Μονή Αγίας Σοφίας στη Γούρνιτσα
Τα μοναστήρια της Καρδαμύλης
Μονή Αγίας Σοφίας στη Γούρνιτσα
Η Καρδαμύλη και οι μονές Φανερωμένης, Καραβέλη και Αγίας Σοφίας
ανάμεσα στα χωριά Πετροβούνι και Αγία Σοφία (Γούρνιτσα)
Πατήστε για μεγέθυνση
Η Καρδαμύλη και οι μονές Φανερωμένης, Καραβέλη και Αγίας Σοφίας
ανάμεσα στα χωριά Πετροβούνι και Αγία Σοφία (Γούρνιτσα)
Η μονή Αγίας Σοφίας είναι το παλαιότερο από τα τρία μοναστήρια της ενότητας του Πετροβουνίου και ενδεχομένως αποτέλεσε το πρότυπο όχι μόνο για τα δομικά και διακοσμητικά χαρακτηριστικά τους αλλά και για τον παραγωγικό προσανατολισμό τους.
Στην εποχή της ακμής της, μονή θεωρείτο από τους ντόπιους η σπουδαιότερη της περιοχής. Αν και τα φτωχά οικοδομικά κατάλοιπα δεν επιβεβαιώνουν τη σημασία που της αποδίδετο, η μονή Αγίας Σοφίας παραμένει ένα ξεχωριστό τοπόσημο της μεσσηνιακής Μάνης.
Το καθολικό της μονής Αγίας Σοφίας Γούρνιτσας
Το φυσικό και αμυντικό πλαίσιο
Ο ναός της Αγίας Σοφίας, το καθολικό της ομώνυμης μονής, υψώνεται επιβλητικός πάνω στο γυμνό βράχο της ράχης της Γούρνιτσας. Η θέση, εκτός από περίοπτη, απολάμβανε τον υψηλό συμβολισμό της συνέχισης της χρήσης ενός πεδίου με εμφανή αρχαία χρήση: πράγματι, ο ψαμμίτης της ράχης είχε τροφοδοτήσει αρχαία ή μεσαιωνικά λατομεία και οι αχρονολόγητες αποτμήσεις, ομοιοκαταληκτώντας με άλλα αρχαία έργα της περιοχής, προσέδιδαν μια ιδιαίτερη αίγλη στον τόπο.
Η πλατιά ακμή της ράχης συνιστά μια εξαιρετικά εκτεθειμένη στον άνεμο ζώνη και έτσι αποτέλεσε την προτιμώμενη θέση για την κατασκευή αλωνιών, απαραίτητο συμπλήρωμα του ετήσιου κύκλου του ψωμιού. Στον ευρύτερο χώρο της μονής έχουν εντοπιστεί οκτώ αλώνια.
Παρόλο το σχετικά ομαλό ανάγλυφο και την εύκολη προσπέλαση της θέσης, η διάταξη των στρώσεων του πετρώματος δίνει την εντύπωση της φυσικής οχύρωσης. Η μορφολογία του ψαμμιτικού υποβάθρου, οργανωμένου από την τεκτονική και λαξεμένου από την αιολική διάβρωση, επιτείνει την ιδιαιτερότητα της θέσης.
Ίδρυση και δομή της μονής Αγίας Σοφίας Γούρνιτσας
Ο προσδιορισμός της θέσης συναντάται από τις αρχές του 17ου αιώνα, χωρίς να είναι σαφές αν η αναφορά "Αγία Σοφία" είναι τοπωνύμιο, αγροτική εγκατάσταση, εκκλησία ή μονή. Τα οικοδομικά τεκμήρια τοποθετούν την κατασκευή τόσο του ναού, όσο και κάποιων κτισμάτων στις πρώτες δεκατίες του 17ου αιώνα, αλλά δεν επαρκούν για να επιβεβαιώσουν τη λειτουργία μονής.
Εντυπωσιακός, περίοπτος και χρονολογημένος με ασφάλεια, ο ναός της Αγίας Σοφίας στέλει στο ψηλότερο σημείο του χώρου της μονής, που σήμερα είναι ασαφώς οριοθετημένος και ταυτίζεται με το αρχαίο λατομείο. Κοντά του υπάρχει ένα δεύτερο μονόχωρο ξυλόστεγο εκκλησάκι του 18ου αιώνα, αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου και λίγο ψηλότερο ένα ακόμα μονόχωρο εκκλησάκι, λιτό και ερειπωμένο.
Στα δυτικά του καθολικού σώζεται διώροφο ορθογώνιο σπίτι σε καλή κατάσταση, που χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία του ιερέα του χωριού έως και πρόσφατα. Σε αρκετά μεγάλη απόσταση (περίπου 150μ.) διακρίνεται ένα ερειπωμένο κτίσμα του 17ου αιώνα που στέγαζε το ελαιοτριβείο του μοναστηριού.
Καθότι καταλαμβάνει μια υπερυψωμένη ράχη, η τοποθεσία της μονής δεν έχει πηγαία νερά. Οι ανάγκες της μονής - ύδρευση, τροφοδοσία του ελαιοτριβείου και ποτισμός των μεταφορικών ζώων - καλύπτονταν με τη βοήθεια ευμεγέθους κινστέρνας, η οποία συγκέντρωνε τις απορροές της γύρω ζώνης. Η κινστέρνα είναι ημιϋπόγεια, καλύπτεται από περατή καμάρα και έχει ένα κύριο άνοιγμα για την άντληση του νερού και μια μικρή θύρα για τον καθαρισμό. Ο ποτισμός των μικρών ζώων γινόταν σε μεγάλη ανοιχτή δεξαμενή συλλογής ομβρίων (λούτσα), που διακρίνεται στα ΝΑ του καθολικού.
Το καθολικό της μονής Αγίας Σοφίας Γούρνιτσας
Το καθολικό ανήκει στον τύπο του δικιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο και πεντάπλευρη αψίδα. Η τοιχοποιία του αποτελείται από ορθογώνιες λαξευτές πώρινες λιθόπλινθους κατά το ισόδομο σύστημα.
Εξωτερικά, το πιο ενδιαφέρον στοιχείο του ναού είναι ο περίτεχνος και προβεβλημένος τρούλος με το πλούσια διακοσμημένο δωδεκάπλευρο τύμπανο, ο οποίος θυμίζει τον τρούλο του νεότερου καθολικού της μονής των Αγίων Θεοδώρων Πραστείου, κοντικό κτίσμα της ίδιας περιόδου. Πάνω στον τρούλο επικάθειαται ένας δεύτερος τρουλίσκος μικρότερης διαμέτρου, που και αυτός φέρει ιδιαίτερη διακόσμηση.
Στο εσωτερικό ο ναός είναι κατάγραφος. Πάνω από την είσοδο σώζεται οκτάστιχη κτητορική επιγραφή, που δηλώνει ότι ο ναός κτίσθηκε το 1630 και αγιογραφήθηκε το 1700. Ανάμεσα στα άλλα εσωτερικά στοιχεία ξεχωρίζουν δυο αράβδωτοι κίονες σε δεύτερη χρήση.
Λεπτομέρεια οξύκορφου διακοσμητικού στοιχείου στο καθολικό της μονής Αγίας Σοφίας Γούρνιτσας
Η εκκλησία έχει δύο θύρες με τοξωτό υπέρθυρο, στη νότια και στη δυτική πλευρά, λίγο υπερυψωμένες σε σχέση με το έδαφος, άρα η πρόσβαση θα γινόταν με τη βοήθεια μικρής κλίμακας. Πάνω από τη δυτική όψη υψώνεται μονόλοβο κωδωνοστάσιο που ενσωματώνει βυζαντινό μαρμάρινο ανάγλυφο.
Η μονή Αγίας Σοφίας στον ευρύτερο πλαίσιο
Η παράδοση τοποθετεί τη μονή Αγίας Σοφίας στην κορυφή των μοναστηριών της περιοχής και της αποδίδει έναν εντελώς ξεχωριστό κοινωνικό, ιστορικό και παραγωγικό ρόλο. Τα τεκμήρια αυτής της αξιολόγησης - συναντήσεις προκρίτων και οπλαρχηγών, προεπαναστατικό σχολείο κλπ - και τα μεγέθη - αριθμός μοναχών, κτηματική περιουσία, οκάδες λαδιού κλπ - αναπαράγονται σε μεταγενέστερες αναφορές, συντηρώντας την εικόνα μιας πολυάνθρωπης και πλούσιας μονής.
Ωστόσο τα οικοδομικά κατάλοιπα δείχνουν μια συσπείρωση μικρού μεγέθους και μια παραγωγή στα μέτρα των άλλων μοναστηριακών και ιδιωτικών μονάδων. Φαίνεται ότι η μονή Αγίας Σοφίας υπήρξε μια ακόμα από τις πολλές θέσεις στη Μάνη όπου η πρόοδος των πραγμάτων βασίστηκε στους απλούς ανθρώπους - τους άφωνους μάρτυρες των κοπαδιών, τους γεωργούς με τα ξύλινα αλέτρια, τους καλόγερους που γύριζαν τα ελαιοτριβεία, τους ναυτικούς της τύχης - και κινήθηκε με την ταχύτητά τους. Τα σχεδόν πέτρινα αυτά όντα υπήρξαν τα δομικά συστατικά μιας απομονωμένης και αρχαϊκής Μάνης που διήνησε σιωπηλά τους ατελείωτους σκοτεινούς χρόνους για να φτάσει στο κατώφλι του 20ου αιώνα, όπου θα εξαϋλωθεί μέσα στις διαστάσεις του ενοποιημένου πλέον Ευρωπαϊκού κόσμου.
Διαδρομές που διέρχονται από τη μονή Αγίας Σοφίας Γούρνιτσας
Οι πεζοπορικές διαδρομές που περνούν από τη μονή Αγίας Σοφίας Γούρνιτσας είναι: η μεγάλη διασυνδετική πορεία Πετροβούνι-Κάλυβες, η διαδρομή Καρδαμύλη-Αγία Σοφία, η διαδρομή Αγία Σοφία-Μονή Σωτήρα, η διαδρομή Αγία Σοφία-Κάλυβες, η διαδρομή Αγία Σοφία-Εξωχώρι και η τοπική πορεία Πετροβούνι-Αγία Σοφία.
Οι διαδρομές προεσπελαύνονται από το μενού της σελίδας.
Πηγές: Νίκη Μεγαλομμάτη 2021. Μεταβυζαντινά μοναστηριακά συγκροτήματα με εγκαταστάσεις αγροτικής οικονομίας στη Μεσσηνιακή Μάνη. Διδακτ. Διατρ. Φιλοσοφική Σχολή ΕΚΠΑ
Κείμενο & φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide Greece
ΟΔΗΓΟΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ
Ο οδηγός Καρδαμύλη topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android μαζί με άλλες δεκάδες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece. Η Καρδαμύλη topoguide περιλαμβάνεται στην ομάδα της Πελοποννήσου. Αποκτήστε τον οδηγό Καρδαμύλη topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Καρδαμύλης topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό Καρδαμύλη topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το topoguide Greece έχει τη δυνατότητα ταυτόχρονης απεικόνισης πέντε περιοχών, επιτρέποντας έτσι την συνολική προβολή του αναλυτικού χάρτη όλης της Μάνης και την εύκολη εναλλαγή των διαδρομών, των εκατοντάδων Σημείων Ενδιαφέροντος και των δεκάδων σελίδων του οδηγού με τις αναρίθμητες φωτογραφίες.