Τοπία της Πάρνηθας

Το Βούντημα

Το ανάγλυφο της Βόρειας Πάρνηθας χαρακτηρίζεται από τη επαλληλία μιας σειράς οροπεδίων, που χωρίζονται από λόφους και ρεματιές και δημιουργούν ένα πολυκύμαντο και κάπως δυσνόητο τοπίο στη ζώνη 400 με 500 μέτρα. Τα οροπέδια αυτά - Τσιγκουράτι, Μαζαραίικα, Καψοσπίτι και Ντόριζα - έχουν τις φυσικές εισόδους τους από τα δυτικά και μόνο ένα προσπελαύνεται από τα ανατολικά: το Βούντημα.

Αυτή η γεωγραφική ένταξη αντανακλάται και στην ιδιοκτησιακή υπαγωγή των κτηματικών πόρων των οροπεδίων: τα τέσσερα πρώτα εμπίπτουν στην ακτίνα των γεωργικών δραστηριοτήτων των Σκούρτων, ενώ η νομή των λιβαδιών και χωραφιών στο Βούντημα ανήκει στους αγρότες του Αυλώνα.

Το οροπέδιο Βούντημα έχει πολύ ήπιο ανάγλυφο με επίμηκες σχήμα και έκταση γύρω στα 700 στρέμματα. Διαρρέεται από το χείμαρρο Μπαμπακιά, που στη συνέχεια απορρέει προς τη χαράδρα Σούσι. Η Μπαμπακιά σχηματίζει, με τη βοήθεια της πηγής Βούντημα, μια μικρή λίμνη, που με τη σειρά της συντηρεί τις αρδευόμενες καλλιέργειες του οροπεδίου μέσω αντλητικής μονάδας.

Το Βούντημα είναι μια από τις λίγες περιοχές της Πάρνηθας στη ζώνη του δάσους που καλλιεργούνται ακόμα. Το οροπέδιο προσφέρει ιδιαίτερα ευνοϊκές εδαφικές συνθήκες και σε αντίθεση με άλλες τοποθεσίες, όπου δόθηκε έμφαση στα οπωροφόρα (κυρίως αμυγδαλιές και μηλιές) ή τα κτηνοτροφικά φυτά, εδώ, όπως και στα Μαζαραίικα, καλλιεργήθηκαν σιτηρά. Παράλληλα, η άμεση πρόσβαση στους δασικούς και λιβαδικούς πόρους της Πάρνηθας, προσέλκυσε τους υλοτόμους και τους κτηνοτρόφους, κυρίως ημινομάδες Σαρακατσάνους από περιοχές της Βόρειας Αττικής.

Για την εξυπηρέτηση της παραγωγής, υπήρχαν αρκετές εγκαταστάσεις στο Βούντημα, σχεδόν όλες πρόχειρες καλύβες στήριξης των αγροτικών εργασιών. Σήμερα παραμένει εν χρήσει μια νεότερη αγροικία, ενώ μέσα στον πευκώνα κρύβονται μερικές παλιές κατασκευές. Το πολύ μικρό ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου, στις πτυχές των βορινών κράσπεδων και κοντά στην πηγή, αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο τον Νέο, υπήρξε πυρήνας του αραιού σαρακατσάνικου συνοικισμού του οροπεδίου.

Η άγρια ζωή στο Βούντημα

Οι ενέργειες που υποστηρίζουν την αγροτική παραγωγή στο οροπέδιο - η συντήρηση της λιμνούλας της πηγή Βούντημα, η διατήρηση ενός κοπαδιού αιγοπροβάτων, η σπορά και η φροντίδα των δημητριακών - συντηρούν ένα αξιόλογο εύρος πηγών τροφής μέσα σε μια ζώνη με μετρημένους πλέον πόρους.

Το φυσικό πλαίσιο του οροπεδίου δημιουργείται από το πευκοδάσος, ένα ώριμο δάσος με ψηλά άτομα, όλα ρητινευμένα, συχνά κλαδοτομημένα, που προσφέρουν χώρο καταφυγής, προστασίας και φωλιάσματος στα ζώα της περιοχής. Τα κουκουνάρια τους αξιοποιούνται από ελάχιστα είδη ζώων, ο κορμός τους ωστόσο προσελκύει πολλά έντομα που με τη σειρά τους συντηρούν αρκετά στρουθιόμορφα, όπως οι Ελατοπαπαδίτσες, οι Καλόγεροι και οι δεντροβάτες.

Οριοθετημένο στο πευκοδάσος, το Βούντημα περιβάλλεται από μια άμεση ζώνη επηρεασμένη από τη μακραίωνη αγροτική χρήση και κατάστικτη από άγρια και ημιάγρια καρποφόρα. Εδώ κυριαρχούν οι κοκκορεβυθιές, μεγάλος θάμνος κατάφορτος από εδώδιμους από τα πουλιά καρπούς, οι κράταιγοι, πολύκλαδος αγκαθωτός θάμνος με επίσης πλούσια καρποφορία, οι κουμαριές, που προσφέρουν άφθονα κούμαρα μέσα στο χειμώνα, οι γλυστροκουμαριές, με μικρότερα, σκληρά και στιφά κούμαρα που οριακά μπορούν να συνδράμουν τα πουλιά στις βαρυχειμωνιές, οι γεμάτες στιφά αχλαδάκια γκορτσιές και οι αγριοκορομηλιές, με άφθονους ζουμερούς καρπούς.

Ο μικρός ταμιευτήρας της πηγής Βούντημα είναι και αυτός ένας πυρήνας ζωής: πέραν της ευκαιρίας ποτισμού που προσφέρει στα ζώα, συνιστά και ένα μίνι βιότοπο, γύρω από τον οποίο περιστρέφονται εντομοφάγα πουλιά, όπως ο Μαυρολαίμης και ο Φοινίκουρος.

Στα θηλαστικά, πιο εντυπωσιακή είναι η παρουσία μικρών και μεγαλύτερων κοπαδιών αγριογούρουνων, που κινούνται ανάμεσα στο οροπέδιο και τα γύρω δάση. Ο Λύκος αποφεύγει την περιοχή, κυρίως λόγω της μόνιμης παρουσίας μιας ομάδας σκυλιών, που ζουν κοντά στη μοναδική αγροικία της λεκάνης. Τα ελάφια είναι περαστικά, στη διάρκεια των εποχικών μετακινήσεών τους. Μόνιμη είναι η Αλεπού, που είναι απόλυτα εξοικειωμένη με τη μικρή όχληση που παράγουν οι αγροτικές εργασίες και συγχρονίζεται χωρικά και χρονικά μαζί τους.

Απόλυτα ενταγμένες στο οικοσύστημα είναι και οι αροτριαίες καλλιέργειες του οροπεδίου, όπως και δυο-τρεις μικροί πυρήνες αρδευόμενων κηπευτικών: τόσο τα θηλαστικά, όσο και τα πουλιά της περιοχής ξέρουν ότι την κατάλληλη εποχή θα συμπληρώσουν τη δίαιτά τους με πολύτιμους βλαστούς, σπόρους ή καρπούς.

Το ευρύτερο τοπίο αλληλλεπιδρά με τη βραχώδη κοιλάδα Σούσι, τα συστήματα από σπηλιές και τις ορθοπλαγιές της Αγίας Μαρίνας: τα ζώα του οροπεδίου μπορούν να καταφύγουν στα απόρθητα αυτά οχυρά, και από την άλλη τα πουλιά, τα χειρόπτερα και άλλα κινητικά ζώα των βραχότοπων θα συμπληρώσουν τα ενδιαιτήματά τους με τους βιοτόπους της λεκάνης.

Τέλος, αν και δεν γίνεται αισθητό στον επισκέπτη του οροπεδίου, το Βούντημα απέχει ελάχιστα - σε όρους οικοσυστήματος - από τα μεγάλα λιβάδια των Μαζαραίικων, όπου οι εκτενείς χορτολιβαδικοί πόροι, τα φρύγανα, οι λούτσες και οι ρεματιές δημιουργούν συμπληρωματικές ευκαιρίες. Βέβαια, τα Μαζαραίικα βρίσκονται κάτω από εντονότερη και κυρίως συνεχή όχληση, αλλά η δασοσκεπής ζώνη που εξασφαλίζει την επικοινωνία των δυο περιοχών αυξάνει την ισοστασία του όλου συστήματος.

Διαδρομές εξερεύνησης

Τα παλιά μονοπάτια προσπέλασης του οροπεδίου και κυρίως οι συνδέσεις με τον Αυλώνα και τα Μαζαραίικα, έχουν μετατραπεί σε χωματόδρομους. Σήμερα, η μοναδική γνωστή πορεία γύρω από το Βούντημα βασίζεται στο εξαιρετικό μονοπάτι που εξυπηρετεί την Αγία Μαρίνα των βράχων. Το μονοπάτι αυτό έχει ενταχθεί σε μια κυκλική διαδρομή με εκκίνηση από το Βούντημα, τη διαδρομή Κυκλική πορεία στο Βούντημα.

Χάρη στο σχετικά ήπιο ανάγλυφο, το Βούντημα μπορεί να προσπελαστεί από τον Αυλώνα με ποδήλατο βουνού. Αντίστοιχα, και παρόλες τις βαθιές ρεματιές, με το ίδιο μέσον μπορεί κανείς να κάνει μια μεγάλη κυκλική διαδρομή ανάμεσα στον Άγιο Θωμά και το Βούντημα.

Οι πιο πάνω διαδρομές περιλαμβάνονται ως χαρτογράφηση, περιγραφές και πλοήγηση στον οδηγό Πάρνηθα topoguide.

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος