Πηγές, πηγάδια και κρήνες της Πάρνηθας

Η Πάρνηθα έχει πλούσιο υδρογραφικό δίκτυο. Τα κυριότερα ρέματα, που διατηρούν κάποια ροή μεγάλο μέρος της χρονιάς, είναι το ρέμα της Γκούρας (και η συνέχειά του, ρέμα της Γιαννούλας), το ρέμα Θοδώρας, ο Χάραδρος, το ρέμα Πλατανάκι, το ρέμα Καμπέρα, το Μαυρόρεμα, το ρέμα του Αγίου Γεωργίου, το Παλιομήλεσι και το ρέμα του Αγίου Μερκουρίου. Μεγάλες αλλά στεγνές ρεματιές είναι η Χούνη, το ρέμα της Αγίας Τριάδας (Μικρή Χούνη) και η μεγάλη χαράδρωση της Δεκέλειας.

Λόγω των πολλών θέσεων όπου το υδατοπερατό κάλυμα των ασβεστολίθων συναντά κοντά στην επιφάνεια ένα αδιαπέρατο υποκείμενο στρώμα, η Πάρνηθα έχει πολλές, κυρίως μικρές, πηγές. Στα τέλη του 20ου αι. ήσαν γνωστές περίπου 70 ενεργές πηγές στην ζώνη πάνω από τα 600μ. Οι μεγαλύτερες από τις πηγές έχουν μαστευτεί και τροφοδοτούν τους παρακείμενους οικισμούς, πολλές έχουν εγκαταλειφθεί και μερικές δεν ρέουν πλέον, είτε λόγω διατάραξης των διακλάσεων που οδηγούσαν το νερό στην επιφάνεια, είτε λόγω απόφραξης της υδρομάστευσης (που συχνά είναι υποτυπώδης).

Η μακραίωνη και συνεχής παρουσία του ανθρώπου σε ολόκληρη την Πάρνηθα εκφράζεται και μέσα από τα πολυάριθμα πηγάδια. Η κατασκευή ενός πηγαδιού απαιτεί πολύ περισσότερη εργασία και συχνά περισσότερη δεξιότητα από την στοιχειώδη μάστευση μιας ανάβλυσης και η παρουσία του υποννοεί την μεγάλη διάρκεια μιας δραστηριότητας - γεωργία, κτηνοτροφία, εποχική κατοίκηση, καμίνευση κάρβουνων, λειτουργία ασβεστοκάμινου - σε μια θέση χωρίς επιφανειακά νερά.

Τα περισσότερα πηγάδια της Πάρνηθας είναι πραγματικά πηγάδια, δηλαδή η διάνοιξή τους αποσκοπούσε κυρίως στην άντληση νερού από τον ρηχό υπόγειο υδροφορέα και δευτερευόντως από την αποστράγγιση του επιφανειακού στρώματος. Χαρακτηριστικές θέσεις βαθειών πηγαδιών είναι τα πηγάδια στο Σαλονίκι και στο Λημικό, ενώ τα πηγάδια στο Βροκόλι μικρότερου βάθους και αξιοποιούν τις αόρατες αναβλύσεις που διατηρούν υγρές τις χαλαρές αποθέσεις της ρεματιάς.

Μελετώντας το χάρτη της σελίδας, διαπιστώνει κανείς εύκολα τη σαφή διαχωριστική γραμμή στην κατανομή των πηγών και πηγαδιών: όλες οι πηγές βρίσκονται στην περίμετρο των κορυφών, ενώ τα πηγάδια απλώνονται στη χαμηλότερη ζώνη και κυρίως στη βόρεια Πάρνηθα, περιοχή εντατικής και μόνιμης κτηνοτροφικής δραστριότητας. Μέσα από το χάρτη εντοπίζονται επίσης οι ομάδες των πηγών στη γραμμή επαφής του ασβεστολιθικού καλύματος πάνω σε μια μάζα σχιστολίθων, όπως το τόξο των πηγών από το Φλαμπούρι μέχρι τη Μόλα και η γραμμική σειρά αναβλύσεων από την Κοντίτα μέχρι την Κιθάρα.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος