Γεώτοποι του Μαίναλου

Γεωλογία του Μαίναλου

Το Μαίναλο ανήκει γεωλογικά στις δύο μεγάλες και επάληλλες ζώνες της ηπειρωτικής Ελλάδας: το βόρειο τμήμα του ανήκει στη ζώνη Πίνδου – Ωλονού, ενώ το νότιο εμπίπτει στη ζώνη Γαβρόβου–Τρίπολης. Σε μεγάλο μέρος της περιοχής, η ζώνη Πίνδου είναι επωθημένη πάνω στα ιζήματα της ζώνης Γαβρόβου–Τρίπολης.

Στο πεδίο, η ζώνη Πίνδου δίνει στην επιφάνεια σχηματισμούς φλύσχη, πάνω στον οποίο επικάθεινται μάζες ασβεσόλιθου. Ο φλύσχης είναι ελάχιστα περατός και δημιουργεί χαρακτηριστικά σύνθετα υδρογραφικά πλέγματα, με ρεματιές μονιμης ροής. Οι επαφές των λεπιών περατού ασβεστόλιθου πάνω στο υπόβαθρο του αδιαπέρατου φλύσχη δημιουργούν πολυάριθμες πηγές επαφής, συνήθως μικρής ή μέσης παροχής.

Η ζώνη Γαβρόβου-Τρίπολης αποτελείται από βαθειές μάζες ασβεστολίθων και δολομιτών. Χαρακτηριστική εικόνα του τεκτονισμού στη ζώνη αυτή είναι οι πτυχώσεις σχηματισμών προς τα δυτικά και νότια. Τα πετρώματα της ζώνης είναι εξαιρετικά περατά και το νερό απορρέει υπόγεια προς τα υδρολογικά συστήματα της βάσης του βουνού, με εξαίρεση ορισμένες καρστικές πηγές, που εμφανίζονται ως μεγάλα κεφαλάρια (πηγές υδροκίνητων βιοτεχνιών Δημητσάνας, πηγές Μεθυδρίου-Πυργακίου κλπ).

Σπήλαια και βάραθρα

Παρόλη την έκταση και το βάθος των ασβεστολίθων στο Μαίναλο, λίγοι αξιόλογοι καρστικοί σχηματισμοί είναι γνωστοί. Οι περισσότερες περιπτώσεις αφορούν μικρά σπήλαια, όπως οι κοιλότητες και σπηλιές στη χαράδρα του Λούσιου. Η λεγόμενη Σπηλιά του Λύγκου είναι μια ρηχή βραχοσκεπή που έχει προέλθει από εγκατακρήμνιση - τα λείψανα τοίχων που διακρίνονται φαίνεται να επιβεβαιώνουν τη χρήση της σπηλιάς ως κρυσφήγετο των ντόπιων ή ίσως και κάποιου τοπικού ληστή.

Ανάλογες ρηχές βραχοσκεπές είναι και οι σχηματισμοί που φιλοξενούν τις διάφορες σπηλαιοεκκλησιές του Μαίναλου, όπως την Παναγία Σφυρίδα, παλιό ασκηταριό της περιοχής της μονής Κερνίτσας, το Παλιομονάστηρο Αγίου Νικολάου στο Βαλτεσινίκο, το καθολικό της παλιάς μονής της Παναγίας στη Βλαχέρνα και τη μοβή Ελεούσας στο ίδιο χωριό.

Ανάμεσα στα πιο ενδιαφέροντα σπήλαια είναι το σπήλαιο Δρακοτρυπιάς στη Βυτίνα και το σπήλαιο Κρανιάς, μεταξύ Καρκαλούς και Μπραβαίικων. Πολλά ακόμα μικρά αχαρτογράφητα σπήλαια είναι γνωστά στους ντόπιους, όπως το σπήλαιο Αεράκι στη Στεμνίτσα.

Οι καταβόθρες της Κάψιας

Στο ανατολικό όριο του Μαίναλου, ουσιαστικά στην περίμετρο των μεγάλων πολγών της Μαντινείας, η καρστική διάλυση έχει δημιουργήσει πλήθος καταβοθρών, άλλες ενεργές και άλλες μη ενεργές σήμερα. Ανάμεσα στα καρστικά αυτά βυθίσματα, πιο γνωστές είναι οι καταβόθρες της Κάψιας και των Σημιάδων. Θεωρείται βέβαιο ότι οι καταβόθρες της Μαντινείας οδηγούν τα νερά του οροπεδίου στον Αργολικό κάμπο, το Κεφαλάρι Άργους και τις υποθαλάσσιες πηγές του Αργολικού κόλπου, όπως ο Ανάβαλος.

Παλιότερα τα πλημμυρικά νερά της Μαντινειακής λεκάνης κατέληγαν δια της ελεύθερης ροής τους στις διάφορες καταβόθρες, οι οποίες βρίσκονταν κυρίως στη βάση των γύρω ορεινών όγκων. Θεωρείται βέβαιο ότι οι καταβόθρες της Μαντινείας οδηγούν τα νερά του οροπεδίου στον Αργολικό κάμπο, το Κεφαλάρι Άργους και τις υποθαλάσσιες πηγές του Αργολικού κόλπου, όπως ο Ανάβαλος.

Στα τέλη του 19ου αιώνα δημιουργήθηκε ένα βασικό αποστραγγιστικό δίκτυο, που οδηγούσε τα νερά της Μαντινείας σε δύο μεγάλες καταβόθρες, της Κάψιας και των Σημιάδων. Η αποφυγή απόφραξης του στομίου των μεγάλων και αναγκαίων αυτών καταβοθρών εξασφαλίστηκε με την κατασκευή κτιστών διαφραγμάτων με ανοίγματα προστατευμένα με μεταλλικό πλέγμα.

Η καταβόθρα των Σημιάδων έχει ένα ιδιαίτερα μεγάλο και απόκρημνο στόμιο. Σήμερα περιβάλλεται από ψηλό κτιστό φράγμα με πύλες για να μπαίνουν τα νερά. Το εντυπωσιακό συγκρότημα είναι ταυτόχρονα πολύτιμο και καλά συντηρημένο.

Η καταβόθρα της Κάψιας περιλαμβάνει τέσσερα στόμια, δύο από τα οποία είναι μεγάλα και βαθιά. Κατά την περίοδο των βροχών, τα άφθονα νερά δημιουργούν μια εντυπωσιακή περιδίνηση, καθώς μπαίνουν με ορμή στις καταβόθρες.

Στη βάση του βράχου που οριοθετεί το σύστημα των στομίων ανοίγονται δύο μεγάλα σπηλαιοβάραθρα, που επίσης απορροφούν πλημμυρικά νερά και επικοινωνούν εσωτερικά. Οι κοιλότητες αυτές είχαν κατοικηθεί στην προϊστορική και ιστορική περίοδο. Συγκεκριμένα, από επιφανειακά ευρήματα προκύπτει ότι τα σπήλαια χρησιμοποιήθηκαν από τη Νεολιθική περίοδο έως και τον 6ο αιώνα μ.Χ., με έντονη δραστηριότητα κατά την Ελληνιστική περίοδο, από την οποία βρέθηκαν λύχνοι. Πιστεύεται ότι για ένα διάστημα τα σπήλαια χρησιμοποιήθηκαν επίσης για τελετουργικές ταφές, καθώς βρέθηκαν απολιθωμένα οστά από 50 περίπου σκελετούς ατόμων από 4 έως 50 ετών.

Κοντά στην καταβόθρα της Κάψιας έχει δημιουργηθεί κέντρο ενημέρωσης και έχει διανοιχθεί είσοδος που επιτρέπει στους επισκέπτες να φτάσουν εύκολα σε εσωτερικές αίθουσες, μεγάλου αισθητικού ενδιαφέροντος. Ωραιότερη είναι η αίθουσα των «Θαυμασίων», καταστόλιστη από λιθωματικό υλικό σπάνιων σχηματισμών και χρωματισμών.

Βαθύτερα, τα σπήλαια εξελίσσονται σε σπηλαιοβάραθρα και δεν είναι προσπελάσιμα χωρίς ειδικό εξοπλισμό.

Οι δολίνες του Μαίναλου

Λόγω της μεγάλης έκτασης καρστικοποιημένων ασβεστολίθων, το Μαίναλο φέρει πολλές δολίνες, δηλαδή ομαλές, ρηχές αλλά σαφώς κοίλες λεκάνες, σαν κοίλα οροπέδια, όπου το νερό συγκεντρώνεται στο κέντρο, δημιουργώντας μικρές σπηλαιώσεις στο κοκκινόχρωμο έδαφος.
Ο σημαντικός αριθμός και η μεγάλη επιφάνεια των δολινών και των άλλων επίπεδων εκτάσεων ανάγει τα λιβάδια αυτά σε ένα χαρακτηριστικό στοιχείο του τοπίου του συγκροτήματος. Πέραν των ποωδών και αγροστωδών φυτών των λιβαδιών, χαρακτηριστικό στοιχείο της βλάστηση των εκτάσεων αυτών είναι τα δέντρα και θάμνοι που συναντάμε εδώ, όπως οι Γκορτσιές (Pyrus amygdaliformis) και οι Αγριοκορομηλιές, η Μπερκιά και η Θαμνομουρτζιά.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος