Ε.Π. Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα & Αλυκής Κίτρους
Το οικοσύστημα της Αλυκής Κίτρους

Το υγροτοπικό και χερσαίο οικοσύστημα της Αλυκής Κίτρους καλύπτει έκταση περίπου 15.000 στρεμμάτων και βρίσκεται στα νότια της εκβολής του Αλιάκμονα. Η ενότητα περιλαμβάνει λιμνοθάλασσες, αλμυρόβαλτους, παράκτιους αμμόλοφους και αμμοθίνες και φιλοξενεί μια σπουδαία πανίδα, όπου τα πουλιά κατέχουν μια ιδιαίτερη θέση.

Η περιοχή αναφέρεται συχνά ως "αλυκές Κίτρους", με την έννοια ότι περιλαμβάνει και τους παράκτιους υγροτόπους νοτιότερα από την καθεαυτό αλυκή έως και τον Κορινό.

Το συνολικό σύστημα των παράκτιων υγροτόπων από το ακρωτήρι Αθερίδα έως τον Κορινό δημιουργήθηκε από τις φερτές ύλες του Αλιάκμονα, που διασπάρθηκαν με τη βοήθεια των θαλάσσιων ρευμάτων. Η σειρά αυτή των υγροτόπων, πλαισιωμένη στα ανάντη από καλλιέργειες και στα κατάντη από μια λουρίδα αμμώδους ακτής, είναι το εξ' υπολοίπου τοπίο μετά τον αναδασμό και την οργάνωση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, που συνοδεύτηκαν από αποξηράνσεις και αποστραγγιστικά δίκτυα. Με την οριοθέτηση του Εθνικού Πάρκου Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα και Αλυκής Κίτρους, το μεγάλο αυτό οικοσύστημα αποτέλεσε μέρος του πάρκου, ενώ έχει ήδη ενταχθεί και στο Δίκτυο Natura 2000 ως Ειδική Ζώνη Διατήρησης (με κωδικό GR1250004) και στην ευρύτερη Ζώνη Ειδικής Προστασίας για την ορνιθοπανίδα GR1220010.

Πέραν των εκτεταμένων και διαδοχικών υγροτόπων, αλιπέδων και αμμοθινών, στο Κίτρος συναντάμε τους τρεις πιο κάτω σπάνιους τύπους βιοτόπων:

• Παράκτιοι αμμόλοφοι με ποώδη και φρυγανική βλάστηση με χαρακτηριστικά είδη Euphorbia terracina, Silene nicaeensis, Silene subconica και Ephedra distachya.


• Ψευδοστεπώδεις λειμώνες με θερόφυτα, ένας βιότοπος που αν και συντίθεται από ένα μίγμα κοινών αγρωστωδών και φρυγάνων, εκπροσωπείται ελάχιστα στην ακτογραμμή της ηπειρωτικής Ελλάδας, ως ιδιαίτερη περίπτωση διαταραγμένων εδαφών (παλιές καλλιέργειες, περιθώρια παλιών δρόμων, αρχαιολογικοί χώροι) που έχουν μείνει επί δεκαετίες εκτός χρήσης.


• Παραποτάμια δάση από ρουπάκια (Quercus robur), φτελιές (Ulmus sp.), φράξους (Fraxinus excelsior, Fraxinus angustifolia) και άλλα υγρόφιλα είδη, με ψηλό υπόροφο.

Η διατήρηση έστω μικρών εκτάσεων ψευδοστεπωδών λειμώνων με θερόφυτα συνοδεύεται από την εποχική παρουσία σπανιότατων πουλιών, όπως η Χαμωτίδα, η Διπλοκελάδα και άλλα είδη των στεπών της Κεντρικής Ασίας, που διαχειμάζουν στο Κίτρος ή σταθμεύουν κατά τη μετανάστευση.

Οι αλυκές στο Κίτρος

Η καθεαυτό Αλυκή Κίτρους είναι μια αβαθής και κλειστή λιμνοθάλασσα έκτασης περίπου 3.500 στρεμμάτων, η οποία συνδέεται με τη θάλασσα μέσω ενός τεχνητού καναλιού που ελέγχεται από θυρόφραγμα. Στη λιμνοθάλασσα λειτουργεί μια οργανωμένη αλυκή, η δεύτερη μεγαλύτερη της χώρας μετά από αυτή του Μεσολογγίου, με ετήσια παραγωγή 32.000 τόννων.

Οι αλυκές του Κίτρους λειτουργούσαν ήδη τον 15ο αιώνα, πιθανόν πάνω σε υποδομές της βυζαντινής περιόδου ή και της αρχαιότητας - κοντά στις αλυκές έχουν ανασκαφεί τα ερείπια της μακεδονικής πόλης Πύδνα. Στην περίοδο της οθωμανικής κατάκτησης, οι αλυκές του Κίτρους τροφοδοτούσαν με αλάτι όλο τον κτηνοτροφικό πολιτισμό της Θεσσαλίας και της Πίνδου. Σταδιακά, οι εγκαταστάσεις των υπηρεσιών διαχείρισης και οι ανάγκες στέγασης του προσωπικού δημιούργησαν έναν πρόχειρο συνοικισμό, την Τούζλα, πρόδρομο του σημερινού οικισμού Αλυκή. Στην κορύφωση της παραγωγικής ιστορίας τους, οι αλυκές εξοπλίστηκαν με αρκετά κτήρια και απέκτησαν τοπική σιδηροδρομική γραμμή με βαγονέτα τύπου Decauville, ενώ το 1923 η μονάδα παραγωγής συνδέθηκε σιδηροδρομικά με τη γραμμή Αθηνών-Θεσσαλονίκης.

Η είσοδος στις εγκαταστάσεις είναι σήμερα ελεγχόμενη, αλλά εύκολα μπορεί να δει κανείς τα διάφορα στάδια της διαδικασίας: αρχικά το νερό μπαίνει σε μεγάλη αλμυρή λίμνη (1500 στρεμ.) για να εξατμισθεί και μετά προωθείται στις «θερμάστρες» (συνολικής έκτασης 1500 στρεμ.), όπου φτάνει σε υψηλή πυκνότητα, δίνοντας στις λεκάνες χαρακτηριστικό ιριδίζον ροζ χρώμα. Τελικά το ημίρευστο αλάτι μπαίνει στα αλοπήγια («τηγάνια»), από όπου και συλλέγεται για να καθαριστεί και να συσκευαστεί. Στο βάθος του χώρου διακρίνεται το πρισματικό «βουνό» του αποθηκευμένου αλατιού.

Αμμόλοφοι και αμμοθίνες

Ανάμεσα στους υγροτόπους και τη θάλασσα μεσολαβεί μια λωρίδα αμμωδών σχηματισμών, που προς την ενδοχώρα έχουν μορφολογία αμμόλοφων με αραιή φρυγανική βλάστηση, κοντά στην ακτή έχουν την τυπική μορφή των αμμοθινών και τελικά χαμηλώνουν προς τη θάλασσα με μια πλατιά ζώνη λεπτόκκοκης άμμου.

Οι αμμόλοφοι είναι σταθεροί σχηματισμοί, ύψους λίγων μέτρων και σχετικά ομαλού αναγλύφου, που ενσωματώνουν θύλακες στάσιμου νερού. Κατά τόπους αναπτύσσονται συστάδες δέντρων (αρμυρίκια, κέδρα κλπ) ή ομάδες καλαμιών. Στη χλωρίδα συμμετέχουν θάμνοι χαμηλών απαιτήσεων, όπως το Αλογοθύμαρο (Anthyllis hermanniae) και η Ακονιζιά (Dittrichia viscosa), ενώ την άνοιξη έντονη είναι η παρουσία των σειληνών (κυρίως Silene colorata και λίγα Silene sedoides), των αγριογερανιών (κυρίως Erodium cicutarium) και της Anchusella variegata. Κοντά στα νερά ανθίζει το εντυπωσιακό Aster tripolium.

Οι παράκτιες αμμοθίνες φιλοξενούν τα τυπικά είδη των βιοτόπων αυτών, με κυρίαρχη την Αμμοφίλα (Ammophila arenaria) και σποραδικά Κρίνους της θάλασσας (Pancratium maritimum), ώτανθους (Otanthus maritimus), παράλιες γαλατσίδες (Euphorbia paralias), γαλανάγκαθα (Eryngium maritimum), αγριοβιολέτες (Cakile maritima), διάσπαρτες ομάδες λιμόνιων (Limonium sp.) και τριφύλλια της θάλασσας (Medicago marina).

Διαβάστε περισσότερα για την οικολογία των αμμοθινών στο κεφάλαιο Τα φυτά των αμμοθινών.

Τα πουλιά στην Αλυκή Κίτρους

Για όλους τους λόγους που αναφέρθηκαν πιο πάνω, το οικοσύστημα της Αλυκής Κίτρους προσελκύει και συντηρεί μια πλούσια ποικιλότητα ειδών πουλιών, που οι νεότερες καταγραφές ανεβάζουν στα 240 είδη.

Ανάμεσα στα πουλιά που έχουν παρατηρηθεί εδώ ξεχωρίζουν τα είδη που στο χώρο του Εθνικού Πάρκου Γαλλικού-Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα έχουν καταγραφεί μόνο στο Κίτρος, όπως ο Ψαλιδιάρης, η Χιονογερακίνα, ο Στεπόκιρκος, ο Γιγαντόγλαρος, ο Γαλαζόραμφος Ληστόγλαρος, ο Αιγαιόγλαρος, ο Τριδάκτυλος Γλάρος, η Χαμωτίδα, η Βραχοσκαλίδρα, ο Φασιανός, ο Κισσόκουκος, το Φρυγανοτσίχλονο, το Βλαχοτσίχλονο και η Διπλοκελάδα.

Αναλυτικοί και συγκριτικοί πίνακες των ειδών της περιοχής βρίσκονται στο κεφάλαιο Τα πουλιά του Ε.Π. Γαλλικού-Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα.

Ερπετά

Τα ερπετά, λόγω της κρυπτικής συμπεριφοράς και του τρόπου αντιμετώπισης των κλιματικών συνθηκών, γίνονται λιγότερο αισθητά από τα πουλιά. Ωστόσο, ο ρόλος τους στη διατήρηση των πληθυσμών του πουλιών, ειδικά σε περιοχές με φρύγανα και παράκτιους βιοτόπους, είναι καθοριστικός. Στην ευρύτερη περιοχή της Αλυκής Κίτρους έχει καταγραφεί μια πολυμελή πανίδα ερπετών και αμφιβίων με κυριότερους εκπροσώπους τα πιο κάτω είδη:

• Λισσοτρίτωνας (Lissotriton graecus)
• Χωματόφρυνος (Bufo bufo)
• Πράσινος Φρύνος (Bufotes viridis)
• Δενδροβάτραχος (Hyla arborea)
• Πηλοβάτης (Pelobates syriacus)
• Ελληνικός Βαλτοβάτραχος (Pelophylax kurtmuelleri)
• Στικτή Νεροχελώνα (Emys orbicularis)
• Ελληνική Χελώνα (Testudo graeca)
• Μεσογειακή Χελώνα (Testudo hermanni)
• Κρασπεδωτή Χελώνα (Testudo marginata)
• Πρασινόσαυρα (Lacerta viridis)
• Τρανόσαυρα (Lacerta trilineata)
• Σιλιβούτι (Podarcis erhardii)
• Βαλκανόσαυρα (Podarcis tauricus)
• Κυρτοδάκτυλος (Mediodactylus kotschyi)
• Αβλέφαρος (Ablepharus kitaibelii)
• Τυφλίτης (Pseudopus apodus)
• Έρυξ (Eryx jaculus)
• Έφιος (Dolichophis caspius)
• Λαφιάτης (Elaphe quatuorlineata)
• Νερόφιδο (Natrix natrix)
• Λιμνόφιδο (Natrix tessellata)
• Οχιά (Vipera ammodytes)

Σημειώνουμε ότι η περιοχή συντηρεί μια εντυπωσιακή πυκνότητα Μεσογειακής χελώνας (Testudo hermanii).

Περιήγηση στην Αλυκή Κίτρους

Για ευνόητους λόγους, ο χώρος της λιμνοθάλασσας δεν είναι προσπελάσιμος μέσω της προφανούς εισόδου της περιοχής, δηλαδή της ζώνης των αλυκών. Από το χώρο στάθμευσης, κοντά στο αλιευτικό καταφύγιο, μπορούμε να δούμε και ενδεχομένως να περπατήσουμε σε μικρή απόσταση από την ελεγχόμενη είσοδο των αλυκών, οι οποίες είναι σε πλήρη λειτουργία. Αντίστοιχα, η δυτική πύλη, που παραπέμπει σε κάποιο παρατηρητήριο, είναι κλειστή.

Έτσι, οι δυνατότητες περιήγησης στο οικοσύστημα περιορίζονται στην διάσχιση του χωματόδρομου που χωρίζει την καθεαυτό περιοχή των αλυκών από τους νότιους υγρότοπους. Ο δρόμος, βατός και σταθερός στην αρχή, γίνεται μετά από 2 χλμ. ένας αβέβαιης βατότητας πεζόδρομος πάνω στην άμμο, όπου καλό είναι να μην μπείτε με όχημα. Ο πεζόδρομος διατρέχει όλο το σύστημα αμμόλοφων και αμμοθινών της περιοχής, περνά από το φάρο της Αθερίδας και μετά το ομώνυμο ακρωτήρι καταλήγει μπροστά στη μπούκα των αλυκών. Με συνολικό μήκος περίπου 7.5 χλμ. ο πεζόδρομος αυτός συνιστά την ιδεώδη διαδρομή για να δει κανείς όλο το φάσμα της χλωρίδας των αμμοθινικών βιοτόπων, να φωτογραφίσει σπάνια πουλιά και να προσεγγίσει ασφαλώς την ακτή. Η διαδρομή φαίνεται με κόκκινο σύμβολο στον πιο πάνω χάρτη.

Φωτογραφία φύσης

Φωτογραφικά, η λιμνοθάλασσα της Αλυκής Κίτρους και οι υγρότοποι του Κορινού προσφέρουν ένα πολύ διαφορετικό περιβάλλον από αυτό των μεγάλων δέλτα των γειτονικών ποταμών και λόγω της περιορισμένης έκτασης δίνουν εξαιρετικές ευκαιρίες για αποτυπώσεις στικταετών και άλλων αρπακτικών, παπιών, παρυδάτιων και κυρίως πουλιών της ακτής και των φρυγάνων. Διαβάστε περισσότερα για τη φωτογραφία φύσης στην περιοχή στο λήμμα Φωτογραφία φύσης στη λιμνοθάλασσα της Αλυκής Κίτρους.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

Πηγές: Α. Αγγελίδης Οι Αλυκές του Κίτρους