Εκκλησίες του Μαίναλου

Οι εκκλησίες που συναντάμε στο Μαίναλο ανήκουν σε δύο μεγάλες ομάδες, τις εκκλησίες των χωριών και τα μεμονωμένα ξωκλήσια.

Οι εκκλησίες των οικισμών είναι μεγάλες, συχνά τρίκλιτες, βασιλικές, με εμφανείς περιποιημένες τοιχοποΐες και πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο: είναι οι θρησκευτικοί πόλοι των μικρών ορεινών κοινωνιών και ταυτόχρονα τα σύμβολα της τρέχουσας συνθήκης ευμάρειας του χωριού. Το πλήθος των μεγάλων εκκλησιών σε έναν οικισμό δηλώνει την δημογραφική και οικονομική σφριγηλότητα των επιμέρους κοινωνικών - συχνά οικογενειακών - συσπειρώσεων, που διεκδικούν δική τους ενορία.

Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στις μεγάλες εκκλησίες της Δημητσάνας, όπως οι Ταξιάρχες, ο Άγιος Χαράλαμπος και η Αγία Κυριακή, που είτε με τον όγκο, είτε με τα εξωτερικά οικοδομικά χαρακτηριστικά τους, επιβάλλονται στον περιβάλλοντα κατοικημένο χώρο, αναδιοργανώνοντας τον ιστό του οικισμού.

Ανάμεσα στις εκκλησίες των παλαιότερων οικισμών θα συναντήσουμε περιπτώσεις πρώιμων υστεροβυζαντινών ναών, ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος, όπως ο Άγιος Νικόλαος και η Παναγία του Καρέα στη Στεμνίτσα και η Μεταμόρφωση Σωτήρος στη Δημητσάνα.

Τα αγροτικά ξωκλήσια είναι είτε τοπόσημα - σαν μικροί στεριανοί φάροι μέσα στο πέλαγος από ράχες και λαγκάδια - είτε κέντρα παλιών αγροτικών συνοικήσεων. Τα περισσότερα είναι μονόχωροι, ορθογώνιοι ναοί με δίρριχτη στέγη και ελάχιστο διάκοσμο εσωτερικά.

Βυζαντινές εκκλησίες

Οι ναοί του Αγίου Ανδρέα και Αγίου Βλασίου στη Γόρτυνα είναι ένα από τα παλαιότερα χριστιανικά μνημεία της Γορτυνίας. Ο ναός του Αγίου Ανδρέα έχει διασωθεί χάρη στην απομονωμένη θέση του, στη δυτική όχθη του Λούσιου. Στην ίδια όχθη της κοίτης του ποταμού ανασκάφθηκε πρόσφατα μεσοβυζαντινός ναός του Αγίου Βλασίου.

Το σημαντικότερο γνωστό εκκλησιαστικό μνημείο στο Βόρειο Μαίναλο είναι ο σταυρεπίστεγος ναός της Παναγίας στο Λεβίδι είναι κτίσμα του 11ου αιώνα και καταλαμβάνει τη θέση αρχαίου ιερού της Υμνίας Αρτέμιδας. Στη γειτονική Βλαχέρνα, ο σπηλαιώδης ναός της Παναγίας Καταφυγιώτισας είναι μάλλον αχρονολόγητος.

Ανάμεσα στις εκκλησίες των οικισμών εντοπίζονται αρκετοί μεσοβυζαντινοί και υστεροβυζαντινοί ναοί ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος, όπως ο Άγιος Γεώργιος (σώζονται σπαράγματα από την πρώτη φάση, τέλη 12ου αι.), ο Άγιος Δημήτριος (αρχές 13ου αι.) και η Παναγία (ανακαινίσθηκε το 1592) στο Ροεινό, ο Άγιος Νικόλαος, η Παναγία Μπαφέρω και η Παναγία Καρέα στη συνοικία Κάστρο της Στεμνίτσας, όπως και η Μεταμόρφωση Σωτήρος στο Κάστρο της Δημητσάνας. Στην Καρύταινα, ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο ναός της Παναγίας του Κάστρου (11ος ή 12ος αι.), η Ζωοδόχος Πηγή (15ος αι.), ο τρίκλιτος Άγιος Νικόλαος (13ος αι.) και το εκκλησάκι της Γένεσης της Θεοτόκου, ενσωματωμένο στη βυζαντινή γέφυρα του Αλφειού (15ος αι.).

Τέλος, ο μεσοβυζαντινός ναός της Παναγίας στο Γκορτσούλι (πιθανόν του 12ου αι.) είναι κτισμένος μέσα στην ακρόπολη του αρχαίου πολίσματος Πτόλις και από αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη τύμβου της Πηνελόπης.

Μεταβυζαντινές εκκλησίες

Μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες μεταβυζαντινές εκκλησίες της περιοχής του Μαίναλου είναι οι μεγάλες εκκλησίες της Δημητσάνας, όπως οι Ταξιάρχες (1635), ο Άγιος Γεώργιος (παλιότερος του 1723), ο Άγιος Χαράλαμπος (1832) και η Αγία Κυριακή (1834), που είτε με τον όγκο, είτε με τα εξωτερικά οικοδομικά χαρακτηριστικά τους, επιβάλλονται στον περιβάλλοντα κατοικημένο χώρο, αναδιοργανώνοντας τον ιστό του οικισμού.

Σημαντικές μεταβυζαντινές εκκλησίες βρίσκουμε στην Καρύταινα (Ευαγγελίστρια, Άγιος Αθανάσιος, Άγιος Γεώργιος, Καρβουνιαρέικη Παναγία), στα Λαγκάδια (ναός των Ταξιαρχών του 1805, ναός Τιμίου Προδρόμου του 1808, ναός Αγίων Αποστόλων του 1853, Παναγία του Γούναρη του 1862), στην Παλιά Βυτίνα (Άγιοι Απόστολοι, 1836) και στο Βαλτεσινίκο (Άγιοι Θεόδωροι του 1848, Άγιος Γεώργιος του 1830, με πολλά περίτεχνα κοσμητικά στοιχεία και οκταγωνικό τρούλο, Ταξιάρχες του 1824), στη Δαβιά (Παναγία, 1891), την Αλωνίσταινα (Αγία Παρασκευή, 1742), Σιλίμνα (ναός του Ευαγγελισμού), το Χρυσοβίτσι (ναός της Παναγίας, ανακαινίσθηκε το 1818) και τη Λάστα (ενοριακός ναός του Αγίου Γεωργίου). Πολλές άλλες εκκλησίες του 18ου ή του 19ου αιώνα είναι αξιόλογες αρχιτεκτονικά ή αγιογραφικά, όπως ο ενοριακός ναός της Αγίας Τριάδας στη Νυμφασία, η μονόκλιτη εκκλησία του Αγίου Ιωάννη στο Ζυγοβίστι, οι Άγιοι Θεόδωροι βόρεια της Καρύταινας, η Κοίμηση της Θεοτόκου στο Παλαμάρι κλπ.

Εκκλησίες της Καρύταινας

Χάρη στο μακρύτατο και βαρυσήμαντο παρελθόν της από το μέσο Βυζάντιο έως και τα νεότερα χρόνια, η Καρύταινα απέκτησε κα ιδιατήρησε πολλά και σημαντικά θησκευτικά κτήρια, κυρίως εκκλησίες.

Οι πιο σημαντικές εκκλησίες της περιοχής είναι το εκκλησάκι της Γέννησης της Θεοτόκου στη μεσαιωνική γέφυρα του Αλφειού, η Παναγία του Κάστρου, ο ναός του Αγίου Νικολάου, η παλιά κοιμητηριακή εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, ο ναός της Ευαγγελίστριας, που αποτελεί και τη μητρόπολη της κώμης και η μεγάλη εκκλησία του Αγίου Αθανασίου Χριστιανουπόλεως. Μια δεκάδα άλλοι μικρότεροι και νεότεροι ναοί συμπληρώνουν τον εκκλησιαστικό εξοπλισμό του ιδιαίτερου αυτού τόπου.

Διαβάστε περισσότερα για τις εκκλησίες της κώμης στο κεφάλαιο Οι εκκλησίες της Καρύταινας.

Κοιλάδα Λούσιου και περιοχή Γόρτυνας

Ο ναός του Αγίου Ανδρέα στη Γόρτυνα είναι ένα από τα παλαιότερα χριστιανικά μνημεία της Γορτυνίας και έχει διασωθεί χάρη στην απομονωμένη θέση του, στη δυτική όχθη του Λούσιου και πολύ κοντά στο Ασκληπιείο της αρχαίας Γόρτυνας. Μετά από πολλές ανακατασκευές και ανακαινίσεις, ο Άγιος Ανδρέας έφτασε στις μέρες μας ως τρουλαία βασιλική του σταυροειδούς τύπου με μικρές διαστάσεις (3,30x4,75μ.) και υπερμεγέθη κυλινδρικό τρούλο. Εσωτερικά διακρίνονται ίχνη παλαιών τοιχογραφιών.

Στην ίδια όχθη της κοίτης του ποταμού ανασκάφθηκε πρόσφατα μεσοβυζαντινός ναός του Αγίου Βλασίου. Η θέση αποτελούσε μετόχι της μονής Καλαμίου και περιλάμβανε πετρόχτιστο θολωτό ληνό. Διαβάστε περισσότερα για τους δύο πιο πάνω βυζαντινούς ναούς στο κεφάλαιο Οι ναοί του Αγίου Ανδρέα και Αγίου Βλασίου στην αρχαία Γόρτυνα.

Εκκλησίες της Δημητσάνας

Εκκλησίες στο Παλιοχώρι Δημητσάνας

Εκκλησίες της Ζάτουνας

Εκκλησίες της Στεμνίτσας

Η Στεμνίτσα στολίζεται από πολλές και μεγάλες εκκλησίες, όλες παλαιότερες του 20ού αιώνα. Στην κεντρική πλατεία δεσπόζει ο Άγιος Γεώργιος, μεγάλη βασιλική με πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο και αγιογραφίες του Φώτη Κόντογλου.

Η ενοριακή εκκλησία είναι αφιερωμένη στην Αγία Παρασκευή, ενώ άλλες σημαντικές εκκλησίες είναι η Παναγία η Μπαφέρω, η Παναγία Καρέα και ο Άγιος Νικόλαος στο φυσικά οχυρό παλιότερο τμήμα και ο Καταγιώργης στην κάτω συνοικία.

Διαβάστε περισσότερα για τις εκκλησίες της κώμης στο κεφάλαιο Οι εκκλησίες της Στεμνίτσας.

Εκκλησίες του Βαλτεσινίκου

Εκκλησίες των Μαγούλιανων

Εκκλησίες της Πιάνας

Εκκλησίες του Τσελεπάκου

Εκκλησίες της Αλωνίσταινας

Η Αλωνίσταινα αρθρώνεται γύρω από την μεγάλη ενοριακή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Μια δεκάδα άλλες εκκλησίες διατάσσονται στην περίμετρο του οικισμού ή σε αγροτικές τοποθεσίες της κοιλάδας του Ελισσώνα ποταμού.

Διαβάστε περισσότερα για τις εκκλησίες και ξωκλήσια της Αλωνίσταινας στο σχετικό κεφάλαιο του topoguide.gr.

Εκκλησίες της Ελάτης

Ο κεντρικός ενοριακός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου (Παναγία) χτίστηκε το 1841-42, με πρωτομάστορα το Λαγκαδινό Αναγνώστη Λαδόπουλο. Ο περίβολος υποδέχθηκε το νεκροταφείο του χωριού, μέχρι το 1910, οπότε και μετακινήθηκε στη σημερινή θέση του. Το κωδωνοστάσιο και οι αναλημματικοί τοίχοι είναι έργο του 1917.

Εκτός από την Κοίμηση της Θεοτόκου, μέσα στο χωριό υπάρχουν εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου και της Αγίας Βαρβάρας. Κοντά στο χωριό βρίσκεται ο ναός των Αγίων Αναργύρων και είναι γνωστές οι θέσεις των ναών του Αγίου Ιωάννη, του Αγίου Ανδρέα, του Αγίου Χριστοφόρου και της Αγίας Παρασκευής, που σήμερα είναι ερειπωμένοι.

Τέλος στην περιοχή της Ελάτης ανήκει και ο ανακατασκευασμένος ναός της Ζωοδόχου Πηγής στο Παλαιοχώρι, για τον οποίο αξίζει να διαβάσετε περισσότερα στο κεφάλαιο Εκκλησία Ζωοδόχου Πηγής στο Παλαιοχώρι Ελάτης.

Εκκλησίες του Ζυγοβιστίου

Εκκλησίες της Βυτίνας

Εκκλησίες στα Μαγούλιανα

Εκκλησίες της Νυμφασίας

Εκκλησίες των Λαγκαδιών

Εκκλησίες της Καρκαλούς

Εκκλησίες του Μεθυδρίου

Εκκλησίες της Σιλίμνας

Εκκλησίες γύρω από το Περιθώρι

Εκκλησίες του Ατσίχολου

Εκκλησίες του Ελληνικού

Εκκλησίες του Χρυσοβιτσίου

Ο ναός της Παναγίας στο Χρυσοβίτσι ανακαινίσθηκε το 1818.

Εκκλησίες στο Παλαμάρι

Εκκλησίες του Βάγγου

Εκκλησίες του Καράτουλα

Εκκλησίες στα Λυκόχια

Εκκλησίες του Τσελεπάκου

Εκκλησίες της Βλαχέρνας

Εκκλησίες του Λεβιδίου

Εκκλησίες στη Μαλάσοβα και τον Αρτοζήνο

Το ξωκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου κατασκευάστηκε το 1999, στη θέση όπου υπήρχε παλιότερη εκκλησία, που καταστράφηκε επί Τουρσκοκρατίας. Το κτίσμα είναι μικρός μονόχωρος ναός με τσιμεντένια δίρριχτη στέγη.

Εκκλησίες του Σέρβου

Το Σέρβου φιλοξενεί 7 εκκλησίες, ανάμεσα στις οποίες το μονόκλιτο ναό του Αγίου Ιωάννου στην είσοδο του χωριού, τον ενοριακό ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου στο κέντρο του οικισμού, την Ζωοδόχο Πηγή, κτίσμα του 1872, αξιόλογης αρχιτεκτονικής με οκτάγωνο τρούλο, την Αγία Παρασκευή του 1870 και τον Άγιο Αθανάσιο σε περίοπτη θέση στα ανατολικά.

Ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου είναι τρίκλιτη βασιλική, χτισμένη στη θέση παλαιότερης και μικρότερης εκκλησίας. Η κατασκευή της ολοκληρώθηκε το 1964, ενώ οι εργασίες αγιογράφησης συνεχίστηκαν και πολύ αργότερα.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος