Η υποαλπική ζώνη
Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου
Η υποαλπική ζώνη
Η υποαλπική ζώνη στο Ε.Π. Βόρειας Πίνδου
Ένα από τα πιο εκτεταμένα τοπία της Βόρειας Πίνδου, βασικό συστατικό της εικόνας του δυτικού μέρους του Εθνικού Πάρκου, είναι τα ορεινά λιβάδια. Χαρακτηριστικό τέτοιο τοπίο είναι η ζώνη ανάμεσα στα χωριά Βραδέτο, Τσεπέλοβο και Σκαμνέλι και τη βάση των κορυφών: ένα απέραντο λιβάδι, που αν και ενωματώνει βραχώνες και πετρολίβαδα, δίνει μια γενική εντύπωση καταπράσινων, φωτεινών λειμώνων.
Τα λιβάδια στον Αυγερινό Βραδέτου
Πατήστε για μεγέθυνση
Τα λιβάδια στον Αυγερινό Βραδέτου
Αυτή η έκταση, ανάμεσα στα χωριά και τη δαντελωτή ισοϋψή των 1800 μέτρων - δηλαδή το φυσικό δασοόριο - ήταν κάποτε δασωμένη με έλατα και κέδρα. Σταδιακά το δάσος, κοντινό και βολικό για μεταφορά της ξυλείας κατηφορικά, υλοτομήθηκε και εξυπηρέτησε τη θέρμανση και τις κατασκευές των χωριών. Η εντατική βόσκηση της ζώνης αυτής από τα εδραία κοπάδια αλλά και τα ημινομαδικά κοπάδια των Σαρακατσαναίων είχε ως αποτέλεσμα την οριστική αποψίλωσή της.
Η μεγάλη λούτσα στις Βουρτάπες Σκαμνελίου
Πατήστε για μεγέθυνση
Η μεγάλη λούτσα στις Βουρτάπες Σκαμνελίου
Η ζώνη βόσκεται ακόμα και σήμερα, αλλά με πολύ μικρότερη ένταση, από κοπάδια βοοειδών που δεν απομακρύνονται πολύ από τους σταύλους και τις πηγές νερού. Οι πηγές νερού στην περίπτωση της Τύμφης είναι κατα κύριο λόγο μεγάλες λούτσες, δηλαδή ανοιχτοί ομβροσυλλέκτες, που στις περισσότερες περιπτώσεις έχουν δημιουργηθεί με ελαφρές διαμορφώσεις του εδάφους μέσα στα φυσικά κοίλα της στεγανής terra rossa των αναρίθμητων δολινών της περιοχής. Αυτές οι λούτσες εντάσσονται με απόλυτα φυσικό τρόπο στη λειτουργία του οικοσυστήματος, προσελκύοντας αμφίβια και έντομα, που με τη σειρά τους τρέφουν τα πουλιά και τα ερπετά.
Τα υποαλπικά λιβάδια
Ο Αετομάχος (Lanius collurio) είναι από τα χαρακτηριστικά εντομοφάγα πουλιά της περιοχής (πρόποδες Γκούρας, 1700 μ.)
Την εποχή που στην περιοχή έβοσκαν αποκλειστικά γιδοπρόβατα, οι πρωτόγονες συνθήκες παραγωγής και υγειινής επέστρεφαν στη φύση ένα σημαντικό αριθμό νεκρών ζώων, που συντηρούσε τα ορνια και τα άλλα αρπακτικά του βουνού. Σήμερα, το αντιγύρισμα αυτό έχει αντικασταθεί με τις κοπριές των αγελάδων, που αποτελούν δευτερογενώς μια σημαντική πηγή τροφής για τα εντομοφάγα ζώα - κυρίως πουλιά και σαύρες.
Τα υποαλπικά λιβάδια
Ομάδες από Φανέτα (Linaria cannabina) συνδεύουν την προώθηση των βοοειδών από τα μέσα προς τα μεγάλα υψόμετρα
Έτσι, το άλλοτε ελατόδασος μετατράπηκε σε ένα κτηνοτροφικό πόρο με ενσωματωμένα τα πτωματοφάγα πουλιά που με τη σειρά του εξελίχθηκε σε ένα διαφορετικό οικοσύστημα με αγελάδες και πολυάριθμα μικρά ζώα. Κάτω από το πρίσμα των πιο πάνω αλλαγών, τα υποαλπικά λιβαδια της Τύμφης είναι ένα πολύ ιδιαίτερο οικοσύστημα, ένα μίγμα από αλληλοσυμπληρωνόμενα φυσικά και ανθρωπογενή στοιχεία.
Τα υποαλπικά λιβάδια του Σκαμνελίου
Πατήστε για μεγέθυνση
Τα υποαλπικά λιβάδια του Σκαμνελίου
Τα αντίστοιχα υψόμετρα στο Σμόλικα και τη Βάλια Κάλντα διατηρούν μεγαλύτερο ποσοστό κάλυψης, παρόλο που το πέτρωμα - ο στιφός οφιόλιθος - δεν έχει τη γονιμότητα των εδαφών που προκύπτουν από την αποσάθρωση του ασβεστόλιθου.
Όπως και νάχει, τα τοπία αυτά είναι αρκετά παλιά ώστε να αποτελούν μέρος της περιβαλλοντικής ιστορίας του τόπου και ταυτόχρονα να έχουν ενσωματωθεί στις φυσικές διεργασίες εξάπλωσης και εξέλιξης των ειδών. Υπό το βλέμμα του σημερινού παρατηρητή και ερευνητή, τα υποαλπικά αυτά λιβάδια είναι μια ζώνη που συνδυάζει πολλά φυσικά - ορθοπλαγιές, λιθώνες παγετώνων, λειμώνες, πηγές κα. - και ανθρωπογενή - λούτσες, κτηνοτροφικά ζώα, βιομάζα - στοιχεία, σε εντάσεις σαφώς μεγαλύτερες από της αλπικής ζώνης και σε μια ευνοϊκότερη κλιματική περιοχή. Ως αποτέλεσμα αυτών των παραμέτρων, τα υποαλπικά λιβάδια συνιστούν το σημαντικότερο οικολογικό εργαστήρι μετά το δάσος.
Εξερευνώντας την υποαλπική ζώνη
Μαύρα Λιθάρια και Γκούρα στην Τύμφη
Η κυκλική διαδρομή από τη θέση Βουρτάπες (στον ορεινό δρόμο του Σκαμνελίου) μέχρι το Λαιμό της Τσούκα Ρόσσας είναι η πιο εύκολη πορεία στην περιοχή των 2000 μέτρων, κατά μήκος των τυπικών βιοτόπων των αλπικών ειδών πουλιών της Τύμφης. Την κατάλληλη εποχή, δηλαδή μέσα Μαΐου με μέσα Ιουνίου, ο προσεκτικός παρατηρητής θα δει το σύνολο σχεδόν των πουλιών της υποαλπικής ζώνης. Αν και όλα αυτά τα είδη κινούνται σε όλη την ανώτερη ζώνη του βουνού, η συγκεκριμένη διαδρομή είναι σύντομη, άκοπη και δεν προϋποθέτει διανυκτέρευση.
Η διαδρομή ξεκινά από τις Βουρτάπες, το πρώτο επίπεδο ομαλών λιβαδιών πάνω από το Σκαμνέλι. Ο κτηνοτροφικός δρόμος που φτάνει εδώ από το Σκαμνέλι είναι σχετικά βατός, ακόμα και πριν την άνοδο των κοπαδιών.
Τα υποαλπικά λιβάδια
Το τοπίο ανάμεσα στα Μεγάλα Λιθάρια και τη Γκούρα
Τα υποαλπικά λιβάδια
Σταχτοπετρόκλης (Oenantthe oenanthe)
Συνεχίζουμε πάνω στο χωματόδρομο μέχρι καλύβα. Στα λιβάδια γύρω μας μπορούμε να δούμε τις προσεκτικά κρυμμένες Χιονάδες, ενώ πάνω στα κοτρώνια στέκονται οι Σταχτοπετροκλήδες, οι Καρβουνιάρηδες, τα Σιρλοτσίχλονα και τα Βουνοτσίχλονα.
Στο τέλος του δρόμου υπάρχει μια παλιά καλύβα. Στο έδαφος γύρω από την καλύβα, ειδικά μέσα στον Ιούλιο που το έδαφος έχει πάρει πλέον τη θερινή σκονισμένη όψη του, θα εντοπίσουμε Μικρογαλιάντρες και Δεντροσταρήθρες. Αμέσως μπαίνουμε στο μονοπάτι, που διατρέχει μια επικλινή αλλά καλόβατη ύφεση με κοτρώνια: πάνω τους βλέπουμε Ωχροκελάδες, Χρυσοτσίχλονα και Βλαχοτσίχλονα.
Τα υποαλπικά λιβάδια
Κιτρινοκαλιακούδια (Pyrrhocorax graculus)
Στα δεξιά μας (νότια) υψώνεται ο βλοσυρός όγκος της Γκούρας, που συνέχεται με τη βραχώδη Τσούκα. Συχνά, στην κορυφογραμμή της μικρής αυτής σειράς, εμφανίζεται ο Χρυσαετός, εποπτεύοντας τις λεκάνες και ψάχνοντας για νεαρά Αγριόγιδα. Στα ίδια μέρη τριγυρνούν μικρές ομάδες από Κιτρινοκαλιακούδια.
Τα υποαλπικά λιβάδια
Λιβαδόκιρκος (Circus pygargus) στο Φούνκο
Πλησιάζοντας στο Λαιμό της Τσούκκας μπαίνουμε κάτω από τη σκιά της Τσούκκα Ρόσσας, τεράστιου συγκροτήματος ορθοπλαγιών, του οποίου βλέπουμε μόνο την πιο ομαλή και σύντομη πλευρά. Στη ζώνη αυτή κυκλοφορούν Πετροπέρδικες και Χιονόστρουθοι, είδη ιδιαίτερα προσεκτικά στις επαφές τους με τους ανθρώπους. Στα βράχινα τοιχώματα στα αριστερά μας πετούν Βραχοχελίδονα.
Παίρνουμε το δρόμο της επιστροφής, από το σημαδεμένο μονοπάτι που φτάνει εδώ από το δρόμο του Τσεπελόβου. Στην κάθοδο μπορεί να πετύχουμε κάποιο Φιδαετό που το καλοκαίρι φτάνει μέχρι τα αλπικά λιβάδια και την άνοιξη ίσως εντοπίζουμε κάποιον Λιβαδόκιρκο, που συνήθως κυνηγά εκτός των δασικών εκτάσεων.
Τα υποαλπικά λιβάδια
Γύρω από τη λούτσα του Φούνκο, κυκλοφορούν κοράκια, φανέτα και χιονοψάλτες
Στο λιβάδι Φούνκο (καλύβια και λούτσα με κτιστό υπόστρωμα) συναντάμε το δρόμο του Τσεπελόβου και τον αφήνουμε για να αποκλίνουμε προς την αφετηρία μας. Στα λιβάδια βόσκουν Κοράκια, ενώ ανάμεσα στα κοτρώνια κυκλοφορούν Χιονοψάλτες, που αποτολμούν να μας αφήσουν να τους πλησιάσουμε αρκετά κοντά.
Στο τελευταίο αυτό σκέλος είναι πολύ πιθανόν να δούμε τον εντυπωσιακό Πυρροκότσυφα, καθώς και μικρά κοπάδια από Φανέτα.
Στο Αυγό της Βάλια Κάλντα
Η ανωδασική περιοχή της Βάλια Κάλντα εκτείνεται από τις τελευταίες συστάδες Οξιάς (κάπου στα 1800 μ.) και Ρόμπολου (περίπου 1880 μ.) μέχρι τις κορυφές του συγκροτήματος, δηλαδή το Αυγό, τη Φλέγκα, τις Μπάλτσες και το Βουνό της Μηλιάς. Η βιοκλιματική κατάσταση στην περιοχή αυτή αντιστοιχεί στις συνθήκες της υποαλπικής ζώνης, μιας ζώνης που φτάνει ή ξεπερνά λίγο τα 2000 μ. και δεν έχει τη βλάστηση και τη χλωρίδα των αλπικών λιβαδιών.
Τα υποαλπικά λιβάδια
Χρυσαετός (Aquila chrysaetos)
Θα εξερευνήσουμε την υποαλπική ζώνη της Βάλια Κάλντα μέσα από μια εύκολη ορειβατική διαδρομή που ακολουθεί την ανατολική ράχη του Αυγού, πάνω στον άξονα Σαλατούρα Σταυρού-Ζιώγα-Παντελούκα-Αυγό, περνώντας νότια και ψηλότερα από το Λάκκο Αυγού. Η όδευση υιοθετεί τον άξονα της ράχης και είναι ταυτόχρονα ασφαλής και με εξαιρετική θέα.
Το πρώτο τμήμα της πορείας εξελίσσεται μέσα ή πολύ κοντά στην ανώτερη ζώνη του ορεινού δάσους, μέσα σε οξιές και ρόμπολα. Μπαίνουμε στο υποαλπικό πεδίο μετά την μικρή κορυφή Ζιώγα (1906 μ.) που την αφήνουμε στα αριστερά μας.
Από εδώ και πάνω έχουμε συνεχή θέα προς τη λίμνη Πηγών Αώου και τα μετσοβίτικα τοπία. Σταδιακά, καθώς κερδίζουμε ύψος αποκαλύπτεται η Τύμφη και ο Σμόλικας, προβάλλοντας η πρώτη το ανατολικό κάθετο τοίχος της και ο δεύτερος την κωνική κορυφή του.
Τα υποαλπικά λιβάδια
Δεντροσταρήθρα (Lullula arborea)
Σε άλλες περιοχές, οι ανοιχτοί βιότοποι εκπροσωπούνται από τις φρυγανικές και βραχώδεις εκτάσεις του μέσου και χαμηλού υψομέτρου. Στη Βάλια Κάλντα οι ζώνες αυτές λείπουν εντελώς και έτσι οι ανοιχτές εκτάσεις συμπληρώνονται από τους πετρότοπους των κορυφών. Εδώ θα δούμε τόσο το Χρυσαετό και τους άλλους αετούς των ορεινών πετροπλαγιών, όσο και το Διπλοσάινο και το Ξεφτέρι, που κανονικά κυνηγούν στα ανοίγματα του δάσους.
bulgarica
baldaccii
Από τα μικροπούλια, τα πολυπληθέστερα είναι ο Σταχτοπετρόκλης και το Φανέτο, τα Χρυσοτσίχλονα στις πιο πετρώδεις ζώνες, η Χιονάδα στις πιο χλοερές τοποθεσίες και ο Χιονοψάλτης κοντά στο πυροφυλάκειο, Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η παρουσία της Δεντροσταρήθρας, που το καλοκαίρι ανεβαίνει πάνω από το δασοόριο, και της Σιταρήθρας, που αναζητώντας την τροφή της σε ένα μεγάλο εύρος υψομέτρων και βιοτόπων μπορεί να ξεπεράσει τα 1500 μ.
Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide greece
Εθνικο Παρκο Βορειας Πινδου
Οι οδηγοί Ζαγόρι topoguide και Βάλια Κάλντα topoguide είναι διαθέσιμοι για συσκευές Android ως μία απο τις δεκάδες διαθέσιμες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide greece. Το Ζαγόρι και η Βάλια Κάλντα περιλαμβάνονται στην ομάδα της Βόρειας Ελλάδας. Αποκτήστε τους οδηγούς Ζαγόρι topoguide και Βάλια Κάλντα topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Οι οδηγοί Ζαγόρι topoguide και Βάλια Κάλντα topoguide είναι επίσης διαθέσιμοι για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό του Ζαγορίου και τον οδηγό της Βάλια Κάλντα ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή, επιλέγοντάς τους από την ομάδα της Βόρειας Ελλάδας.
Η εφαρμογή topoguide greece παρέχει ενεργητική πλοήγηση κατά μήκος της διαδρομής, καθώς και έναν πλούσιο οδηγό στη γεωγραφία, τη φύση και τον πολιτισμό των περιοχών.
Όλα τα σημεία ενδιαφέροντος που απεικονίζονται στο χάρτη αποτελούν διαδραστικές πηγές πληροφορίας της εφαρμογής: στο πεδίο, κάθε σημείο προβάλλεται αυτόματα στην οθόνη όταν το πλησιάζουμε και μας οδηγεί στο σχετικό λήμα του ψηφιακού οδηγού που περιέχεται στην εφαρμογή.