Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος
Τα μοναστήρια της Καρδαμύλης
Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος
Η μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος βρίσκεται στην περιοχή Πωγωνίτσα της βόρειας κλιτύος του Βυρού, στην ευθεία ανάμεσα στα χωριά Εξωχώρι και Πεδινό. Το τοπωνύμιο Πωγωνίτσα, που συναντάται σε όλη την Ελλάδα (δες και Πωγώνι στην Ήπειρο, Πωγωνί στη Βοιωτία, λιμνοθάλασσα Πωγωνίτσα στην Πρέβεζα κλπ), είναι σλαβικό, αβέβαιης ακριβούς ερμηνείας και συνδέεται με επιφανειακά νερά.
Το συγκρότημα της μονής Μεταμόρφωσης του Σωτήρος
Το φυσικό και αμυντικό πλαίσιο
Τόσο γύρω από το μοναστήρι, αλλά κυρίως στα ανάντι, υπάρχουν πολλές και μεγάλες αναβλύσεις, όπως οι πηγές που κινούσαν τις συστοιχίες νερόμυλων του Εξωχωρίου. Το ίδιο το μοναστικό συγκρότημα κτίστηκε σε ομαλό έδαφος, στη σύγκλιση βατών διαδρόμων που περνούν κάτω από τα βράχινα αντερείσματα του Πεδινού, όπου υπάρχουν μεγάλες και ισχυρά οχυρωμένες σπηλιές, αλλά και ένας παλιός πύργος. Απέναντι από τη μονή, διακρίνονται ερείπια αμυντικού κτίσματος, που οι ντόπιοι αποκαλούν «Κελί της καλόγριας».
Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος
Έτσι, η θέση του μοναστηριού υποδεικνύεται από την τοπογραφία και τις πηγές, αλλά κυρίως από τα προαιώνια μονοπάτια. Πράγματι, η μονή Σωτήρος κτίστηκε κοντά στη βατή κοίτη της χαράδρας του Βυρού, σε ένα μεγάλο σταυροδρόμι όπου επί του πανάρχαιου δρόμου Καρδαμύλη-Άγιος Δημήτριος συνέκλιναν τα μονοπάτια από το Εξωχώρι και την Αγία Σοφία από το νότο και από τις Κάλυβες και το Πεδινό από το βορρά. Ουσιαστικά, η μονή Σωτήρος αποτελεί το πιο προκεχωρημένο σημείου ελέγχου στην κοίτη της χαράδρας του Βυρού, αν εξαιρέσουμε τη ζεύξη από Τσέρια προς Εξωχώρι, που δεν ελεγχόταν μέσα στην κοίτη, αλλά στις εξόδους προς τα χωριά.
Οχυρωμένη σπηλιά πάνω από τη μονή Σωτήρος
Επιπλέον, γιδόστρατα που ελίσσονται κάτω από το μανδύα της ψηλής μεσογειακής βλάστησης, οδηγούν στα πλησίον και υπεράνω βράχινα στεφάνια, τα οποία προσφέρουν άφθονα φυσικά καταφύγια και κρυφές διόδους διαφυγής. Αν συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι όλες οι προσβάσεις εποπτεύονται από πολυάνθρωπους οικισμούς με ισχυρό αμυντικό εξοπλισμό, αντιλαμβανόμαστε ότι η μονή Σωτήρος μέσα στην ταπεινή θέση της ήταν καλύτερα προστατευμένη από ένα πανίσχυρο φρούριο πάνω σε έναν απρόσιτο βράχο.
Ο παλιός πύργος πάνω από τη μονή Σωτήρος
Σήμερα, ένα μέρος των παλιών αυτών μονοπατιών έχει διανοιχθεί ως αγροτικός δρόμος - η πρόσβαση από την Αγία Σοφία έχει γίνει ολόκληρη ένας πολύ στενός χωματόδρομος, κάτι σαν πλατύ μονοπάτι.
Ίδρυση και δομή της μονής Μεταμόρφωσης του Σωτήρος
Φαίνεται ότι η μονή ή τουλάχιστον μια πρώτη μορφή της κτίστηκαν κατά την Β΄ Ενετοκρατία - η παλαιότερη γραπτή πηγή το αναφέρει ως προϋπάρχον του 1681.
Όπως και στη μονή Λυκάκη, η βάση ανάπτυξης της μονής Σωτήρος είναι μια αρχική επιπέδωση του εδάφους,
με τη βοήθεια ψηλού αναλημματικού τοίχου, που επέχει και ρόλο προστατευτικού τείχους. Ένας στιβαρός βράχινος όγκος, που περιλαμβάνει μερικές σπηλαιώσεις, περιορίζει την έκπτυξη του αξιοποιήσιμου χώρου προς την ανάντη πλαγιά.
Το καθολικό υψώνεται στο ανατολικό μέρος του επίπεδου, μπροστά από έναν μικρό αύλειο χώρο και αντίκρυ από μια ομάδα βοηθητικών κτηρίων. Ένας μάλλον χαμηλός περίβολος οριοθετεί το χώρο και πλαισιώνει την τοξωτή πύλη, όπου φτάνουν τα μονοπάτια. Όπως και στη μονή Λυκάκη, πύλη και περίβολος δεν έχουν αμυντικό χαρακτήρα και μοναδικό αμυντικό στοιχείο είναι ένα τετράγωνο πυργοειδές κτίσμα στην πρώτη σειρά των βοηθητικών κτισμάτων, που άλλοτε είχε μεγαλύτερο ύψος. Δίπλα του στέκει ένα καλοφτιαγμένο διώροφο σπίτι, προσπελάσιμο μόνο από την αυλή της μονής, με μικρό εξώστη προς τη χαράδρα. Πιο πίσω είναι το μελισσουργείο με χαμηλό μελισσότοιχο με δώδεκα πέτρινες θερίδες και το διώροφο ελαιοτριβείο της μονής, εντελώς ερειπωμένο σήμερα.
Το όλο συγκρότημα (εκτός του ελαιουργείου) έχει υποστεί πολλαπλές επεμβάσεις και μετασκευές, με πιο εμφανείς τις προσθήκες που εξυπηρετούν το ετήσιο πανηγύρι, όπως η ευρεία τσιμετόστρωση που έχει καλύψει την παλιά υπόγεια κινστέρνα.
Το καθολικό της μονής Σωτήρος
Το καθολικό της μονής Σωτήρος
Το καθολικό της μονής ανήκει στον τύπο του μονόκλιτου δρομικού καμαροσκέπαστου ναού με τρούλο, μικρών διαστάσεων. Ο τρούλος περιβάλλεται από ένα συνδυασμό δικλινών στεγών, που δίνουν την εντύπωση σταυροειδούς στέγης, ευχερής τεχνικά λύση που συνηθίζεται σε ενοριακούς και μοναστηριακούς ναούς της μεταβυζαντινής Μάνης.
Ο ναός φέρει δύο τοξωτές θύρες. Σε γωνιόλιθο της δυτικής όψης σώζεται η εγχάρακτη επιγραφή «ΑΝΑΚΕΝΗ 1807», που αναφέρεται σε ανακαίνιση της προεπαναστατικής περιόδου.
Η μονή Σωτήρος στον ευρύτερο πλαίσιο
Ο θρησκευτικός και εν γένει πνευματικός ρόλος της μονής Μεταμόρφωσης Σωτήρος δεν μπορεί να εκτιμηθεί, ελλείψει στοιχείων. Οπωσδήποτε, το μέγεθος και η χρήση των εγκαταστάσεων που παραπέμπουν σε αγροικία, η απουσία αμυντικής υποδομής και η μικρή απόσταση από τα άλλα μοναστικά συγκροτήματα της περιοχής την εντάσσουν σε έναν ευρύτερο κάνναβο σημείων με κύριο σκοπό τον ελέγχο, την άμυνας και τη στήριξη της παραγωγής, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται η Καρδαμύλη και τα γύρω χωριά, η μονή Λυκάκη και τα μοναστήρια του Πραστείου και του Πετροβουνίου, τα αλώνια και τα συγκροτήματα των νερόμυλων, τα μεμονωμένα ή οργανωμένα πυργόσπιτα και τέλος το λιμάνι και οι βάρδιες.
Μονή Παναγίας Λυκάκη
Το ξύλινο τέμπλο του καθολικού που κάλυψε το αρχικό κτιστό.
Στρατηγικά, οι μονές Σωτήρος και Λυκάκη εξασφάλιζαν την εποπτεία της κερκόπορτας της Καρδαμύλης, δηλαδή της διόδου του Βυρού, που δεν ελέγχονταν επαρκώς σε κανένα σημείο της κρυφής διαδρομής της. Αν και δεν είχαν επαρκή μέσα να σταματήσουν έναν οργανωμένο εισβολέα, μπορούσαν να μεταφέρουν το μήνυμα του κινδύνου άμεσα στα γύρω χωριά. Από εκεί και πέρα, το φαράγγι προσέφερε πολλά πλεονεκτήματα στους αμυνόμενους ντόπιους.
Η μονή Σωτήρος εγκαταλείφθηκε μέσα στον 19ο αιώνα. Σήμερα, το μοναστήρι αποτελεί μετόχι του Μεγάλου Σπηλαίου Καλαβρύτων.
Διαδρομές που διέρχονται από τη μονή Σωτήρος
Οι πεζοπορικές διαδρομές που περνούν από τη μονή Σωτήρος ακολουθούν τα μονοπάτια της προσπέλασής της. Η μακρύτερη είναι η μεγάλη διασυνδετική πορεία Πετροβούνι-Κάλυβες.
Πιο σύντομες είναι οι τοπικές πορείες Καρδαμύλη-Μονή Σωτήρα, η κυκλική πορεία Κύκλος στις Κάλυβες, δύο διαδρομές που εκκινούν από το Εξωχώρι, δηλαδή η πορεία Εξωχώρι-Μύλοι-Μονή Σωτήρα και η πορεία Εξωχώρι-Βυρός-Μονή Σωτήρα και τέλος η διαδρομή από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία-Μονή Σωτήρα, που ακολουθεί τον παλιό χωματόδρομο.
Οι διαδρομές προεσπελαύνονται από το μενού της σελίδας.
Πηγές: Νίκη Μεγαλομμάτη 2021. Μεταβυζαντινά μοναστηριακά συγκροτήματα με εγκαταστάσεις αγροτικής οικονομίας στη Μεσσηνιακή Μάνη. Διδακτ. Διατρ. Φιλοσοφική Σχολή ΕΚΠΑ
Κείμενο & φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide Greece
ΟΔΗΓΟΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ
Ο οδηγός Καρδαμύλη topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android μαζί με άλλες δεκάδες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece. Η Καρδαμύλη topoguide περιλαμβάνεται στην ομάδα της Πελοποννήσου. Αποκτήστε τον οδηγό Καρδαμύλη topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Καρδαμύλης topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό Καρδαμύλη topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το topoguide Greece έχει τη δυνατότητα ταυτόχρονης απεικόνισης πέντε περιοχών, επιτρέποντας έτσι την συνολική προβολή του αναλυτικού χάρτη όλης της Μάνης και την εύκολη εναλλαγή των διαδρομών, των εκατοντάδων Σημείων Ενδιαφέροντος και των δεκάδων σελίδων του οδηγού με τις αναρίθμητες φωτογραφίες.