Υγρότοποι της Κεντρικής Ελλάδας

Η λίμνη Κωπαΐδα

Η Κωπαΐδα στο μεγάλο χρόνο

Ο όρος Κωπαΐδα αναφέρεται σήμερα στη μεγαλύτερη πεδιάδα της Στερεάς Ελλάδας, που απλώνεται ανάμεσα στον Ελικώνα, το Πτώο, το Χλωμό, το Ακόντιο και το όρος της Σφίγγας, στην καρδιά της Βοιωτίας. Η πεδιάδα δημιουργήθηκε από την αποξήρανση της ομώνυμης λίμνης κατά το διάστημα 1880-1930 και διατηρεί ακόμα το σχεδιασμό καναλιών και τάφρων, καθώς και μεγάλο μέρος των έργων υποδομής της αρχικής φάσης. Προς τα τέλη του 20ου αιώνα, η υποδομή αυτή συμπληρώθηκε με πολλά έργα ελέγχου της στάθμης του υδροφορέα.

Η Κωπαΐδα πεδιάδα ήταν λίμνη στην αρχαιότητα και είχε πάρει το όνομά της από την προϊστορική πόλη Κώπες, που βρισκόταν στην θέση του σημερινού χωριού Κάστρο. Λεγόταν επίσης και Κηφισίδα λίμνη, καθότι την τροφοδοτεί ο ποταμός Κηφισός, που συγκεντρώνει τις απορροές και τις καρστικές πηγές του Παρνασσού, του Καλλίδρομου και της Οίτης.

Στην αρχαιότητα η Κωπαΐδα αποτελούσε την μεγαλύτερη υδάτινη επιφάνεια της Ελλάδας, με στάθμη που μεταβαλλόταν έντονα και δημιουργούσε πολλά εμπόδια στην όποια απόπειρα εκμετάλλευσης των εξαιρετικά εύφορων εδαφών της. Η προσπάθεια τιθάσευσης των νερών της λίμνης και των ελών ξεκίνησε πριν το 1600 π.Χ. από τους Μινύες, φύλο με ιδιαίτερες τεχνικές ικανότητες που κατοικούσε στο σημερινό Ορχομενό. Οι Μινύες κατασκεύασαν μακρύτατα κανάλια, με τα οποία διοχέτευαν τα νερά του Κηφισού και του Μέλανα, πριν αυτά εισέλθουν στην πεδιάδα προς τις καταβόθρες περιμετρικά της λεκάνης, που απέρρεαν προς τον Ευβοϊκό. Σε δεύτερη φάση διάτρησαν τους ασβεστολιθικούς όγκους προς τον κόλπο της Λάρυμνας και κατασκεύασαν μια εντυπωσιακή υπόγεια σήραγγα με σκοπό τα ταπεινώσουν τη στάθμη της λίμνης και να αντιμετωπίσουν τα επαναλαμβανόμενα πλημμυρικά φαινόμενα.

Το έργο αυτό παραμελήθηκε προς το τέλος των μυκηναϊκών χρόνων (αρχές 13ου π.Χ αιώνα) λόγω κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών ή ενδεχομένως η στάθμη μεταβλήθηκε λόγω τεκτονικών μεταβολών και η Κωπαΐδα ξανάγινε λίμνη. Στα ιστορικά χρόνια έγιναν κάποιες παρεμβάσεις, ιδίως κατά τη Ρωμαιοκρατία, που βελτίωσαν προσωρινά την κατάσταση, ωστόσο από το τέλος της αρχαιότητας η περιοχή παρέμεινε κατακλυσμένη μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα.

Στη δεκαετία του 1880, περίοδο οπόταν έγιναν πολλά έργα εκσυγχρονισμού των υποδομών της χώρας, ανατέθηκε σε γαλλική εταιρία η αποξήρανση της Κωπαΐδας και η απόδοσή της στη γεωργία. Η λίμνη όντως αποξηράνθηκε, αλλά πλημμύρισε σύντομα, λόγω ταπείνωσης της εδαφικής στάθμης εξαιτίας της αυτανάφλεξης της τύρφης που βρισκόταν παγιδευμένη μέσα στο επιφανειακό στρώμα. Το έργο παραχωρήθηκε σε αγγλική εταιρία («Λίμνη Κωπαΐδος ΑΕ»), που το 1931 τελικά απέδωσε στους αγρότες 241.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης. Το 1953 η περιοχή της Κωπαΐδας απαλλοτριώθηκε από το ελληνικό δημόσιο και δημιουργήθηκε ο «Οργανισμός Κωπαΐδoς».

Η Κωπαΐδα ως φυσικός χώρος

Το φυσικό σύστημα της Κωπαΐδας έχει σήμερα έκταση περίπου 100 τετ.χλμ. και συντίθεται από τα παρακάτω στοιχεία:

• Την κοίτη του Κηφισού, που αποτελείται από τμήματα της αρχικής μισγάγγειας και από τμήματα διαμορφωμένης τάφρου, αμφότερα με πλούσια φυσική βλάστηση στις όχθες ή τα πλευρικά αναχώματα, με καλάμια και άλλα υδρόφιλα είδη.


• Οι μεγάλες τάφροι συγκέντρωσης και εκροής των υδάτων. Οι κεντρικές τάφροι του Κηφισού και του Μέλανα συμβάλλουν και δέχονται μερικά ακόμα κανάλια σημαντικής παροχής. Τα κεντρικά αυτά κανάλια έχουν μόνιμη ροή, σημαντικό πλάτος λιβαδικής έκτασης και απέραντους καλαμώνες/


• Τις γεωργικές γαίες, δηλαδή εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα καλλιεργήσιμης γης, μεγάλο μέρος των οποίων βρίσκονται σε αγρανάπαυση.


• Τα αποστραγγιστικά κανάλια της καλλιεργήσιμης έκτασης, που εισρέουν στις κεντρικές τάφρους.


• Τις δενδροστοιχίες από λεύκες, πλατάνια, σκλήθρα και άλλα είδη που ευθυγραμμίζονται κατά μήκος των καναλιών.


• Τα εγκαταλελειμένα ανρθώπινα έργα, δηλαδή ερειπωμένα κτίσματα, έρημες κτηνοτροφικές μονάδες και παλιές καλλιέργειες, που προσθέτουν στο τοπίο στοιχεία αξιοποιήσιμα από την πανίδα.


• Το ασβεστολιθικό περίγραμμα της βόρειας και ανατολικής πλευράς λεκάνης, που σχηματίζει ένα διακοπτόμενο κάθετο τοίχωμα, κατάστικτο από σπήλαια και καταβόθρες.


• Το ημιορεινό και ορεινό πλαίσιο, δηλαδή απέραντες πλαγιές πετρότοπων από το υψόμετρο της πεδιάδας και μέχρι τα 1500 μέτρα, πεποικιλμένα με θαμνώνες, συστάδες κωνοφόρων και δρυοδάση.

Αν και η πιο πάνω δομή είναι σε μεγάλο βαθμό σαφώς ζωνωμένη, η στενή χωρική σύνδεση και η ήπια ανθρώπινη παρουσία, που περιορίζεται στις αναγκαίες εποχικές αγροτικές εργασίες, δημιουργούν τις προϋποθέσεις για την εδραίωση ενός σημαντικού, εκτεταμένου και εντέλει ποικίλου οικοσυστήματος. Το εμφανέστερο και πιθανόν το σημαντικότερο στοιχείο του οικοσυστήματος αυτού είναι η ορνιθοπανίδα.

Πράγματι, η Κωπαΐδα φιλοξενεί μια σημαντική ποικιλότητα και αξιόλογους πληθυσμούς πουλιών, ανάμεσα στα οποία πολλά είδη υδρόβιων, παρυδάτιων, αρπακτικών, καλοβατικών και στρουθιόμορφων. Παράλληλα, η λεκάνη αποτελεί ενδιάμεσο σταθμό στις μεταναστευτικές γραμμές διαφόρων ειδών υδρόβιων και παρυδάτιων, ιδίως κατά την εαρινή μετακίνηση προς τους υγροτόπους της βόρειας χώρας.

Τα πουλιά της Κωπαΐδας

Αρπακτικά

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Κραυγαετός	Lesser Spotted Eagle	Clanga pomarina
Στικταετός	Greater spotted eagle	Clanga clanga (Aquila clanga)
Φιδαετός	Short-toed snake eagle	Circaetus gallicus
Σπιζαετός	Bonelli's eagle	Aquila fasciata
Γερακίνα	Common buzzard	Buteo buteo
Αετογερακίνα	Long-legged buzzard	Buteo rufinus
Σφηκιάρης	European honey buzzard	Pernis apivorus
Ψαλιδιάρης	Red kite	Milvus milvus
Τσίφτης	Black kite	Milvus migrans
Ξεφτέρι	Eurasian sparrowhawk	Accipiter nisus
Σαΐνι	Levant sparrowhawk	Accipiter brevipes
Πετρίτης	Peregrine falcon	Falco peregrinus
Βραχοκιρκίνεζο	Kestrel	Falco tinnunculus
Κιρκινέζι	Lesser kestrel	Falco naumanni
Μαυροπετρίτης	Eleonora's falcon	Falco eleonorae
Δεντρογέρακο	Eurasian hobby	Falco subbuteo
Μαυροκιρκίνεζο	Red-footed falcon	Falco vespertinus
Νανογέρακο	Merlin	Falco columbarius
Καλαμόκιρκος	Western marsh harrier	Circus aeruginosus
Χειμωνόκιρκος	Hen harrier	Circus cyaneus
Λιβαδόκιρκος	Montagu's harrier	Circus pygargus
Στεπόκιρκος	Pallid harrier	Circus macrourus

Νυχτοπούλια

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Μπούφος	Eagle owl	Bubo bubo
Χουχουριστής	Tawny Owl	Strix aluco
Κουκουβάγια	Little Owl	Athene noctua
Τυτώ	Barn owl	Tyto alba
Γκιώνης	Scops Owl	Otus scops

Γερανόμορφα

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Γερανός	Common crane	Grus grus

Γλάροι & γλαρόνια

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Ασημόγλαρος της Μεσογείου	Yellow Legged Gull	Larus michahellis
Καστανοκέφαλος Γλάρος	Black headed Gull	Chroicocephalus ridibundus
Καλημάνα	Northern lapwing	Vanellus vanellus

Κορμοράνοι

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Κορμοράνος	Cormorant	Phalacrocorax carbo

Παρυδάτια

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Ακτίτης	Common Sandpiper	Actitis hypoleucos
Μαχητής	Ruff	Calidris pugnax
Νανοσκαλίδρα	Little stint	Calidris minuta
Λασπότρυγγας	Wood sandpiper	Tringa glareola
Δασότρυγγας	Green sandpiper	Tringa ochropus
Μπεκατσίνι	Common snipe	Gallinago gallinago

Χαραδριόμορφα

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Βροχοπούλι	European golden plover	Pluvialis apricaria

Ερωδιοί

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Σταχτοτσικνιάς	Grey heron	Ardea cinerea
Αργυροτσικνιάς	Great egret	Ardea alba
Λευκοτσικνιάς	Little egret	Egretta garzetta
Πορφυροτσικνιάς	Purple heron	Ardea purpurea
Κρυπτοτσικνιάς	Squacco heron	Ardeola ralloides
Μικροτσικνιάς	Little bittern	Ixobrychus minutus
Νυχτοκόρακας	Black-crowned night heron	Nycticorax nycticorax

Πελαργοί

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Λευκοπελαργός	White stork	Ciconia ciconia
Μαυροπελαργός	Black stork	Ciconia nigra

Υδρόβια πουλιά
(Πάπιες, χήνες, βουτηχτάρια,
νερόκοτες, φαλαρίδες, κοτσέλες, πουλάδες)

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Πρασινοκέφαλη πάπια	Mallard	Anas platyrhynchos
Σαρσέλα	Garganey	Spatula querquedula
Σκουφοβουτηχτάρι	Great crested grebe	Podiceps cristatus
Νανοβουτηχτάρι	Little grebe	Tachybaptus ruficollis
Φαλαρίδα	Eurasian coot	Fulica atra
Νερόκοτα	Common moorhen	Gallinula chloropus
Νεροκοτσέλα	Water rail	Rallus aquaticus
Μικροπουλάδα	Little crake	Zapornia parva

Δρυοκολάπτες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Πράσινος Δρυοκολάπτης	European green woodpecker	Picus viridis
Μεσαίος Δρυοκολάπτης	Middle spotted woodpecker	Leiopicus medius
Βαλκανικός Δρυοκολάπτης	Syrian woodpecker	Dendrocopos syriacus
Νανοδρυοκολάπτης	Lesser spotted woodpecker	Dryobates minor
Στραβολαίμης	Eurasian wryneck	Jynx torquilla

Κορακοειδή

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Κόρακας	Raven	Corvus corax
Κουρούνα	Carrion crow	Corvus cornix
Κάργια	Western jackdaw	Corvus monedula
Κίσσα	Eurasian jay	Garrulus glandarius
Καρακάξα	Eurasian magpie	Pica pica
Ψαρόνι	Common starling	Sturnus vulgaris
Αγιοπούλι	Rosy starling	Pastor roseus

Περιστερόμορφα

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Δεκαοχτούρα	Eurasian collared dove	Streptopelia decaocto
Τρυγόνι	European turtle dove	Streptopelia turtur
Φάσσα	Common wood pigeon	Columba palumbus
Φασσοπερίστερο	Stock dove	Columba oenas
Αγριοπερίστερο	Rock dove	Columba livia

Κορακιόμορφα

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Χαλκοκουρούνα	European roller	Coracias garrulus
Μελισσοφάγος	European bee-eater	Merops apiaster
Τσαλαπετεινός	Eurasian hoopoe	Upupa epops
Αλκυόνη	Kingfisher	Alcedo atthis

Χελιδόνια & σταχτάρες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Σπιτοχελίδονο	Western house martin	Delichon urbicum
Σταβλοχελίδονο	Barn swallow	Hirundo rustica
Μιλτοχελίδονο	Red-rumped swallow	Cecropis daurica
Οχθοχελίδονο	Sand martin	Riparia riparia
Βραχοχελίδονο	Eurasian crag martin	Ptyonoprogne rupestris
Βουνοσταχτάρα	Alpine swift	Tachymarptis melba
Σταχτάρα	Common swift	Apus apus
Ωχροσταχτάρα	Pallid swift	Apus pallidus

Ορνιθόμορφα

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Ορτύκι	Common quail	Coturnix coturnix

Κούκοι

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Κούκος	Common cuckoo	Cuculus canorus
Κισσόκουκος	Great Spotted Cuckoo	Clamator glandarius

Σπίζες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Καρδερίνα	European goldfinch	Carduelis carduelis
Σπίνος	Eurasian chaffinch	Fringilla coelebs
Χειμωνόσπινος	Brambling	Fringilla montifringilla
Φανέτο	Common linnet	Linaria cannabina
Σκαρθάκι	European serin	Serinus serinus
Φλώρος	European greenfinch	Chloris chloris
Λούγαρο	Eurasian siskin	Spinus spinus
Κοκκοθραύστης	Hawfinch	Coccothraustes coccothraustes

Τσιχλόνια

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Τσιφτάς	Corn bunting	Emberiza calandra
Αμπελουργός	Black-headed bunting	Emberiza melanocephala
Βουνοτσίχλονο	Rock bunting	Emberiza cia
Σιρλοτσίχλονο	Cirl bunting	Emberiza cirlus
Καλαμοτσίχλονο	Common reed bunting	Emberiza schoeniclus

Τσίχλες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Τσαρτσάρα	Mistle thrush	Turdus viscivorus
Τσίχλα	Song thrush	Turdus philomelos
Κεδρότσιχλα	Fieldfare	Turdus pilaris
Κοκκινότσιχλα	Redwing	Turdus iliacus
Κότσυφας	Common blackbird	Turdus merula
Γαλαζοκότσυφας	Blue rock thrush	Monticola solitarius

Σπουργίτια

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Σπιτοσπουργίτης	House sparrow	Passer domesticus
Δεντροσπουργίτης	Eurasian tree sparrow	Passer montanus
Χωραφοσπουργίτης	Spanish sparrow	Passer hispaniolensis

Κεφαλάδες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Αετομάχος	Red backed shrike	Lanius collurio
Παρδαλοκεφαλάς	Masked shrike	Lanius nubicus
Σταχτοκεφαλάς	Lesser grey shrike	Lanius minor
Κοκκινοκεφαλάς	Woodchat shrike	Lanius senator

Σουσουράδες & κελάδες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Λευκοσουσουράδα	White Wagtail	Motacilla alba
Σταχτοσουσουράδα	Grey Wagtail	Motacilla cinerea
Κιτρινοσουσουράδα	Western Yellow Wagtail	Motacilla flava
Ωχροκελάδα	Tawny pipit	Anthus campestris
Λιβαδοκελάδα	Meadow pipit	Anthus pratensis
Νεροκελάδα	Water pipit	Anthus spinoletta
Δεντροκελάδα	Tree pipit	Anthus trivialis
Κοκκινοκελάδα	Red-throated pipit	Anthus cervinus

Κορυδαλλοί

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Κατσουλιέρης	Crested lark	Galerida cristata
Σιταρήθρα	Eurasian skylark	Alauda arvensis
Δεντροσταρήθρα	Woodlark	Lullula arborea
Μικρογαλιάντρα	Greater short-toed lark	Calandrella brachydactyla

Ποταμίδες & Στριτσίδες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Τσιχλοποταμίδα	Great reed warbler	Acrocephalus arundinaceus
Καλαµοποταµίδα	Eurasian reed warbler	Acrocephalus scirpaceus
Ψαθοποταμίδα	Moustached warbler	Acrocephalus melanopogon
Σχοινοποταμίδα	Sedge warbler	Acrocephalus schoenobaenus
Ωχροστριτσίδα	Olivaceous Warbler	Iduna pallida
Κιτρινοστριτσίδα	Icterine warbler	Hippolais icterina

Παπαδίτσες, Τσοπανάκοι και λοιποί συγγενείς

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Καλόγερος	Great tit	Parus major
Ελατοπαπαδίτσα	Coal tit	Periparus ater
Αιγίθαλος	Long-tailed tit	Aegithalos caudatus
Γαλαζοπαπαδίτσα	Eurasian blue tit	Cyanistes caeruleus
Κλειδωνάς	Sombre tit	Poecile lugubris
Υφάντρα	Eurasian penduline tit	Remiz pendulinus
Βραχοτσοπανάκος	Western rock nuthatch	Sitta neumayer
Τρυποφράχτης	Wren	Troglodytes troglodytes

Τσιροβάκοι, τριλιστές & βασιλίσκοι

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Κηποτσιροβάκος	Garden warbler	Sylvia borin
Μαυροσκούφης	Eurasian blackcap	Sylvia atricapilla
Κοκκινοτσιροβάκος	Eastern subalpine warbler	Curruca cantillans
Θαμνοτσιροβάκος	Common whitethroat	Curruca communis
Μαυροτσιροβάκος	Sardinian warbler	Curruca melanocephala
Πυρροβασιλίσκος	Common firecrest	Regulus ignicapilla
Χρυσοβασιλίσκος	Goldcrest	Regulus regulus
Κιστικόλη	Zitting cisticola	Cisticola juncidis
Ψευταηδόνι	Cetti's warbler	Cettia cetti
Καλαμοτριλιστής	Savi's warbler	Locustella luscinoides

Ψάλτες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Θαμνοψάλτης	Dunnock	Prunella modularis

Φυλλοσκόποι

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Θαμνοφυλλοσκόπος	Willow warbler	Phylloscopus trochilus
Δασοφυλλοσκόπος	Wood warbler	Phylloscopus sibilatrix
Δεντροφυλλοσκόπος	Common chiffchaff	Phylloscopus collybita

Μυγοχάφτες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Σταχτομυγοχάφτης	Spotted flycatcher	Muscicapa striata
Κρικομυγοχάφτης	Collared flycatcher	Ficedula albicollis
Καρβουνιάρης	Black redstart	Phoenicurus ochruros
Κοκκινούρης (Φοινίκουρος)	Common redstart	Phoenicurus phoenicurus
Σταχτοπετρόκλης	Northern wheatear	Oenanthe oenanthe
Ασπροκωλίνα	Western black-eared wheatear	Oenanthe melanoleuca
Καστανολαίμης	Whinchat	Saxicola rubetra
Μαυρολαίμης	African stonechat	Saxicola rubicola
Κοκκινολαίμης	European robin	Erithacus rubecula
Αηδόνι	Common nightingale	Luscinia megarhynchos

Οριολίδες

Ελληνικό όνομα	Αγγλικό όνομα	Επιστημονικό όνομα
Συκοφάγος	Eurasian Golden Oriole	Oriolus Oriolus

Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος