Η αλπική ζώνη
Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου
Η αλπική ζώνη
Στην κατάσπαρτη από βουνά Ελλάδα, το ορεινό τοπίο με τη μικρότερη εκπροσώπηση είναι η ζώνη όπου συναντάμε είδη ζώων και φυτών που ανήκουν στην αλπική και αρκτική πανίδα και χλωρίδα. Η ζώνη αυτή μπορεί να οριοθετηθεί, εμπειρικά, με βάση την ισοϋψή των 2000 μ. και η περιοχή όπου η ζώνη αυτή εκπροσωπείται από αξιόλογη έκταση αφορά στα μόλις 11 βουνά του πιο κάτω πίνακα.
Η αλπική ζώνη
Το αλπικό πεδίο της Τύμφης παραμένει κάτω από το χιόνι μέχρι και το Μάϊο
Πατήστε για μεγέθυνση
Το αλπικό πεδίο της Τύμφης παραμένει κάτω από το χιόνι μέχρι και το Μάϊο
Τα βουνά αυτά ανήκουν σε τρία ορεογραφικά συστήματα, την οροσειρά της Αλμωπίας (Όλυμπος και Βόρας), την Πίνδο (Σμόλικας, Γράμμος, Τύμφη, Κακαρδίτσα, Βαρδούσια, Γκιώνα, Παρνασσός) και τα κρητικά βουνά (Ψηλορείτης και Λευκά όρη). Οι δυο πρώτες ομάδες εμφανίζουν πολλά κοινά βιοτικά και στα αβιοτικά χαρακτηριστικά, ενώ τα κρητικά βουνά διαφοροποιούνται αισθητά.
Ως συνέπεια του μικρού μεγέθους της ζώνης, οι μορφές ζωής που συναντάμε στην ελληνική αλπική ζώνη είναι ολιγάριθμες, σε σχέση με την ποικιλότητα των χαμηλότερων ζωνών και παράλληλα τα είδη αυτά έχουν κατανομή νησιωτικής μορφής, δηλαδή μια σειρά από κηλίδες κατά μήκος των μεγάλων οροσειρών. Τα περισσότερα από τα είδη αυτά έχουν αναπτύξει ειδικά χαρακτηριστικά της βιολογίας ή της συμπεριφοράς, ώστε να επιβιώσουν στις πολύ σκληρές συνθήκες του περιβάλλοντός τους. Η γεωγραφική απομόνωση οδηγεί τις εξειδικεύσεις αυτές σε διαφορετικούς δρόμους, με αποτέλεσμα οι οργανισμοί που δεν έχουν δυνατότητες επικοινωνίας να εξελιχθούν σε νέα είδη ή υποείδη με περιορισμένη ζώνη εξάπλωσης, που άλλοτε απλώνεται σε μια οροσειρά - οπότε μιλάμε για ενδημικά -, ενώ άλλοτε ταυτίζεται με μια συγκεκριμένη ορεινή νησίδα - τα στενοενδημικά. Μέσα στο σχήμα αυτό, η ζώνη αλπικών συνθηκών των κρητικών βουνών αποτελεί "νησίδα" μέσα σε ένα νησί και έτσι ο ενδημισμός είναι ακόμα πιο έντονος.
Η χλωρίδα
Η ελληνική χλωρίδα περιλαμβάνει περίπου 6.000 φυτικά είδη, από τα οποία τουλάχιστον 500 ενδημούν στην αλπική ζώνη. Ένα μέρος αυτών των φυτών είναι είδη του αλπικού τόξου, από όπου επεκτάθηκαν προς το νότο κατά το Πλειστόκαινο, όταν οι περιοχές αρχικής εξάπλωσής τους καλυπτόταν σταδιακά από παγετώνες, ενώ μερικά είναι νέες μορφές που εξελίχθηκαν μέσα στις ευκαιρίες των απομονωμένων αλπικών "νησίδων".
Η αλπική ζώνη
Η Potentilla kionaea είναι σπάνιο ενδημικό των αλπικών βράχων (2100-2500 μ.) της Γκιώνας
Η εξάπλωση των καθαρά αλπικών φυτών περιορίζεται κυρίως στα μεγάλα βουνά της Αλμωπίας και της Βόρειας Πίνδου και λίγα από αυτά φτάνουν μέχρι τη Γκιώνα και τον Παρνασσό, ο οποίος μπορεί θα θεωρηθεί το νοτιότερο όριο της αλπικής χλωρίδας στην Ελλάδα. Παράλληλα, σε ορισμένα βουνά των βόρειων συνόρων (πχ. Ροδόπη, Φαλακρό), θα συναντήσουμε είδη της αλπικής ζώνης σε αρκετά χαμηλότερο υψόμετρο.
Τα αλπικά φυτά έχουν κάποιες βιολογικές ή μορφολογικές προσαρμογές για να αντιμετωπίσουν τις σκληρές συνθήκες του αλπικού βιότοπου: βλαστούς με προστατευτικό χνούδι, ξυλώδεις ρίζες, αγκαθωτές απολήξεις, μαξιλαρόμορφη δομή. Στα ελληνικά βουνά, τα αλπικά φυτά αξιοποίησαν κάποια από αυτά τα "όπλα" και για να ανταπεξέλθουν στην πίεση της βόσκησης, που κατά περιόδους μπορεί να ήταν έντονη.
Η αλπική ζώνη στο Ε.Π. Βόρειας Πίνδου
| Ζώνη | Έκταση τετ.χλμ |
|---|---|
| Σμόλικας | 27.6 |
| Γκαμήλα-Τσούκα Ρούσσα | 23 |
| Αστράκα | 5.9 |
| Βασιλίτσα | 2.5 |
| Μηλιά | 2.2 |
| Λάπατος-Κουτσομήτρος | 2.1 |
| Φλέγκα | 1.2 |
| Αυγό | 1.1 |
| Γομάρα | 0.5 |
| Αυτιά Φλέγκας | 0.2 |
| Μαυροβούνι | 0.16 |
Τα καθαρά αλπικά είδη στην Τύμφη είναι η Rorippa islandica (αρκτικο-αλπικό φυτό που στην Ελλάδα βρίσκεται μόνο στην Τύμφη), ο Astragalus vesicarius (με εξάπλωση και εκτός Πίνδου και μεγαλύτερο υψομετρικό εύρος), ο Alopecurus aequalis (είδος ευρύτερης εξάπλωσης και υψομετρικής ζώνης), το Geum reptans (επίσης αρκτικο-αλπικό φυτό που βρίσκεται μόνο στην Τύμφη σε ελληνικό έδαφος) και η αρκτικο-αλπική Saxifraga oppositifolia, που διατηρεί τον μοναδικό ελληνικό πληθυσμό της κοντά στην κορυφή Γκαμήλα.
Τα πουλιά
Τα πουλιά είναι μια ιδιαίτερη ομάδα κατοίκων της αλπικής ζώνης: πρόκειται για είδη που προτιμούν τις ζώνες μεγάλου υψομέτρου κυρίως γιατί εκεί συναντούν λιγότερο ανταγωνισμό από τα ξαδέρφια τους του ίδιου γένους ή της ίδιας οικογένειας. Αν και δεν έχουν κάποια ιδιαίτερη βιολογική προσαρμογή στις αλπικές συνθήκες, όπως κάποια πουλιά του αρκτικού κύκλου, μερικά έχουν αναπτύξει συμπεριφορές ή στρατηγικές βέλτιστης αξιοποίησης των ορεινών πόρων. Όλα τα είδη εγκαθίστανται στην περιοχή μετά το τέλος του χειμώνα, σε κάποιες περιπτώσεις ακολουθώντας το συρρικνούμενο μέτωπο του χιονιού.
Η αλπική ζώνη
Ασπροπάρης (Neophron percnopterus)
Τα απέραντα λιβάδια της Τύμφης έθρεψαν - και σε κάποιο βαθμό εξακολουθούν να συντηρούν - μεγάλα κοπάδια κτηνοτροφικών ζώων, που με τη σειρά τους προσέλκυσαν τους μεγάλους αετούς και τους γύπες. Από την οικολογία εκείνων των εποχών έχει παραμείνει μόνο ο Χρυσαετός (Aquila chrysaetos). Ο Ασπροπάρης (Neophron percnopterus) είχε εξαφανιστεί και επανέκαμψε μόλις πρόσφατα, ενώ το Όρνιο (Gyps fulvus), άλλοτε τυπικό συμπλήρωμα της πρωτόγονης κτηνοτροφίας των ορεινών λιβαδιών, εμφανίζεται πλέον σποραδικά.
Η αλπική ζώνη
Κιτρινοκαλιακούδα (Pyrrhocorax graculus)
Ένα από τα τυπικά πουλιά των κορυφών είναι οι Κιτρινοκαλιακούδες (Pyrrhocorax graculus) που τρέφονται με ορθόπτερα (γρύλους και ακρίδες), χωρίς να παραγνωρίζουν τους σπόρους που έχουν διατηρηθεί κάτω από το χιόνι ή τα μαλάκια που ενεργοποιούνται τις ζεστές μέρες. Ανάμεσά τους γλυστρούν μερικές Κοκκινοκαλιακούδες (Pyrrhocorax pyrrhocorax), δηλαδή η σπάνια ξαδέρφη τους, ένα εντυπωσιακό αλπικό πουλί με πυρροκόκκινο ράμφος. Και τα δυο είδη κουρνιάζουν πιο χαμηλά, στους Πύργους του Πάπιγκου ή τη Γκούρα, σχηματίζοντας μεγάλες αποικίες σε δυσπρόσιτες ορθοπλαγιές και βάραθρα.
Ανάμεσα στις απολήξεις της Γκαμήλας και την κορυφή Γκούρα εκτείνεται ένας λαβύρινθος από καρστικές λεκάνες και λιθώνες, ιδανικός βιότοπος του Χιονόστρουθου, της Χιονάδας και του Χιονοψάλτη
Πατήστε για μεγέθυνση
Ανάμεσα στις απολήξεις της Γκαμήλας και την κορυφή Γκούρα εκτείνεται ένας λαβύρινθος από καρστικές λεκάνες και λιθώνες, ιδανικός βιότοπος του Χιονόστρουθου, της Χιονάδας και του Χιονοψάλτη
Από τα τέλη της Άνοιξης, στα λιβάδια πάνω από τα 2000 μέτρα εμφανίζονται τρια είδη ασυνήθιστων στρουθιόμορφων, που είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένα με τις καιρικές συνθήκες και τους πόρους του μεγάλου υψομέτρου: ο Χιονόστρουθος (Montifringilla nivalis), η Χιονάδα (Eremophila alpestris) και ο Χιονοψάλτης (Prunella collaris).
Η αλπική ζώνη
Σταχτοπετρόκλης (Oenanthe oenanthe)
Αναμφισβήτητα η βιοποικιλότητα της ανώτερης ζώνης κορυφώνεται το Καλοκαίρι, οπόταν πολλά νέα είδη έρχονται από την Αφρική ή τα χαμηλότερα υψόμετρα να "παραθερίσουν" στα αλπικά λιβάδια, όπως οι Καρβουνιάρηδες (Phoenicurus ochruros), οι Σταχτοπετρόκληδες (Oenanthe oenanthe), τα Φανέτα (Linaria cannabina), οι Σταρήθρες (Alauda arvensis) και τα Χρυσοτσίχλονα (Emberiza citrinella), που μαζί τους Πυρροκότσυφες (Monticola saxatilis) και σποραδικά κάποια ακόμα στρουθιόμορφα θα απλωθούν σταδιακά προς τις κορυφές.
Εξερευνώντας την αλπική ζώνη
Η εξερεύνηση της αλπικής ζώνης της Τύμφης είναι μια συναρπαστική εμπειρία, απαιτητική τόσο από άποψη φυσικών ικανοτήτων, όσο και από την πλευρά των γνώσεων και εξηγηματικών αποριών.
Το καταφύγιο της Αστράκας μπορεί να αποτελέσει την ιδεώδη βάση για διαδρομές παρατήρησης φυτών και πουλιών στην αλπική ζώνη. Η προσπέλαση του καταφυγίου ακολουθεί το καλοπατημένο και καλά σημαδεμένο μονοπάτι από το Μικρό Πάπιγκο.
Η αλπική ζώνη
Η Αστράκα και (δεξιά) η ράχη Λάπατος-Κουτσομήτρος
Πατήστε για μεγέθυνση
Η αλπική ζώνη
Η Αστράκα και (δεξιά) η ράχη Λάπατος-Κουτσομήτρος
Μια εύκολη πορεία από το καταφύγιο είναι να κινηθεί κανείς πάνω στη ράχη του Κουτσομήτρου και περνώντας το Λάπατο να φτάσει μέχρι την κορυφή Τσούκα (2254 μ.). Η διαδρομή αυτή ακολουθεί το μόλις ορατό ίχνος των δρόμων των κοπαδιών, που πλέον δεν βγαίνουν εδώ πάνω.
Η αλπική ζώνη
Χιονόστρουθος (Montifringilla nivalis)
Η πορεία προς Κουτσομήτρο έχει το πλεονέκτημα ότι, πέραν της αλπικής φύσης, προσφέρει εξαιρετική θέα προς τη Ξερολούτσα, τη Δρακόλιμνη και τις κορυφές της Αστράκας και της Γκαμήλας. Η παρατήρηση των αλπικών ειδών ξεκινά ήδη από το καταφύγιο: είναι πολύ πιθανόν να δείτε άμεσα τον πιο πιστό κάτοικο των μεγάλων υψομέτρων, το δυσθεώρητο Χιονόστρουθο (Montifringilla nivalis), που εδώ είναι ιδιαίτερα προσιτός, καθώς πλησιάζει τον περιβάλλοντα χώρο του καταφυγίου ψάχνοντας για υπολείμματα τροφών. Κοντά στο καταφύγιο μπορεί να συχνάζουν και Χιονοψάλτες, που είναι πιο ανεκτικοί στην παρουσία των ανθρώπων.
Η αλπική ζώνη
Αρσενικό Φανέτο (Linaria cannabina)
Σε όλη τη διαδρομή θα δείτε μικρές ή μεγαλύτερες ομάδες από Κιτρινοκαλιάκουδες (Pyrrhocorax graculus), αλλά και λίγες Κοκκινοκαλιακούδες (Pyrrhocorax pyrrhocorax). Τριγύρω κινούνται ακατάπαυστα οι Καρβουνιάρηδες (Phoenicurus ochruros), οι Σταχτοπετροκλήδες (Oenanthe oenanthe) και οι Ωχροκελάδες (Anthus campestris).
Η αλπική ζώνη
Η άγρια μορφή της Αστράκας υψώνεται πάνω από τη Ξερολούτσα Τσουμάνη
Πατήστε για μεγέθυνση
Η αλπική ζώνη
Η άγρια μορφή της Αστράκας υψώνεται πάνω από τη Ξερολούτσα Τσουμάνη
Στον ορίζοντα της χαράδρας του Αώου είναι πιθανόν να δείτε τον περιζήτητο Ασπροπάρη, μικρό γύπα που επανεμφανίστηκε πρόσφατα στην Ήπειρο και το μεσοκαλόκαιρο αναζητά την τροφή του στα γυμνά πεδία του Στούρου, του Βίκου και της Κόνιτσας. Προς την Αστράκα, είναι πιθανό να εντοπίσουμε την επιβλητική φιγούρα κάποιου Χρυσαετού (Aquila chrysaetos).
Τέλος, στα πετρολίβαδα της ράχης είναι σχεδόν σίγουρο ότι κυκλοφορούν αρκετές Χιονάδες, που ωστόσο θέλουν καλό ψάξιμο, καθότι χάνονται μέσα στα ψηλά αγροστώδη.
Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide greece
Εθνικο Παρκο Βορειας Πινδου
Οι οδηγοί Ζαγόρι topoguide και Βάλια Κάλντα topoguide είναι διαθέσιμοι για συσκευές Android ως μία απο τις δεκάδες διαθέσιμες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide greece. Το Ζαγόρι και η Βάλια Κάλντα περιλαμβάνονται στην ομάδα της Βόρειας Ελλάδας. Αποκτήστε τους οδηγούς Ζαγόρι topoguide και Βάλια Κάλντα topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Οι οδηγοί Ζαγόρι topoguide και Βάλια Κάλντα topoguide είναι επίσης διαθέσιμοι για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών Topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό του Ζαγορίου και τον οδηγό της Βάλια Κάλντα ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή, επιλέγοντάς τους από την ομάδα της Βόρειας Ελλάδας.
Η εφαρμογή topoguide greece παρέχει ενεργητική πλοήγηση κατά μήκος της διαδρομής, καθώς και έναν πλούσιο οδηγό στη γεωγραφία, τη φύση και τον πολιτισμό των περιοχών.
Όλα τα σημεία ενδιαφέροντος που απεικονίζονται στο χάρτη αποτελούν διαδραστικές πηγές πληροφορίας της εφαρμογής: στο πεδίο, κάθε σημείο προβάλλεται αυτόματα στην οθόνη όταν το πλησιάζουμε και μας οδηγεί στο σχετικό λήμα του ψηφιακού οδηγού που περιέχεται στην εφαρμογή.