Η λίμνη Πηγών Αώου
Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου
Η λίμνη Πηγών Αώου
Ο ταμιευτήρας των Πηγών Αώου δημιουργήθηκε το 1987 με σκοπό την παραγωγή ενέργειας και την ενίσχυση του υδρολογικού συστήματος του Άραχθου ποταμού, που με τη σειρά του εξυπηρετούσε υδροηλεκτρικούς και αρδευτικούς σκοπούς. Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα έργο ελεγχόμενης εκτροπής μέρους της παροχής του Αώου προς τον Άραχθο.
Τμήμα του όλου σχεδίου υπήρξε και η εκτροπή του Αρκουδορέματος της Βάλια Κάλντα προς τον ταμιευτήρα Πηγών Αώου, ένα έργο που δεν υλοποιήθηκε λόγω του ότι βρισκόταν εξ'ολοκλήρου στον πυρήνα του Εθνικού Δρυμού Πίνδου (σήμερα η περιοχή αυτή εντάσσεται στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου).
Η λίμνη Πηγών Αώου
Πατήστε για μεγέθυνση
Η λίμνη Πηγών Αώου
Για την δημιουργία της λίμνης Πηγών Αώου αξιοποιήθηκε το ομαλό ανάγλυφο του οροπεδίου Πολιτσές, που συνιστά την ανώτερη λεκάνη απορροής του ποταμού Αώου, περιμετρικά της οποίας εισρέουν δεκάδες πηγές και ρεματιές. Οι απορροές αυτές προέρχονται κυρίως από τη δυτική πλευρά των κορυφών της κοιλάδας Βάλια Κάλντα (κορυφές Μαυροβούκι, Φλέγκα κλπ) και δευτερευόντως από τα μικρότερου υψομέτρου ανάγλυφα του ορεινού λαβυρίνθου ανάμεσα στο Μέτσοβο και το Γρεβενίτι.
Εικόνα του οροπεδίου των Πολιτσών από το πέρασμα της Μηλιάς
Πατήστε για μεγέθυνση
Εικόνα του οροπεδίου των Πολιτσών από το πέρασμα της Μηλιάς
Λόγω της ακανόνιστης τοπογραφίας της περιμέτρου της λεκάνης, χρειάστηκε να γίνουν έξι μικρά φράγματα, που φράζουν μικρές κοιλάδες και ρεματιές. Το κύριο φράγμα του ταμιευτήρα βρίσκεται στον άξονα της κοίτης του Αώου και έχει ύψος 78 μ. Όλα τα φράγματα είναι τύπου βαρύτητας, δηλαδή με έναν αδιαπέρατο αργιλικό πυρήνα και προστατευτική λιθορριπή.
Ο αγωγός εκτροπής ξεκινά από το δεύτερο μεγαλύτερο φράγμα, στο ρέμα της Βασιλικής, και η υδροηλεκτρική μονάδα βρίσκεται κοντά στη Χρυσοβίτσα, από όπου το νερό εισέρχεται στη φυσική κοίτη του Άραχθου.
Ο ταμιευτήρας περιτρέχεται από έναν άσφαλτο μήκους 36 χλμ., σκέλη του οποίου αποτελούν τμήματα της σύνδεσης Μηλιάς-Μετσόβου και Μετσόβου-Γρεβενιτίου. Ο δρόμος ελίσσεται στις πτυχές του παρόχθιου αναγλύφου και σε μικρό ύψος πάνω από τη μέγιστη στάθμη, η οποία βρίσκεται στα 1350 μ. υψόμετρο.
Το Μέτσοβο, τυλιγμένο στα χιόνια ή τις ομίχλες, συνιστά τη νότια είσοδο του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου
Πατήστε για μεγέθυνση
Το Μέτσοβο, τυλιγμένο στα χιόνια ή τις ομίχλες, συνιστά τη νότια είσοδο του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου
Οι Πολιτσές αποτελούν το κυριότερο λιβάδι του Μετσόβου και παρόλη την απομείωση της έκτασης, εξακολουθύν να φιλοξενούν μια δεκάδα κτηνοτροφικές μονάδες, που φυσικά βρίσκονται πλέον σε ασφαλή απόσταση από τη λίμνη. Πλησιέστερος οικισμός είναι το Μέτσοβο, μεγάλο τουριστικό κέντρο της μεθορίου με τη Μακεδονία.
Εκτός από ένα φυλάκειο της ΔΕΗ στο φράγμα εκτροπής, δεν υπάρχει καμία άλλη υποδομή ή δραστηριότητα στη λίμνη. Από τον περιμετρικό δρόμο ξεκινούν διάφορες πεζοπορικές διαδρομές και ο δρόμος προπέλασης του ορειβατικού καταφυγίου στο Μαυροβούνι, που εξυπηρετεί και την προσέγγιση της κορυφής Φλέγκα και των ομώνυμων αλπικών λιμνών.
Το τοπίο
Το ορεινό ανάγλυφο, η πλούσια βλάστηση, οι δαντελωτές όχθες και οι μικρές κλίσεις τους χαρίζουν στην λίμνη Πηγών Αώου ένα ιδιαίτερα ελκυστικό τοπίο, πλούσιο χρωματικά και μορφολογικά. Πράγματι, την άνοιξη και το καλοκαίρι, οι καταπράσινες πλαγιές κάνουν την εικόνα εξαιρετικά φιλική, ενώ τόσο το χειμερινό τοπίο, στολισμένο με χιόνια, όσο και το φθινοπωρινό, με τις πορφυρές οξιές, παραπέμπουν σε κεντροευρωπαϊκό σκηνικό.
Όπως όλες οι τεχνητές λίμνες, η λίμνη Πηγών Αώου υπόκειται σε σημαντικές διακυμάνσεις της στάθμης, ανάλογα με τις εκτρεπόμενες ποσότητες και τα κρημνίσματα. Ωστόσο, χάρη στο ότι στη συντριπτική πλειοψηφία του το περιμετρικό ανάγλυφο είναι ομαλό, οι μεταβολές αυτές απορροφώνται μέσα στη χρονική περίοδο της ανάπτυξης της ποώδους βλάστησης και το τοπίο μοιάζει αρκετά με αυτό μιας φυσικής λίμνης. Παράλληλα, οι άλλοτε ράχες και λοφοσειρές έχουν μετατραπεί σε χαριτωμένες χερσονήσους, και μαζί με τα μικρά νησιά, πάνω στα οποία εξακολουθούν να θάλλουν μαυρόπευκα, συνθέτουν μια εικόνα που θυμίζει σκανδιναυικά τοπία.
Η βλάστηση
Η λίμνη Πηγών Αώου:
Στην περίμετρο της λίμνης και κυρίως στις πλαγιές προς τις κορυφές, αφθονούν τα ρόμπολα (Pinus heldreichii)
Κάτω από τη χιλιόχρονη βόσκηση, οι κάποτε δασωμένες Πολιτσές είχαν μετατραπεί σε ένα απέραντο ορεινό λιβάδι. Τριγύρω, ωστόσο, πύκνωνε το ορεινό δάσος της Πίνδου: οι πολύπτυχες πλαγιές καλύπτονταν από ορεινά κωνοφόρα, δηλαδή στα χαμηλά μαυρόπευκα και ψηλοτερα ρόμπολα, στολισμένα με μεγάλες συστάδες οξιάς, που διακόπτονταν από ρεματική βλάστηση.
Οι ρεματιές είναι κατάφυτες από υδροχαρή είδη, όπως οι οστρυές, οι φράξοι και οι φλαμουριές
Σήμερα, το λιβάδι έχει αντικασταθεί από ήρεμη επιφάνεια νερού, ωστόσο το τριγύρω δασικό τοπίο παραμένει θαλερό. Έτσι, τα κράσπεδα της λίμνης καλύπτονται από ψηλά μαυρόπευκα, που κατά τόπους και κυρίως μετά τα 1400-1500 μέτρα αντικαθίστανται από ρόμπολα. Το δάσος των κωνοφόρων διατηρεί μια κάπως αραιή δομή, με κανονική συγκόμωση που επιτρέπει την ανάπτυξη ενός χαμηλού αλλά σχετικά πλούσιου σε είδη υπόροφου.
Συστάδες Οξιάς στο ορεινό δάσος
Οι συστάδες της Οξιάς κρύβονται στις πτυχές του αναγλύφου και αποτελούνται κυρίως από μέσης ηλικίας άτομα: οι διάσπαρτες λόχμες νεαρών δέντρων σημαδεύουν αλλοτινές θέσεις μαντριών που εγκαταλείφθηκαν, ενώ τα ώριμα άτομα αφθονούν στα δυσπρόσιτα σημεία.
Το δασοόριο σημαδεύεται από την παρουσία του πυξαριού (Buxus sempervirens)
Πέρα από την ακτίνα της λίμνης, στα λιβάδια των κορυφών, ανάμεσα στα αστραποκαμένα ρόμπολα απλώνεται ο χαρακτηριστικός θάμνος της οφιολιθικής ζώνης της Πίνδου, το Πυξάρι.
Η χλωρίδα
Στα τέλη της άνοιξης οι Νάρκισσοι (Narcissus poeticus) στολίζουν τα λιβάδια των Πολιτσών
Η χλωρίδα της ζώνης γύρω από τη λίμνη συντίθεται από αντιπροσωπευτικά είδη των ορεινών λιβαδιών και του ορεινού δάσους. Την άνοιξη, στην είσοδο του οροπεδίου αφθονούν οι άγριοι νάρκισσοι (Narcissus poeticus). Στις ρεματιές και τους ανοιξιάτικους χειμάρους θα βρούμε την ασυνήθιστη Pinguicula crystallina subsp. hirtiflora και την κατάλευκη Parnassia palustris.
crystallina
palustris
Στις μικρές βραχώδεις κορυφούλες και εξάρσεις γύρω από τη λίμνη ανθίζουν ομάδες από βιόλες, τουλίπες, σιληνές και φριτιλάριες.
morio
ovata
Ίσως η πιο εντυπωσιακή ομάδα αγριολούλουδων του ορεινού δάσος είναι οι ορχιδέες. Λίγα μέτρα πάνω και κάτω από τον περιμετρικό άσφαλτο θα βρούμε μεγάλες ομάδες από Anacamptis morio, Dactylorhiza sambucina, Dactylorhiza baumanniana, Orchis laxiflora και Neottia ovata, μαζί με διάσπαρτες Corallorhiza trifida, Platanthera chlorantha και Cephalanthera longifolia, ενώ στα κάπως πιο ξηρά ανοίγματα μας περιμένουν τα Coeloglossum viride, Orchis mascula και Orchis purpurea. Για περισσότερες πληροφορίες πάνω στις ορχιδέες της περιοχής, συμβουλευτείτε το άρθρο Ορχιδέες του Ζαγορίου.
Η πανίδα
Τα θηλαστικά αντιπροσωπεύονται με όλα τα μεγάλα ζώα της Πίνδου: Αρκούδα, Λύκος, Ζαρκάδι και Αγριογούρουνο δηλώνουν σταθερά την παρουσία τους στο δάσος, συμπληρώνοντας μια ποικιλία από μικρότερα ζώα, όπως ο Αγριόγατος και κυρίως ο Λαγός, οι πληθυσμοί του οποίου ανέκαμψαν μετά την απαγόρευση του κυνηγιού στην περίμετρο της λίμνης.
Πρόσφατα, οι λαγοί (Lepus europaeus) αναθάρρησαν και τολμούν να κυκλοφορούν και τη μέρα
Από την άλλη, με την ολοκλήρωση των έργων του ταμιευτήρα, η περιοχή απέκτησε ένα νέο βιότοπο: μια ορεινή λίμνη, που χάρη στο υψόμετρό της και το καθεστώς ήπιας χρήσης συνιστά ένα μοναδικό οικοσύστημα.
Ένας μικρός πληθυσμός από μαυροπελαργούς (Ciconia nigra) παραμένουν ολοχρονίς στο οροπέδιο (Φωτό: Γενάρης 2025)
Στην πραγματικότητα το οροπέδιο Πολιτσές προσέλκυε υδρόβια και παρυδάτια ήδη πριν από την κατασκευή του ταμιευτήρα: πάπιες, μαυροπελαργοί, κορμοράνοι και λαγγόνες αξιοποιούσαν ανέκαθεν τα υγρά λιβάδια, το δίκτυο των ρεματιών και τις μικρές λίμνες. Σήμερα, πολύ περισσότερα πουλιά ψαρεύουν στα ήσυχα νερά, μαζί με μερικούς Αργυροπελεκάνους και λίγους γλάρους (Ασημόγλαρος της Μεσογείου και Καστανοκέφαλος Γλάρος). Τέλος, οι τρεις πιο ευπροσάρμοστοι ερωδιοί (Σταχτοτσικνιάς, Αργυροτσικνιάς, Λευκοτσικνιάς) κυνηγούν στις λασπώδεις ακτές.
Κάθε χρόνο, ένας αριθμός από πρασινοκέφαλες πάπιες (Anas platyrhynchos) σταθμεύουν στο οροπέδιο
Πάντως σχετικά με την ορνιθοπανίδα, και παρόλη την ιδιαιτερότητα της ορεινής αυτής λίμνης, το μείζον ενδιαφέρον βρίσκεται στο δάσος που την περιβάλλει. Ήδη τα μαυρόπευκα φιλοξενούν όλα τα αναμενόμενα είδη του ορεινού δάσους, όπως παρουσιάζονται στο κεφάλαιο Το ορεινό δάσος. Ακόμα πιο ιδιαίτερο είναι το δάσος των ρόμπολων, που συχνά ξεκινά από το ύψος της λίμνης και σε κάθε περίπτωση φτάνει στο δασοόριο. Δείτε μια πιο λεπτομερή εικόνα του περιβάλλοντος που διαμορφώνει το σπάνιο αυτό βαλκανικό κωνοφόρο στη σελίδα Τα Ρόμπολα.
Η εξάπλωση του Βουνοδεντροβάτη (Certhia familiaris) ξεκινά από την περιοχή της Β. Πίνδου και απλώνεται σε όλα τα βουνά των συνόρων
Χαρακτηριστικά είδη της ζώνης αυτής είναι Σταυρομύτης, ο Κοκκοθραύστης, ο Πύρρουλας και οι δυο δεντροβάτες, ο Καμποδεντροβάτης (κυρίως στα μαυρόπευκα) και ο Βουνοδεντοβάτης (σχεδόν αποκλειστικά στα ρόμπολα). Παράλληλα, οι χέρσες εκτάσεις ανάμεσα στη λίμνη και το δάσος αποτελούν το ιδεώδες πεδίο κυνηγιού των μεγάλων αετών, όπως ο Χρυσαετός και ο Φιδαετός, που καταγράφονται συστηματικά εδώ, αλλά και του πολύφερνου Κόρακα.
Ο Κόρακας (Corvus corax) αναζητά την τροφή του σε όλο το φάσμα των ορεινών βιοτόπων
Έντονη είναι επίσης η παρουσία των δρυοκολαπτών: ο Μαύρος και ο Πράσινος Δρυοκολάπτης διατηρούν ενεργούς πληθυσμούς, όπως και οι Πευκοδρυοκολάπτης, Λευκονώτης και Μεσαίος Δρυοκολάπτης.
Τέλος, οι συστάδες της Οξιάς, μαζί με τις επιμήκεις ζώνες της ρεματικής βλάστησης, προσθέτουν κάποιες ευκαιρίες ακόμα: το καλοκαίρι, κάτω από τις φυλλωσιές θα βρούμε μερικά είδη του σκιερού δάσους, όπως η Φάσσα, ο Αιγίθαλος και η Καστανοπαπαδίτσα.
Περιήγηση και πεζοπορία στη λίμνη Πηγών Αώου
Χάρη στον περιμετρικό δρόμο, που υποδεικνύει έναν πλήρη κύκλο της λίμνης, η οδική περιήγηση είναι προφανής και εύκολη. Είναι αλήθεια ότι ο δρόμος ελίσσεται κάπως ψηλότερα από τους ορμίσκους και τις "παραλίες", από το ύψος του ωστόσο έχουμε καλή εποπτεία τόσο της ακτογραμμής, όσο και των ποικίλων "χερσονήσων" και "ακρωτηρίων", δηλαδή των άλλοτε ραχών που σχηματίζονταν σε υψόμετρο πάνω από τη στάθμη της λίμνης. Η ποιότητα του ασφάλτου υπαγορεύει χαμηλές ταχύτητες, άρα προτρέπει σε συνεχείς στάσεις παρατήρησης.
Η πιο πρόσφορη κατεύθυνση για την κυκλική αυτή πορεία είναι από τη διασταύρωση της Μηλιάς προς το φράγμα και τη διακλάδωση προς Γρεβενίτι και απο εκεί προς την υδροληψία και το Μέτσοβο: η φορά αυτή διατηρεί τις όχθες και το σώμα της λίμνης στα αριστερά του οδηγού, δίνοντας του καλύτερες ευκαιρίες παρατήρησης.
Παράλληλα, χάρη σε ένα παλιότερο έργο σήμανσης πεζοπορικών διαδρομών, η απόδραση από την αγκαλιά της οδική ευκολίας είναι επίσης εφικτή. Τα μονοπάτια , που αποτελούσαν ένα τοπικό δίκτυο με την ονομασία Πίχτειο δίκτυο, έχουν παρακμάσει και η σήμανση έχει φθαρεί, ωστόσο σχεδόν όλα είναι βατά. Επιπλέον, σε κάποια σκέλη έχει προστεθεί η σήμανση του Epirus Trail ή των τοπικών αγώνων Ursa Trail και Ulrta Ursa Trail. Διαβάστε για όλες τις πεζοπορικές διαδρομές της περιοχής στα κεφάλαια Διαδρομές στο Μέτσοβο-Πηγές Αώου, Πεζοπορικό Ursa Trail και Epirus Trail.
Σήμανση του Ρ2 και του Epirus Trail
Στον πιο πάνω χάρτη αποτυπώνονται η οδική και μια απο τις πιο σαφείς διαδρομές του Πίχτειου Δικτύου: η διαδρομή Ρ2 και συγκεκριμένα το τελικό σκέλος της, από τον άσφαλτο προς τη Σπανούρα Πόγκα και το σημείο θέας (παλιό κιόσκι). Η πορεία περνά κοντά από δυο ενεργά μαντριά, οπότε πρέπει να διαχειριστείτε το θέμα με τα σκυλιά (που πάντως δεν είναι επικίνδυνα). Η πορεία έχει εξαιρετική θέα και με λίγη τύχη και ένα ζευγάρι κιάλια, κατά προτίμηση x10, μπορούμε να δούμε αρκετά από τα δημοφιλή είδη της περιοχής.
Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide greece
Εθνικο Παρκο Βορειας Πινδου
Οι οδηγοί Ζαγόρι topoguide και Βάλια Κάλντα topoguide είναι διαθέσιμοι για συσκευές Android ως μία απο τις δεκάδες διαθέσιμες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide greece. Το Ζαγόρι και η Βάλια Κάλντα περιλαμβάνονται στην ομάδα της Βόρειας Ελλάδας. Αποκτήστε τους οδηγούς Ζαγόρι topoguide και Βάλια Κάλντα topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Οι οδηγοί Ζαγόρι topoguide και Βάλια Κάλντα topoguide είναι επίσης διαθέσιμοι για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό του Ζαγορίου και τον οδηγό της Βάλια Κάλντα ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή, επιλέγοντάς τους από την ομάδα της Βόρειας Ελλάδας.
Η εφαρμογή topoguide greece παρέχει ενεργητική πλοήγηση κατά μήκος της διαδρομής, καθώς και έναν πλούσιο οδηγό στη γεωγραφία, τη φύση και τον πολιτισμό των περιοχών.
Όλα τα σημεία ενδιαφέροντος που απεικονίζονται στο χάρτη αποτελούν διαδραστικές πηγές πληροφορίας της εφαρμογής: στο πεδίο, κάθε σημείο προβάλλεται αυτόματα στην οθόνη όταν το πλησιάζουμε και μας οδηγεί στο σχετικό λήμα του ψηφιακού οδηγού που περιέχεται στην εφαρμογή.