Εθνικά Πάρκα της Ελλάδας

Εθνικό Πάρκο
Δέλτα Γαλλικού-Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα και Αλυκής Κίτρους

Στη δυτική πλευρά του Θερμαϊκού κόλπου, από τις παρυφές της Θεσσαλονίκης και μέχρι το μέσον των πιερικής ακτής απλώνεται ένα τεράστιο σύστημα προσχώσεων, εκβολών, ελών, λιμνοθαλασσών και αλυκών: πρόκειται για τη ζώνη της κοινής κατάληξης των ποταμών Γαλλικού, Αξιού, Λουδία και Αλιάκμονα, που συγκλίνουν εδώ εκκινώντας από τα βουνά της Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας και τη χώρα της Βόρειας Μακεδονίας. Η περιοχή αυτή, που συνήθως αναφέρεται για συντομία ως ΓΑΛΑ, από τα αρχικά γράμματα των τεσσάρων ποταμών, είναι ένα από τα μεγαλύτερα υγροτοπικά συστήματα της Ευρώπης και προστατεύεται ως Εθνικό Πάρκο, ενώ περιλαμβάνεται στους υγροτόπους του καταλόγου της Σύμβασης Ramsar.

Επιπλέον των σημερινών δελταϊκών δομών, οι προσχώσεις των τεσσάρων ποταμών έχουν συμβάλλει στη δημιουργία μιας σειράς ελών και λιμνοθαλασσών, όπως η λιμνοθάλασσα Καλοχωρίου, ο υγρότοπος της Νέας Αγαθούπολης και η παράκτιο οικοσύστημα των Αλυκών Κίτρους.

Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, αυτή η ζώνη των τεσσάρων δέλτα και των παρακείμενων υγροτόπων αποτελούσε το παράκτιο τμήμα ενός απέραντου συστήματος ποτάμιων τοπίων, ελών και παρόχθιων δασών που κάλυπτε όλη την περιοχή από τους πρόποδες των μακεδονικών βουνών μέχρι το Θερμαϊκό. Μέλος της έκτασης αυτής ήταν η λίμνη των Γιαννιτσών, μεγάλη φυσική δεξαμενή εκτόνωσης των χειμαρρικών νερών πάνω στον άξονα του Λουδία. Με σκοπό τον έλεγχο των πλημμυρών και τη σταθεροποίηση των γεωργικών εκτάσεων, η λίμνη των Γιαννιτσών αποξηράνθηκε και κατάντη της δημιουργήθηκε ένα εκτεταμένο σύστημα καναλιών και έργων διευθέτησης των παροχών των ποταμών, που απελευθέρωσε τεράστιες εκτάσεις, μέσα στις οποίες δημιουργήθηκαν καίρια έργα υποδομής, όπως ο αυτοκινητόδρομος Αθηνών-Θεσσαλονίκης, οδικά δίκτυα μεταξύ των χωριών, νέοι οικισμοί όπως η Σίνδος αλλά και μεγάλα βιοτεχνικά και βιομηχανικά πάρκα.

Επιπλέον, η ζώνη αυτή είναι από δεκαετίες ενταγμένη στο χώρο επέκτασης της συμπρωτεύουσας και στην περιοχή ανάπτυξης της παραγωγικής και οικονομικής προοπτικής ενός μεγάλου βαλκανικού κέντρου όπως είναι η Θεσσαλονίκη.

Οπωσδήποτε, ο βασικός σκελετός της γεωγραφίας - οι ποτάμιες κοίτες, οι τάφροι, οι εκβολές, το αγροτικό μωσαϊκό, το οδικό δίκτυο - και οι όροι υδρονομίας του ΓΑΛΑ είναι τεχνητοί και ελεγχόμενοι: η φύση επανεγκαταστάθηκε μέσα σε μια περιοχή που ανασχεδιάστηκε ως παραγωγική ζώνη. Σταδιακά, έγινε αντιληπτό ότι ο ρόλος της περιοχής είναι διπλός, φυσικός και παραγωγικός και δημιουργήθηκε ένας συνδυασμός από περιβαλλοντικούς περιορισμούς και ρυθμιστικές παρεμβάσεις, που πλέον δίνουν την ευκαιρία διατήρησης της οικολογικής λειτουργίας του τεράστιου αυτού υγροτοπικού οικοσυστήματος.

Σήμερα το ΓΑΛΑ, αν και συρρικνωμένο και μόνιμα οχλούμενο από τη βαριά παρουσία μιας δυναμικής οικονομίας, εξακολουθεί να αποτελεί ένα σπουδαίο σύστημα βιοτόπων και φιλοξενεί εκατοντάδες είδη θηλαστικών, ερπετών και πουλιών, ανάμεσα στα οποία κάθε χρόνο αναγνωρίζονται δεκάδες σπάνια είδη αρπακτικών, παρυδάτιων και υδρόβιων.

Συμπερασματικά, η αποκρυστάλλωση της πρόσφατης ιστορίας του ΓΑΛΑ τροφοδοτεί τρεις άξονες σκέψης:

• η ισοστασία, δηλαδή η ικανότητα ανάκαμψης των φυσικών συστημάτων, παραμένει ισχυρή και μάλλον ακατάβλητη στα μεσογειακά οικοσυστήματα,


• η κατά τόπον έκφραση των βιογεωγραφικών συνιστωσών, δηλαδή των μηχανισμών ροών των πληθυσμών των οργανισμών, διατηρεί ακόμα τη δυναμική της και μπορεί να παρακάμψει ακόμα και μείζονες αλλαγές των τοπίων,


• η εύστοχη ενσωμάτωση περιβαλλοντικών παραμέτρων στον παραγωγικό σχεδιασμό μπορεί να κατευθύνει το χώρο προς ένα νέο - αναμφίβολα - αλλά σταθερό φυσικό τοπίο, αρκεί να διατηρηθούν βασικές συνιστώσες, όπως το υδρολογικό και εδαφικό υπόβαθρο και η μωσαϊκότητα.

Δεχόμενοι λοιπόν ότι ένας συνδυασμός περιβαλλοντικών ευαισθησιών, εύστοχων μέτρων και καλών προθέσεων της διοίκησης έφερε το ΓΑΛΑ στην ευτυχή κατάσταση που βρίσκεται σήμερα, πρέπει παράλληλα να αναγνωρίσουμε το αναμενόμενο βασικό προϊόν που δεν προέκυψε: πάνω στις αδιαμφισβήτητες περιβαλλοντικές αξίες δεν έγινε ποτέ εφικτό να υφανθούν διαστάσεις απασχόλησης και οικονομίας. Για την τοπική κοινωνία, το ΓΑΛΑ παραμένει ένας χώρος αγροτικής παραγωγής, στο οποίο έχουν προστεθεί μερικές πινακίδες για αμμοθίνες και λαγόγυρους. Έτσι, ο βαθύτερος σκοπός - η λειτουργική ένταξη των περιβαλλοντικών αξιών στη ζωή των ντόπιων - παραμένει ζητούμενο.

Το έλος Καλοχωρίου

Το έλος Καλοχωρίου είναι το βορειότερο μέλος του συστήματος υγροτόπων του ΓΑΛΑ. Πρόκειται για πλέγμα υγροτόπων που γεννήθηκε κατά τις δεκαετίες 1960 έως 1980, εξ' αιτίας της υπεράντλησης νερών, στην περίμετρο των ελών που απλώνονταν στο Καλοχώρι, για βιομηχανικές κυρίως χρήσεις.

Το έλος Καλοχωρίου είναι σήμερα ο πιο προσιτός υγρότοπος του ΓΑΛΑ και ο καταλληλότερος τόπος για να δει κανείς εύκολα "εξωτικά" είδη πουλιών, όπως τα φοινικόπτερα, οι χουλιαρομύτες και οι πελεκάνοι και αρκετούς ασυνήθιστους επισκέπτες. Είναι επίσης το καταλληλότερο μέρος για μια καρποφόρα εισαγωγή στη φωτογραφία πουλιών, καθότι πολλά μέλη της φτερωτής φυλής είναι αρκετά εξοικειωμένα με την ανθρώπινη παρουσία.

Στο κεφάλαιο Έλος και παράκτια ζώνη Καλοχωρίου παρουσιάζεται μια αναλυτική ξενάγηση στο ιδιότυπη - τεχνητή αλλά και τόσο πλούσια βιολογικά - ενότητα αυτή.

Επιπλέον, πληροφορίες για τη φωτογραφία φύσης στην περιοχή θα βρείτε στο λήμμα Φωτογραφία φύσης στη λιμνοθάλασσα Καλοχωρίου.

Ο Γαλλικός

Ο Γαλλικός (αρχ. Εχέδωρος, «ο έχων δώρα», επειδή η άμμος του ήταν χρυσοφόρος) είναι ένας μικρός ποταμός, μήκους μόλις 65 χλμ., που πηγάζει από τα Κρούσσια όρη.

Η εκβολή του Γαλλικού φιλοξενεί πολλά είδη πουλιών, που παραμένουν στην ακτίνα της εύκολης παρατήρησης και φωτογράφισης. Λίγο στα ανάντη, βρίσκεται ένας ακόμα κρυφός παράδεισος των πουλιών: οι τεχνητές λίμνες γύρω από τα παρατηρητήρια Δαίδαλος και Ίκαρος.

Η εξερεύνηση του κάτω ρου του Γαλλικού και της ζώνης της εκβολής, μαζί με το παράκτιο μέτωπο, παρουσιάζεται στο κεφάλαιο Κάτω ρους και εκβολές Γαλλικού ποταμού.

Παράλληλα, στο λήμμα Φωτογραφία φύσης στο δέλτα του Γαλλικού δίνονται μερικές ιδέες για την φωτογραφία φύσης στην ενότητα.

Ο Αξιός

Με μήκος 380 χιλιομέτρων, ο Αξιός είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος ποταμός των Βαλκανίων. Στο ελληνικό έδαφος, ο Αξιός διασχίζει περίπου 76 χλμ. ημιορεινών και κυρίως πεδινών περιοχών.

Το σύστημα του Αξιού είναι περίπλοκο: ο κάτω ρους διχοτομείται στην παλιά κοίτη, που δεν εκβάλει στη θάλασσα, την νέα, διευθετημένη κοίτη που σχηματίζει κανονικές εκβολές, τις παράπλευρες τάφρους, που μοιάζουν με ρηχά ποτάμια, και τις εκτάσεις που άλλοτε πλημμύριζε ο Αξιός, που στα βόρεια έχουν μετατραπεί σε χωράφια, ενώ στα νότια διατηρούν την αυθεντική μορφή των δελταϊκών τοπίων, δηλαδή απέραντες, άμορφες ζώνες κατάφυτες με αρμυρίκια και άλλους υδρόφιλους θάμνους και με ακαθόριστο αλλά όχι επίπεδο ανάγλυφο.

Η πολύμορφη αυτή ζώνη δημιουργεί αναρίθμητα καταφύγια και πεδία διατροφής για την άγρια πανίδα και πολλά είδη, όπως το Τσακάλι και ορισμένες πάπιες και χήνες, διατηρούν εδώ μεγάλους - και δύσκολα μετρήσιμους - πληθυσμούς.

Μια χορταστική περιήγηση στον κάτω ρου και του δέλτα του Αξιού παρουσιάζεται στο κεφάλαιο Δέλτα Αξιού.

Αναφορικά στις δυνατότητες φωτογράφισης πουλιών στο δέλτα του Αξιού, συμβουλευτείτε το λήμμα Φωτογραφία φύσης στο δέλτα του Αξιού.

Ο Λουδίας

Με ιστορικό μήκος 50 χλμ., ο Λουδίας είναι ο μικρότερος σε μήκος από τους τέσσερις ποταμούς του εθνικού πάρκου.

Η εκβολή του Λουδία είναι πλήρως διευθετημένη, ωστόσο συμπληρώνεται από έναν πλούσιο αγροτικό χώρο και συνορεύοντας με τα μαγκρόβια τοπία του Αξιού, αποκτά πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον.

Στο κεφάλαιο Εκβολή Λουδία παρουσιάζουμε μια πρόταση περιήγησης τη ζώνη των εκβολών του Λουδία. Σχετικά με τη φωτογράφιση πουλιών στην περιοχή, διαβάστε το λήμμα Φωτογραφία φύσης στις εκβολές του Λουδία.

Ο Αλιάκμονας

Ανάμεσα στους ποταμούς που έχουν τις πηγές τους στην Ελλάδα, ο Αλιάκμονας είναι αυτός με το μεγαλύτερο μήκος (297 χλμ.).

Το δέλτα, ο κάτω ρους και το αγροτικό τοπίο του Αλιάκμονα συνθέτουν ένα εξαιρετικά ποικίλο φυσικό χώρο. Αναλυτική παρουσίαση του τοπίου και του βιολογικού πλούτου της περιοχής θα βρείτε στο κεφάλαιο Δέλτα Αξιού, ενώ το λήμμα Φωτογραφία φύσης στο δέλτα του Αλιάκμονα παρουσιάζει μερικές βασικές πληροφορίες για το τι μπορεί να φωτογραφίσει κανείς στην περιοχή.

Ο υγρότοπος Νέας Αγαθούπολης

Ο υγρότοπος της Νέας Αγαθούπολης είναι μια μεγάλη ελώδης έκταση που εφάπτεται με το δέλτα του Αλιάκμονα και διαχωρίζεται απο τη θάλασσα με μια λουρονησίδα με πυκνή βλάστηση από αρμυρίκια και λεύκες.

Ο υγρότοπος έχει εύκολη πρόσβαση από τη Νέα Αγαθούπολη με άσφαλτο, που οδηγεί σε χώρο στάθμευσης και μεγάλο παρατηρητήριο πουλιών, που λειτουργεί εργάσιμες ώρες και μέρες με ευθύνη του φορέα διαχείρισης. Από το παρατηρητήριο, ένας πεζόδρομος μήκους 720 μ. οδηγεί σε ξύλινο κιόσκι.

Το κεφάλαιο Δέλτα Αξιού περιλαμβάνει αναλυτικές πληροφορίες και προτάσεις για περιήγηση στην περιοχή.

Παράλληλα, το λήμμα Φωτογραφία φύσης στον υγρότοπο της Νέας Αγαθούπολης παρουσιάζει βασικές πληροφορίες για τη φωτογράφιση πουλιών στον υγρότοπο.

Η Αλυκή Κίτρους

Η λιμνοθάλασσα της Αλυκής Κίτρους καλύπτει έκταση περίπου 15.000 στρεμάτων πάνω στις προσχώσεις που δημιούργησαν στα νότια οι εκβολές των τεσσάρων ποταμών. Η περιοχή αναφέρεται συχνά ως "αλυκές Κίτρους", με την έννοια ότι περιλαμβάνει και τους παράκτιους υγροτόπους νοτιότερα από την καθεαυτό αλυκή έως και τον Κορινό.

Η καθεαυτό Αλυκή Κίτρους είναι μια αβαθής και κλειστή λιμνοθάλασσα έκτασης περίπου 3.500 στρεμμάτων, η οποία συνδέεται με τη θάλασσα μέσω ενός στενού καναλιού που ελέγχεται από θυρόφραγμα. Στη λιμνοθάλασσα λειτουργεί μια οργανωμένη παραγωγική αλυκή, η δεύτερη μεγαλύτερη της χώρας.

Το οικοσύστημα της Αλυκής Κίτρους περιλαμβάνει ακόμα αλμυρόβαλτους, έλη και περιοδικά κατακλυζόμενες γεωργικές γαίες. Τα υγροτοπικά αυτά συστήματα περιβάλλονται και προστατεύονται από την πλευρά της θάλασσας με μια πλατιά παράκτια λουρίδα χέρσου, που ενσωματώνει αμμόλοφους καλυμένους με φρύγανα, τυπικές αμμοθίνες και αμμώδεις παραλίες. Σε μεγάλο βαθμό αδιατάρακτοι, οι χερσαίοι αυτοί βιότοποι είναι σπάνιοι στην Ελλάδα και ως εκ τούτου εξαιρετικής σημασίας.

Διαβάστε περισσότερα για την μοναδική αυτή περιοχή στο κεφάλαιο Το οικοσύστημα της Αλυκής Κίτρους.

Φωτογραφικά, η λιμνοθάλασσα της Αλυκής Κίτρους και οι υγρότοποι του Κορινού προσφέρουν ένα κάπως διαφορετικό περιβάλλον από αυτό των μεγάλων δέλτα των γειτονικών ποταμών. Στο λήμμα Φωτογραφία φύσης στη λιμνοθάλασσα της Αλυκής Κίτρους θα βρείτε πληροφορίες για τις δυνατότητες φωτογραφία φύσης στην περιοχή.

Οικολογική σημασία του ΓΑΛΑ

Στο ΓΑΛΑ ζουν μόνιμα, φωλιάζουν, διαχειμάζουν ή περνούν κατά τη μετανάστευση τεράστιοι πληθυσμοί πουλιών, που ανήκουν σε περίπου τριακόσια είδη.

Στην έκταση του πάρκου καταγράφονται συστηματικά μεγάλοι αριθμοί από φοινικόπτερα, αβοκέτες, λαγγόνες, αργυροπελεκάνοι, χουλιαρομύτες, κορμοράνοι και χαλκόκοτες, έξι είδη ερωδιών (Σταχτοτσικνιάς, Αργυροτσικιάς, Λευκοτσικνιάς, Κρυπτοτσικνιάς, Νυχτοκόρακας και Γελαδάρης), πολλά είδη πάπιες και χήνες και αρκετά είδη γλάρων και γλαρονιών, όπως ο Μαυροκέφαλος γλάρος. Κάθε χρόνο καταγράφονται σπάνιες παρουσίες, όπως το Αφρικανικό φοινικόπετρο, το Κηλιδοβούτι, το Χειμωνοβουτηχτάρι κα.

Στην περιοχή ζουν επίσης πολλά είδη θηλαστικών, ανάμεσα στα οποία μια σημαντική αποικία λαγόγυρων, καθώς και ένας αξιόλογος πληθυσμός Μεσογειακής χελώνας.

Περιήγηση και ερμηνεία περιβάλλοντος στο ΓΑΛΑ

Ο επισκέπτης του Εθνικού Πάρκου μπορεί να ενημερωθεί για την περιοχή και να προμηθευτεί έντυπο υλικό στο κτήριο του Κέντρου Πληροφόρησης Δέλτα Αξιού, που βρίσκεται στη Χαλάστρα (μέχρι πρόσφατα το κτήριο ήταν και έδρα του Φορέα Διαχείρισης Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα). Στο Κέντρο Πληροφόρησης λειτουργεί πληροφοριακή έκθεση με πόστερ, φωτογραφικό υλικό, ταινίες και διαδραστικές εφαρμογές.

Παράλληλα, η ευρύτερη περιοχή έχει ποικίλα αξιοθέατα, όπως το Φράγμα Έλλης, το Παραποτάμιο δάσος του Ανατολικού, το Λαογραφικό Μουσείο Καλοχωρίου, το τόξο ρωμαϊκής γέφυρας κοντά στο Κλειδί κλπ.

Για την περιήγηση στο πάρκο έχουν προταθεί οι παρακάτω επτά διαδρομές, που ωστόσο δεν έχουν υλοποιηθεί στο πεδίο (σήμανση κατεύθυνσης, σήμανση ερμηνείας, αναλογικός ή ψηφιακός χάρτης, εφαρμογή πλοήγησης ή ψηφιακά αρχεία) και επαφίεται στον επισκέπτη να πλοηγηθεί και να ερμηνεύσει το τοπίο με δικά του μέσα.

• Μπλε Διαδρομή: Λιμνοθάλασσα Καλοχωρίου-Εκβολές Γαλλικού Ποταμού-Δέλτα Αξιού (μήκος: 28 χλμ)


• Μωβ Διαδρομή: Δυτική Εκβολή Λουδία-Αλμυραύλακας (μήκος 16 χλμ)


• Κόκκινη Διαδρομή: Δυτικό Ανάχωμα Αξιού-Μυδοκαλλιέργειες Λουδία (μήκος: 20 χλμ)


• Κίτρινη Διαδρομή: Χαλάστρα Καλύβες Μυδοκαλλιεργητών-Φάρος Αξιού-"Δάνειο" (μήκος: 24χλμ)


• Πράσινη Διαδρομή: Παρατηρητήριο Νέας Αγαθούπολης-Αλυκές Κίτρους-Αμμοθίνες Κορινού (μήκος: 20 χλμ)


• Πορτοκαλί Διαδρομή: Φράγμα Έλλης-Παραποτάμιο Δάσος Αξιού-"Νησί" Αξιού (μήκος: 2 χλμ)


• Καφέ Διαδρομή: Ανατολικό - "Λιβάδι του Λαγογύρου" - Παραποτάμιο Δάσος Ανατολικού (μήκος: 8 χλμ)

Στις επτά περιοχές του πάρκου, δηλαδή στα επιμέρους κεφάλαια του αφιερώματος του topoguide.gr στο Εθνικό Πάρκο ΓΑΛΑ, προτείνονται οι πιο κάτω οδικές και πεζοπορικές διαδρομές:

• Έλος Καλοχωρίου: Οδικός κύκλος του έλους και πεζοπορική διαδρομή στον Κόκκινο Δρόμο.


• Εκβολές Γαλλικού: Οδική περιήγηση στον κάτω ρου και τις εκβολές και πεζοπορική διαδρομή στις εσωτερικές λίμνες και τα παλιά παρατηρητήρια Δαίδαλος και Ίκαρος.


• Δέλτα Αξιού: Οδική περιήγηση στο Δάνειο και το ανατολικό ανάχωμα του Αξιού και πεζοπορική διαδρομή από το πέτρινο φυλάκειο προς το ακρωτήρι Βαρδάρης και το ναυτιλιακό ραδιοφάρο, πάνω στις λουρονησίδες.


• Εκβολή Λουδία: Οδική περιήγηση στον ψαράδικο συνοικισμό και τα μαγκρόβια τοπία της περιοχής.


• Δέλτα Αλιάκμονα: Οδική περιήγηση στα αναχώματα του Αλιάκμονα και πεζοπορική διαδρομή στα έρημα τοπία του του δέλτα.


• Λιμνοθάλασσα Ν. Αγαθούπολης: πεζοπορική διαδρομή από το παρατηρητήριο στο κιόσκι.


• Αλυκή Κίτρους: Πεζοπορική διαδρομή στους Αμμόλοφους και αμμοθίνες του Κίτρους.

Οι οδεύσεις των πιο πάνω διαδρομών περιλαμβάνονται στον ψηφιακό οδηγό Εθνικά Πάρκα της Ελλάδας της Anadigit, που λειτουργεί σε κινητό τηλέφωνο και παρέχει ενεργητική πλοήγηση με ταυτόχρονη ερμηνεία του φυσικού περιβάλλοντος.

Πηγές

Economidis, P.S. and V.P. Voyadjis. 1985. Les poissons des systèmes d'Axios-Doirani et de Gallikos (Macedoine, Grece). 2e Congres international sur la zoogeographie et l'ecologie de la Grece et des regions avoisinantes. Athens, Septembre 1981, Biologia Gallo-Hellenica, 10:89-93.
Τοπιοτεχνική Ε.Π.Ε. 1992. Μελέτη καθορισμού ορίων και μελέτη διαχείρισης του Δέλτα Αξιού-ΛουδίαΑλιάκμονα και Αλυκών Κίτρους, τεύχος Β', ΥΠΕΧΩΔΕ.
Τσιούρης, Σ. 2006. Ο ποταμός Εχέδωρος καθρέφτης του πολιτισμού μας. Αμφίβιον 63:10-12.
Γιαννάκου, Α., Ε. Αγγελής, Χ. Σχοινάς, Σ. Ταυρίδης, Η. Βαλιούλης, Τ. Αδαμακόπουλος, Σ. Μαστρογεωργόπουλος και Θ. Νατσίνας. 1995. Μελέτη περιβαλλοντικών συνθηκών στον Αναπτυξιακό Σύνδεσμο Ιωνίας - Σίνδου - Καλοχωρίου. Αναπτυξιακός Σύνδεσμος Ιωνίας - Σίνδου - Καλοχωρίου. Πρόγραμμα LEADER I N. Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη. 85 σελ.
Anastasiadis E.T., M. Seferlis, E.Fitoka, E. Mihalatu, D. Papadimos, S. Kastavouni, A. Apostolakis, M. Katsakiori, S. Kazantzidis, 2004. Restoration and conservation of the Kalohori lagoon, Thessaloniki. In: Arianoutsou & Papanastasis (eds), Proceedings 10th MEDECOS Conference, April 25 – May 1, 2004, Rhodes.
Κονταξή Χ., Βαρελτζίδου Σ., Πανταζόπουλος Χ., 2012. 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Περιβαλλοντικής Πολιτικής & Διαχείρισης, «Χωροταξικός Σχεδιασμός και Προστατευόμενες Περιοχές, το παράδειγμα της Λιμνοθάλασσας Καλοχωρίου στο Ν. Θεσσαλονίκης», 25-27 Μαΐου, Μυτιλήνη.
Hailey, A. and V. Goutner, 2002. Changes in the Alyki Kitrous wetland in northern Greece: 1990–1999, and future prospects. Biodiversity and Conservation 11: 357–377, 2002.
Karageorgis Α.P., M.S. Skourtos, V. Kapsimalis, A.D. Kontogianni, N.Th. Skoulikidis, K. Pagou, N. P. Nikolaidis, P. Drakopoulou, B. Zanou, H. Karamanos, Z. Levkov, Ch. Anagnostou, 2005. An integrated approach to watershed management within framework: Axios River catchment and Thermaikos Gulf. Regional Environmental Change (2005) 5: 138–160
Poulos S.E., G.Th. Chronis, M.B. Collins, V. Lykousis, 2000. Thermaikos Gulf Coastal System, NW Aegean Sea: an overview of waterrsediment fluxes in relation to air–land–ocean interactions and human activities. Journal of Marine Systems 25_2000. 47–76
Δημόπουλος, Γ. 1999. Υδρογεωλογική μελέτη του όρους Πάικου και του καρστικού συστήματος των πηγών Αραβησσού. Τεχνική Έκθεση. ΑΠΘ.
Γεράκης, Π.Α. 1990. Προστασία και διαχείριση των ελληνικών υγροτόπων. Πρακτικά συνάντησης εργασίας Θεσσαλονίκης, 16-21 Απριλίου 1989. WWF, Εργαστήριο Οικολογίας Τμήματος Γεωπονίας ΑΠΘ. και IUCN. Θεσσαλονίκη.
Γκούτνερ, Β. 1996. Σημασία των ανθρωπογενών και φυσικών βιοτόπων για τη διατήρηση των πληθυσμών απειλούμενων παρυδάτιων πτηνών στο δέλτα του ποταμού Αξιού. Τελική Έκθεση του Έργου υπ' αριθμόν 1571 (ΠΕΝΕΔ 91). ΑΠΘ. Θεσσαλονίκη.
Ινστιτούτο Γεωλογικών Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) Θεσσαλονίκης. 1991. Υδρογεωλογική μελέτη λεκάνης Αξιού.
Μενούκος, Π. 1999. Αξιολόγηση των καλαμώνων στο Δέλτα του Αξιού για διατήρηση και αύξηση του πληθυσμού των πουλιών. Μεταπτυχιακή διατριβή, Τμήμα Βιολογίας, ΑΠΘ. 98 σελ
ΚΕΠΑΜΕ, Διαμαντόπουλος, Γρ. και Συνεργάτες Ε.Ε., Οικονόμου Γ., Περλέρος Β., Αποστολίδης Η., Μπότσογλου Π., Σύμβουλος ENVECO. 2001. Πρόγραμμα αντιμετώπισης ειδικών περιβαλλοντικών προβλημάτων και συστήματος λειτουργίας και διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής των εκβολών των ποταμών Γαλλικού, Αξιού, Λουδία, Αλιάκμονα, της Αλυκής Κίτρους και της Λιμνοθάλασσας Καλοχωρίου και της ευρύτερης περιοχής τους. ΥΠΕΧΩΔΕ.
Πανώρας, Α.Γ. και Σ.Α. Χατζηγιαννάκης, 1992. Εκτίμηση της παροχής και της ποιότητας των νερών του παλιρροϊκού ποταμού Λουδία. Υδροτεχνικά 2(1):25-38.
Δεληγεώργης, Χ.Ι. 2004. Η ορνιθοπανίδα του βόρειου τμήματος του ποταμού Λουδία και η επίδραση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε αυτή. Μεταπτυχιακή Διατριβή. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Γεωτεχνικών Επιστημών, Τμήμα Γεωπονίας. Θεσσαλονίκη. 71 σελ.
Αθανασίου, Χ. και Α. Δημητρίου. 1998. Διαδρομές ξενάγησης επισκεπτών στο Δέλτα Αλιάκμονα, Λουδία, Αξιού, Γαλλικού και Αλυκές Κίτρους. Αναπτυξιακή εταιρία νομού Θεσσαλονίκης. Α.Ε & Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση WWF-Ελλάς. Θεσσαλονίκη.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος

Υγροτοπικά Εθνικά Πάρκα
(σύνδεση με Χερσαία Εθνικά Πάρκα & Θαλάσσια Πάρκα)

ΧΕΡΣΑΙΑ ΕΘΝΙΚΑ ΠΑΡΚΑ ⮜



Εθνικό Πάρκο Σχινιά-Μαραθώνα



Εθνικό Πάρκο Μεσολογγίου-Αιτωλικού



Εθνικό Πάρκο Λιμνών Βόλβης & Κορώνειας



Εθνικό Πάρκο Λίμνης Κερκίνης



Εθνικό Πάρκο Δέλτα Έβρου



Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Αμβρακικού



Εθνικό Πάρκο Δέλτα Νέστου, Βιστονίδας & Ισμαρίδας



Εθνικό Πάρκο υγροτόπων Κοτυχίου Στροφυλιάς



Εθνικό Πάρκο Δέλτα Αξιού, Λουδία και Αλιάκμονα

ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΠΑΡΚΑ ⮞