Ε.Π. Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα & Αλυκής Κίτρους

Έλος και παράκτια ζώνη Καλοχωρίου

Το έλος Καλοχωρίου είναι το βορειότερο μέλος του συστήματος υγροτόπων του Εθνικού Πάρκου Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα & Αλυκής Κίτρους. Πρόκειται για πλέγμα υγροτόπων που γεννήθηκε κατά τις δεκαετίες 1960 έως 1980, εξ' αιτίας της υπεράντλησης νερών σε εδάφη που προέρχονταν από προσχώσεις του Γαλλικού και του Αξιού.

Μετά την εντατική άντληση, που έγινε για βιομηχανικές κυρίως χρήσεις, επήλθε δραματική ταπείνωση του υδροφόρου ορίζοντα που με τη σειρά της προκάλεσε καθίζηση των χαλικοαμμωδών εδαφών των προσχώσεων και κατά συνέπεια την είσοδο νερού στα γήπεδα ανατολικά του Καλοχωρίου. Μετά την παύση των αντλήσεων, το επίπεδο των εδαφών επανήλθε εν μέρει, αλλά χρειάστηκε να κατασκευαστεί ένα προστατευτικό ανάχωμα, για την ανάσχεση της εισόδου της θάλασσας στην οικιστική περιοχή: πίσω από το ανάχωμα δημιουργήθηκαν λίμνες, έλη και αλμυρόβαλτοι σε επίπεδο κατά περίπου 1 μέτρο χαμηλότερο από τη θάλασσα.

Σήμερα, η λιμνοθάλασσα Καλοχωρίου καλύπτει μία έκταση 2.260 στρεμμάτων που συνίσταται κυρίως από διαδοχικές λιμνοθάλασσες με υφάλμυρο νερό, από την ανάμειξη του θαλασσινού νερού με τα όμβρια ύδατα. Ο υγρότοπος οριοθετείται από το παράκτιο ανάχωμα, το τοπικό οδικό δίκτυο και το όριο του οικισμού.

Ένας ανώριμος βιότοπος

Ως ζώνη που προέκυψε μετά από πολλές ανακατατάξεις χρήσεων και οχλήσεων, η φύση στο Έλος Καλοχωρίου έχει ουσιαστικά αναγεννηθεί, και μάλιστα σε μικρό χρονικό διάστημα, διανύοντας μια πορεία από κατάσταση εργοταξίου προς μια κατάσταση σχετικά φυσικού τοπίου μέσα σε λίγες δεκαετίες.

Οι πιο εύγλωτοι μάρτυρες της έφηβης κατάστασης του συστήματος είναι η βλάστηση και η χλωρίδα. Η φυσική βλάστηση συντίθεται από ελάχιστα είδη θάμνων, όπως η Κάππαρη (Capparis spinosa), το Αρμυρίκι (Tamarix hampeana) και το βούρλο (Juncus acutus).

Η χλωρίδα του έλους είναι ένα μίγμα από ανθεκτικά αλοφυτικά και διαταραχόφιλα φυτά, με μια μάλλον φτωχή (89 taxa) σύνθεση, στην οποία δεν περιλαμβάνεται κανένα ιδιαίτερο είδος. Χαρακτηριστική είναι η παρουσία φυτών ευρείας εξάπλωσης, όπως το Ραδίκι (Cichorium intybus), ο Σκόλυμος (Scolymus hispanicus), ο Ζοχός (Sonchus asper), το Βρωμόχορτο (Heliotropium europaeum), η Αγριοκαρδαμούδα (Capsella bursa-pastoris), οι παπαρούνες Papaver hybridum και Papaver rhoeas, τα αγριογεράνια Erodium ciconium, Erodium cicutarium, Geranium lucidum και Geranium rotundifolium και οι νεραγκούλες Ranunculus acris, Ranunculus muricatus και Ranunculus repens. Η ομάδα με τα περισσότερα είδη - και την ευρύτερη κάλυψη - είναι τα Chenopodiaceae, με χαρακτηριστικές τις παρουσίες του Arthrocnemum macrostachyum, των Atriplex prostrata και Atriplex tatarica, του Chenopodium album, της Sarcocornia fruticosa, της Salicornia procumbens και στα κάπως πιο σταθερά εδάφη της Salsola soda.

Τα πουλιά στο Καλοχώρι

Είναι πράγματι εντυπωσιακό ότι, παρόλη τη μικρή απόσταση από τον οικισμό και τη βιομηχανική περιοχή της Θεσσαλονίκη, με συνεχή ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα, το Έλος Καλοχωρίου καταφέρνει και συγκεντρώνει το ενδιαφέρον μιας αξιοσημείωτης ποικιλότητας πουλιών που φτάνουν τα 225 είδη. Η εξήγηση πρέπει να αναζητηθεί στην υψηλή παραγωγικότητα του ευτροφικού έλους, στη συνεισφορά του επίσης παραγωγικού Θερμαϊκού και στα παράπλευρα ωφέλη της γειτνίασης με ένα μεγάλο οικισμό - απορρίμματα, κτηνοτροφία, δεντροστοιχίες, παλιά κτήρια, απουσία κυνηγιού.

Σε κάθε περίπτωση, είναι εκπληκτικό ότι το Έλος Καλοχωρίου προσελκύει και συντηρεί δίπλα στη Θεσσαλονίκη αετούς όπως ο Θαλασσαετός, ο Στικταετός, ο Γερακαετός και ο Ψαραετός, μικρότερα αρπακτικά όπως η Αετογερακίνα και ο Τσίφτης, μεγάλα γεράκια όπως το Ξεφτέρι και το Σαΐνι, αλλά και μικρά γεράκια, όπως το Δεντρογέρακο, το Μαυροκιρκίνεζο και το Νανογέρακο. Τα περισσότερα από αυτά τα πουλιά είναι εξαιρετικά σπάνια.

Εξίσου ενδιαφέρουσες παρουσίες θα δούμε στους γλάρους (Μίχος, Μελανόγλαρος, Θυελλόγλαρος, Γερακοληστόγλαρος, Μαυροκέφαλος Γλάρος, Λεπτόραμφος Γλάρος, Νανόγλαρος) και τα γλαρόνια (Νανογλάρονο, Καρατζάς, Μουστακογλάρονο, Μαυρογλάρονο και Αργυρογλάρονο).

Σποραδικά, από τις γύρω εκτάσεις έρχονται επισκέπτες, όπως ο Γερανός, η Πετροτουρλίδα, η Καμπίσια Πέρδικα και ένα πλήθος από στρουθιόμορφα.

Κάθε 2-3 χρόνια φτάνει σε πολύ μικρούς αριθμούς κάποιο πολύ ξεχωριστό είδος, όπως η Καστανόπαπια, η Χιονόπαπια, η Βελουδόπαπια, η Μαυροκέφαλη πάπια, το Κεφαλούδι, ενώ πιο συστηματικά καταγράφονται λίγοι Θαλασσοπρίστες, κάποια από τα σπάνια βουτηχτάρια, λίγοι Νανόκυκνοι ή κάποιο περαστικό Βροχοπούλι. Σταθεροί είναι αρκετοί πελεκάνοι (Αργυροπελεκάνος και Ροδοπελεκάνοι), ενώ κάθε χρόνο εμφανίζονται λίγα Λαμπροβούτια, Κηλιδοβούτια και Ραβδοσκαλίδρες. Τριγύρω ψαρεύουν μερικές εξοικειωμένες Χουλιαρομύτες και πολλά Φοινικόπτερα, ανάμεσα στα οποία καταγράφηκε πρόσφατα ένα Αφρικανικό Φοινικόπτερο. Τέλος, αξίζουν μια αναφορά οι πολλές Αλκυόνες και ορισμένα δυσεύρετα είδη, όπως ο Νανοδρυοκολάπτης, το Αγιοπούλι και η Χαλκοκουρούνα.

Περιήγηση στο Καλοχώρι

Το κύριο οδικό πλέγμα της περιοχής είναι πολύ εξυπηρετικό, όχι μόνο για μια πρώτη ανάγνωση της γεωγραφίας του υγροτόπου, αλλά και για εύκολες και καρποφόρες συναντήσεις με τα πουλιά. Από το κέντρο του οικισμού, οι πινακίδες οδηγούν προς την κεντρική διακλάδωση των χωματόδρομων που εξυπηρετούν το έλος Καλοχωρίου, την εκβολή του Γαλλικού και το δέλτα του Αξιού.

Από τη διακλάδωση αυτή, ο αριστερός δρόμος διατρέχει το ανάχωμα προστασίας του υγροτόπου, περνώντας από το "Ναυάγιο", καφέ-εστιατόριο και σημείο συνάντησης της περιοχής. Ο οδικός αυτός κύκλος, ανάμεσα στο έλος και τη θάλασσα, προσφέρει αναρίθμητες ευκαιρίες και πολύ συχνά εκπλήξεις παρατηρήσεων. Η οδική διαδρομή αναστομώνεται στο κέντρο του οικισμού - στο χάρτη αποτυπώνεται με κόκκινο σύμβολο.

Με την ευκαιρία παλιότερων έργων ανάδειξης του υγροτόπου, έχει δημιουργηθεί μια πεζοπορική διαδρομή, που αρχικά περιτρέχει και μετά διατέμνει το έλος. Η πορεία ακολουθεί ένα στενό ανάχωμα, που έχει επιστρωθεί με ένα είδος κεραμιδόσκονης και χάρη στο κοκκινωπό χρώμα του λέγεται "Κόκκινος δρόμος". Ο Κόκκινος δρόμος προσφέρει επίσης πολλές ευκαιρίες παρατήρησης και φωτογράφισης των πουλιών και συνιστά ιδεώδη πρόταση για παιδιά και ξενάγηση ομάδων. Στο χάρτη αποτυπώνεται με πράσινη γραμμή.

Φωτογραφία φύσης

Η λιμνοθάλασσα Καλοχωρίου είναι ο χώρος υποδοχής για τον νέο επισκέπτη του ΓΑΛΑ, αλλά και το κλασικό ραντεβού για τους θαμώνες της περιοχής, κυρίως Θεσσαλονικιούς φωτογράφους, που ξέρουν ότι το έλος προσφέρει πάντα μερικές εκπλήξεις: σπάνια είδη, σποραδικοί επισκέπτες, κάποιο ιδιαίτερα εξοικειωμένο άτομο, μια μεγάλη συγκέντρωση πουλιών, ένα απρόσμενο φως το πρωί ή μια μοναδική ευκαιρία το σούρουπο.

Πληροφορίες για τη φωτογραφία φύσης στην περιοχή θα βρείτε στο λήμμα Φωτογραφία φύσης στη λιμνοθάλασσα Καλοχωρίου.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

Πηγές:
Όλγα Τσιγγάνη-Παπανικολάου, 2018. Η αλοφυτική χλωρίδα της λιμνοθάλασσας Καλοχωρίου. Μεταπτυχιακή εργασία, ΑΠΘ, Τμήμα Βιολογίας