφάνεια με μόνιμο νερό. Η στάθμη της λίμνης, που υπερχειλίζει από τεχνητό οχετό, διατηρείται χάρη στα ρέματα που την τροφοδοτούν και κυρίως το ρέμα που απορρέει από την πάνω λίμνη, η οποία στεγνώνει με το λιώσιμο των χιονιών. Από τη λίμνη Μουτσάλια θα πάρουμε το χωματόδρομο προς τα βόρεια και θα τον αφήσουμε στο μεγάλο λιβάδι Τριακοσάρα. Στο μέσον του λιβαδιού, ξεκινά ένα ωραίο μονοπάτι, στην αρχή ασαφές αλλά σύντομα ευδιάκριτο και κάπως σημασμένο με παλιά κόκκινα σημάδια. Το μονοπάτι αναζητά τον πιο βατό δρόμο μέσα από τους βραχώνες της Επάνω Αρένας και νικώντας τους βγαίνει σε υπέροχα αλπικά λιβάδια με λιμνούλες. Από εδώ, θα μπούμε σύντομα στο χωματόδρομο προς τη ράχη Τσούμια. Πριν τα Τσούμια θα συναντήσουμε τον κλάδο του δρόμου που έρχεται από την Αετομηλίτσα και εξυπηρετεί τις στάνες της λεκάνης, καθότι η ζώνη αυτή ανήκει διοικητικά στην Ήπειρο και αποτελεί τμήαμ των παλιών στανοτοπιών της Αετομηλίτσας. Ο δρόμος, που είναι κακής βατότητας και μοιάζει εγκαταλελειμένος, μαιανδρίζει στις πτυχές της κορυφογραμμής και περνώντας κάτω από την Μαύρη Πέτρα, μια μεγάλη πυραμίδα μαύρου βράχου, κατηφορίζει στο λιβάδι Κοτάρια, κάτω από τη σκιά της Κιάφας.
Εδώ θα περάσουμε κοντά από τις εγκαταστάσεις μιας μεγάλης κτηνοτροφικής μονάδας της Αετομηλίτσας και θα ανέβουμε μέχρι το πρώτο από μια σειρά περάσματα σε ράχες και μικρά διάσελα. Κατά τόπους, και με την υπόδειξη μιας αραιής σήμανσης με κόκκινα σημάδια, μπορούμε να κόψουμε δρόμο από πατημένα μονοπάτια. Σε μία από αυτές τις συντομεύσεις, θα βρούμε τη Βρύση Τολίκα στο δεξί μας χέρι, μοναδική φροντισμένη πηγή όλης της διαδρομής.
Μετά το βαθύ ρέμα στη Στάνη Λάμπρου, όπου συνήθως ο δρόμος είναι κομμένος, ανηφορίζουμε και φτάνουμε στις πλαγιές της ράχης Φαρμάκη. Από εδώ και πέρα ο χωματόδρομος είναι πιο βατός και κατηφορίζει απότομα σε μια σειρά από λιβάδια, μέχρι διακλάδωση. Εδώ πάμε δεξιά και περνώντας μπροστά από το νεότευκτο εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής φτάνουμε στη γέφυρα της Γράμοστας και καταλήγουμε στην μεγάλη ενοριακή εκκλησία του οικισμού.
Η διαδρομή είναι εύκολη, αλλά μεγάλη: έχει μήκος 20.2 χλμ και απαιτεί περίπου 7-9 ώρες. Με εξαίρεση το πρώτο ανηφορικό σκέλος, όπου σκαρφαλώνουμε σε ασβεστόλιθους ποικίλων παραλαγών, η διαδρομή εκτυλίσσεται σε πρασινόλιθους και μετά φλύσχη.
Στην αρχή του καλοκαιριού, πριν ανέβουν τα κοπάδια, τα σκουρόχρωμα βράχια λάμπουν από τις αποικίες από βιόλες (κυρίως Viola albanica), ενώ οι νάρκισσοι (Narcissus poeticus), οι γεντιανές (Gentiana verna) και οι ορχιδέες (κυρίως Dactylorhiza sambucina) στολίζουν τις καταπράσινες πλαγιές.
Από τη στάνη στα Κοτάρια μπορεί να βρει κανείς τον ευκολότερο δρόμο προς την κορυφή της Κιάφας και από εκεί να κατέβει στο τρίστρατο των μονοπατιών προς χωριό Γράμος, προς Γκέσο/Περήφανο και προς Αετομηλίτσα.