Η φύση του Ελικώνα

Τα πουλιά του Ελικώνα

Οι βιότοποι του Ελικώνα

Ο Ελικώνας έχει όλα τα φυσικά χαρακτηριστικά για τη φιλοξενία μιας αξιόλογης ορνιθοπανίδας:

• βρίσκεται πάνω στον ορεογραφικό άξονα της Πίνδου, ανάμεσα στην Κίρφη - προέκταση του Παρνασσού - και τον Κιθαιρώνα,


• διατηρεί εκτεταμένα ελατοδάση, μεγάλο μέρος από τα οποία είναι αδιατάρακτα και υπό ελάχιστη όχληση,


• είχε ανέκαθεν και διασώζει ακόμα κάποια δρυοδάση, ανάμεσα στα οποία και συστάδες ώριμων ατόμων,


• έχει ικανή έκταση ορεινών πετροπλαγιών, που αν και μέσου υψομέτρου προσειδιάζουν με τα λιβάδια της ανώτερης ζώνης του Παρνασσού,


• κρύβει εκτεταμένα λιβάδια στη ζώνη του ορεινού δάσους, σε περιοχές ελάχιστης όχλησης,


• ποικίλεται σε όλες τις υψομετρικές ζώνες από μεγάλες δολίνες και πόλγες, που διαμορφώνουν πολύ ιδιαίτερα τοπία, συχνά με παρατεταμένη παρουσία λιμνάζοντος νερού


• χάρη στην εναλλαγή περατών και αδιαπέρατων πετρωμάτων, έχει αρκετές κοιλάδες που διατρέχονται από ρεματιές με μόνιμη ή ημιμόνιμη ροή, πλαισιωμένες με πλούσια παρόχθια βλάστηση,


• στολίζεται από σχετικά μεγάλες ορθοπλαγιές, κυρίως στη νότια πλευρά,


• περιβάλλεται από ένα πλουσιότατο αγροτικό μωσαϊκό, από τυπικά κτηνοτροφικά τοπία έως εναλλαγές αμπελώνων, οπωρώνων και ελαιώνων.

Παρόλο τον πιο πάνω πλούτο βιοτόπων και καταστάσεων, τελικά ο Ελικώνας δεν φαίνεται - μέσα από τις μέχρι τώρα γνώσεις μας - να φιλοξενεί μια σημαντική ορνιθοπανίδα. Η καταγεγραμμένη ποικιλότητα φτάνει στα 90 περίπου είδη, μια εικόνα που καθώς δεν υπολείπεται πολύ αριθμητικά άλλων ανάλογων βουνών, αποκρύπτει την απουσία μερικών χαρακτηριστικών ειδών των μεγάλων ορεινών συγκροτημάτων.

Ηχηρές απουσίες είναι τα μεγάλα ημερόβια και νυχτόβια αρπακτικά και οι κοινοί στην υπόλοιπη Ρούμελη δρυοκολάπτες του ώριμου ελατοδάσους. Και οι δύο ομάδες χρησιμοποιούνται ως βιοδείκτες της κατάστασης ενός οικοσυστήματος

Αναζητώντας τις συνθήκες που επηρεάζουν τη βιοποικιλότητα και εν τέλει καθορίζουν τη φυσικότητα του Ελικώνα, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι οι επί μέρους ορεινοί βιότοποι είναι φτωχής παραγωγικότητας και λειτουργούν κυρίως μέσα από τη χρονική και χωρική συμπληρωματικότητα μεταξύ τους και με τους πεδινούς πόρους. Στον Ελικώνα οι καθεαυτό ορεινοί βιότοποι, αν και δεν έχουν υποβαθμιστεί σημαντικά, έχουν κερματιστεί έντονα και παρατεταμένα, ενώ η συλλειτουργία με τα πεδινά συστήματα εμποδίζεται από τη συνεχή όχληση κάτω από την οποία βρίσκονται οι ζώνες του Κορινθιακού και της Κωπαΐδας.

Συμπερασματικά, μέσα από την ορνιθοπανίδα του ο Ελικώνας μας δίνει μια εικόνα του πως καταρρέει εσωτερικά ένα ορεινό οικοσύστημα, παρόλο που τα επιμέρους στοιχεία του μπορεί να μην έχουν υποστεί σημαντική εσωτερική απομείωση. Η διάσπαρτη και παρατεταμένη εξορυκτική δραστηριότητα για μάρμαρα και βωξίτη, οι βιομηχανικές μονάδες, οι γραμμές μεταφοράς ενέργειας, το πυκνό οδικό δίκτυο και η επελαύνουσα ενεργειακή βιομηχανία κεντούν πάνω σε ένα ήδη στιφό σώμα μικρής ζωτικότητας τα στολίδια ενός κενοτάφιου.

Αρπακτικά

Από τα αρπακτικά, σημαντική είναι η τεκμηριωμένη παρουσία του Φιδαετού. Σε όλους τους τύπους βιοτόπων θα συναντήσουμε την ευπροσάρμοστη Γερακίνα και στις αναρίθμητες ορθοπλαγιές, φυσικές ή τεχνητές, θα δούμε ζευγάρια Βραχοκιρκίνεζα.

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Φιδαετός	Short-toed snake eagle	Circaetus gallicus
Γερακίνα	Common buzard	Buteo buteo
Αετογερακίνα	Long-legged buzzard	Buteo rufinus
Σφηκιάρης	European honey buzzard	Pernis apivorus
Ξεφτέρι	Eurasian sparrowhawk	Accipiter nisus
Σαΐνι	Levant sparrowhawk	Accipiter brevipes
Πετρίτης	Peregrine falcon	Falco peregrinus
Βραχοκιρκίνεζο	Kestrel	Falco tinnunculus
Δεντρογέρακο	Eurasian hobby	Falco subbuteo
Καλαμόκιρκος	Western marsh harrier	Circus aeruginosus
Χειμωνόκιρκος	Hen harrier	Circus cyaneus

Νυχτοπούλια

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Μπούφος	Eagle owl	Bubo bubo
Χουχουριστής	Tawny Owl	Strix aluco
Κουκουβάγια	Little Owl	Athene noctua
Γκιώνης	Scops Owl	Otus scops

Γλάροι & γλαρόνια

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Ασημόγλαρος της Μεσογείου	Yellow Legged Gull	Larus michahellis

Δρυοκολάπτες

Από τα επτά είδη δρυοκολαπτών (Πράσινος, Μεσαίος, Λευκονώτης, Μεγάλος, Μεσαίος, Μικρός και Βαλκανικός Δρυοκολάπτης) που θα μπορούσαν να φωλιάζουν στα δάση του Ελικώνα, οι μέχρι τώρα παρατηρήσεις επιβεβαιώνουν μόλις δυο - συν τον απανταχού παρόντα μεταναστευτικό Στραβολαίμη.

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Μεσαίος Δρυοκολάπτης	Middle spotted woodpecker	Leiopicus medius
Βαλκανικός Δρυοκολάπτης	Syrian woodpecker	Dendrocopos syriacus
Στραβολαίμης	Eurasian wryneck	Jynx torquilla

Κορακοειδή

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Κόρακας	Raven	Corvus corax
Κουρούνα	Carrion crow	Corvus cornix
Κάργια	Western jackdaw	Corvus monedula
Κίσσα	Eurasian jay	Garrulus glandarius
Καρακάξα	Eurasian magpie	Pica pica
Κιτρινοκαλιακούδα	Alpine chough	Pyrrhocorax graculus
Ψαρόνι	Common starling	Sturnus vulgaris

Κορακιόμορφα

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Μελισσοφάγος	European bee-eater	Merops apiaster
Τσαλαπετεινός	Eurasian hoopoe	Upupa epops

Περιστερόμορφα

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Δεκαοχτούρα	Eurasian collared dove	Streptopelia decaocto
Τρυγόνι	European turtle dove	Streptopelia turtur
Φάσσα	Common wood pigeon	Columba palumbus

Χελιδόνια & σταχτάρες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Σπιτοχελίδονο	Western house martin	Delichon urbicum
Σταβλοχελίδονο	Barn swallow	Hirundo rustica
Μιλτοχελίδονο	Red-rumped swallow	Cecropis daurica
Βραχοχελίδονο	Eurasian crag martin	Ptyonoprogne rupestris
Βουνοσταχτάρα	Alpine swift	Tachymarptis melba

Ορνιθόμορφα

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Νησιώτικη Πέρδικα	Chukar partridge	Alectoris chukar
Πετροπέρδικα	Rock partridge	Alectoris graeca
Ορτύκι	Common quail	Coturnix coturnix

Κούκοι

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Κούκος	Common cuckoo	Cuculus canorus

Σπίζες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Καρδερίνα	European goldfinch	Carduelis carduelis
Σπίνος	Eurasian chaffinch	Fringilla coelebs
Σταυρομύτης	Red crossbill	Loxia curvirostra
Φανέτο	Common linnet	Linaria cannabina
Σκαρθάκι	European serin	Serinus serinus
Φλώρος	European greenfinch	Chloris chloris
Λούγαρο	Eurasian siskin	Spinus spinus
Κοκκοθραύστης	Hawfinch	Coccothraustes coccothraustes

Τσίχλες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Τσαρτσάρα	Mistle thrush	Turdus viscivorus
Τσίχλα	Song thrush	Turdus philomelos
Κότσυφας	Common blackbird	Turdus merula
Γαλαζοκότσυφας	Blue rock thrush	Monticola solitarius
Πυρροκότσυφας	Common rock thrush	Monticola saxatilis

Τσιχλόνια

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Τσιφτάς	Corn bunting	Emberiza calandra
Σιρλοτσίχλονο	Cirl bunting	Emberiza cirlus

Σπουργίτια

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Σπιτοσπουργίτης	House sparrow	Passer domesticus

Κεφαλάδες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Αετομάχος	Red backed shrike	Lanius collurio
Κοκκινοκεφαλάς	Woodchat shrike	Lanius senator

Σουσουράδες & Κελάδες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Λευκοσουσουράδα	White Wagtail	Motacilla alba
Σταχτοσουσουράδα	Grey Wagtail	Motacilla cinerea

Κορυδαλλοί

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Κατσουλιέρης	Crested lark	Galerida cristata
Σιταρήθρα	Eurasian skylark	Alauda arvensis

Παπαδίτσες, τσομπανάκοι και συγγενή

Μέσα στα δάση, κοινή είναι η Γαλαζοπαπαδίτσα (Cyanistes caeruleus), ο Καλόγερος (Parus major), ο Κοκκινολαίμης (Erithacus rubecola), ο Τρυποφράχτης (Troglodytes troglodytes), ο Δεντροτσοπανάκος (Sitta europaea) και ο Σπίνος (Fringilla coelebs). Στις πιο ανοιχτές θαμνώδεις εκτάσεις, εμφανίζονται ο Φλώρος (Carduelis chloris), η Ασπροκώλα (Oenanthe hispanica), ο Θαμνοτσιροβάκος (Sylvia communis) και ο Αετομάχος (Lanius collurio).

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Καλόγερος	Great tit	Parus major
Ελατοπαπαδίτσα	Coal tit	Periparus ater
Αιγίθαλος	Long-tailed tit	Aegithalos caudatus
Γαλαζοπαπαδίτσα	Eurasian blue tit	Cyanistes caeruleus
Κλειδωνάς	Sombre tit	Poecile lugubris
Τοιχοδρόμος	Wallcreeper	Tichodroma muraria
Καμποδεντροβάτης	Short-toed treecreeper	Certhia brachydactyla
Βραχοτσοπανάκος	Western rock nuthatch	Sitta neumayer
Δεντροτσοπανάκος	Eurasian nuthatch	Sitta europaea
Τρυποφράχτης	Wren	Troglodytes troglodytes

Τσιροβάκοι, τριλιστές & βασιλίσκοι

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Μαυροσκούφης	Eurasian blackcap	Sylvia atricapilla
Κοκκινοτσιροβάκος	Eastern subalpine warbler	Curruca cantillans
Θαμνοτσιροβάκος	Common whitethroat	Curruca communis
Μαυροτσιροβάκος	Sardinian warbler	Curruca melanocephala
Πυρροβασιλίσκος	Common firecrest	Regulus ignicapilla
Χρυσοβασιλίσκος	Goldcrest	Regulus regulus

Ψάλτες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Θαμνοψάλτης	Dunnock	Prunella modularis

Φυλλοσκόποι

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Θαμνοφυλλοσκόπος	Willow warbler	Phylloscopus trochilus
Δεντροφυλλοσκόπος	Common chiffchaff	Phylloscopus collybita

Αιγοθηλίδες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Γιδοβύζι	European nightjar	Caprimulgus europaeus

Μυγοχάφτες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Σταχτομυγοχάφτης	Spotted flycatcher	Muscicapa striata
Κρικομυγοχάφτης	Collared flycatcher	Ficedula albicollis
Μαυρομυγοχάφτης	European pied flycatcher	Ficedula hypoleuca
Καρβουνιάρης	Black redstart	Phoenicurus ochruros
Σταχτοπετρόκλης	Northern wheatear	Oenanthe oenanthe
Ασπροκωλίνα	Western black-eared wheatear	Oenanthe melanoleuca
Μαυρολαίμης	European stonechat	Saxicola rubicola
Κοκκινολαίμης	European robin	Erithacus rubecula
Αηδόνι	Common nightingale	Luscinia megarhynchos

Κείμενο: Γεώργιος Πουλής, φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος