Μονή Φανερωμένης στο Πετροβούνι
Τα μοναστήρια της Καρδαμύλης
Μονή Φανερωμένης στο Πετροβούνι
Οι μονές Καραβέλη, Φανερωμένης και Αγίας Σοφίας πάνω από την Καρδαμύλη
Πατήστε για μεγέθυνση
Οι μονές Καραβέλη, Φανερωμένης και Αγίας Σοφίας
πάνω από την Καρδαμύλη
Η μονή Φανερωμένης βρίσκεται στο ανατολικό άκρο του μικρού χωριού Πετροβούνι, που από την περίοπτη ράχη του δεσπόζει του λιμανιού της Καρδαμύλης, με την οποία συνδέεται με εξαιρετικό καλντερίμι. Από τη θέση της, η μονή Φενερωμένης αντικρίζει ισοϋψώς τη μονή Καραβέλη, από την οποία απέχει μόλις 170 μ. σε ευθεία, αν και τις χωρίζει μια ρεματιά.
Ο χώρος της μονής σηματοδοτεί το τέλος του πυκνού οικιστικού πυρήνα με τα στενά δρομάκια, όπου κυριαρχεί ο πυργος του Μαρκέα, και την αρχή της γεωργικής περιμέτρου. Το Πετροβούνι δεν έχει άλλη εκκλησία και η Παναγία Φανερωμένη υπήρξε, αν όχι ο λόγος συσπείρωσής του οικισμού, τουλάχιστον η ενοριακή και κοιμητηριακή εκκλησία του. Πράγματι, στον επίπεδο χώρο ακριβώς έξω από περίβολο της μονής βρίσκεται το κοιμητήριο του χωριού.
Το συγκρότημα της μονής Φανερωμένης στο Πετροβούνι
Το θεσμικό και αμυντικό πλαίσιο
Η κατασκευή και λειτουργία της μονής Φανερωμένης εντάσσεται στο πλέγμα των συμβόλων πλούτου και κύρους των μεγάλων τοπικών οικογενειών, τάση που αναπτύχθηκε μέσα στον 18ο αιώνα. Η δημιουργία της μονής είναι σύγχρονη πολλών άλλων παρόμοιων θεσμικών κτηρίων. Είναι γνωστό ότι στο ναό έγινε η χειροτονία του επισκόπου Μηλέας το 1743, ενώ κάπου έναν αιώνα αργότερα αναφέρεται ότι στη μονή διέμενε ο επίσκοπος Ανδρούβιστας Θεόκλητος.
Πέραν του συμβολικού χαρακτήρα, η μονή Φανερωμένης αποτέλεσε το σημαντικότερο κτίσμα του Πετροβουνίου και, μαζί με τα φυσικά χαρίσματα που επιβεβαίωνε ή προσέφερε, υπήρξε πιθανόν το πειστικότερο επιχείρημα συσπείρωσης του οικισμού στην προκείμενη θέση.
Τέλος, ο ισχυρός περίβολος και ο οριζόντιος αμυντικός εξοπλισμός της μονής συμπλήρωναν τη φυσική ασφάλεια που χάριζε το ανάγλυφο και η αυτοπροστατευόμενη δομή του οικισμού.
Ίδρυση και δομή της μονής Φανερωμένης
Με βάση αρχιτεκτονικά, οικοδομικά, ιστορικά και αγιογραφικά στοιχεία, φαίνεται ότι η μονή Φανερωμένης δημιουργήθηκε στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας. Το καθολικό ενσωματώνει πολλά κοινά στοιχεία με τους ναούς της μονής Καράβελη και τον Άγιο Σπυρίδωνα της Παλιάς Καρδαμύλης, από τα οποία άλλα μαρτυρούν μια κοινή δυτική επιρροή, όπως οι κυκλικοί φεγγίτες και τα οξυκόρυφα τόξα και άλλα, όπως η επιμελημένη τοιχοποιία από πωρόλιθο και η δεύτερη χρήση αρχιτεκτονικών μελών, δείχνουν παρόμοιες οικοδομικές τακτικές. Και τα τρία κτίσματα τοποθετούνται χρονικά στο πρώτο μισό του 18ου αιώνα.
Μια επιπλέον μαρτυρία που επιβεβαιώνει την κατασκευή του ναού ήδη από το πρώτο μισό του 18ου αιώνα είναι η (σύγχρονη ?) αναφορά της χειροτονίας του επισκόπου Μηλέας που ξέρουμε ότι έγινε στις 27/06/1743 στο συγκεκριμένο ναό.
Η δομή της μονής και οι λειτουργίες που φιλοξενήθηκαν αντιστοιχούν σε αυτές της μονής Καραβέλη, προσαρμοσμένες στον περιορισμένο χώρο του οικοπέδου. Έτσι, το καθολικό βρίσκεται στα ανατολικά του συγκροτήματος και εφάπτεται του περιβόλου. Νότιά του υψώνεται ένα επίμηκες διώροφο ορθογώνιο κτίσμα, σήμερα ερειπωμένο, που στέγαζε το ελαιοτριβείο της μονής, την αποθήκη λαδιού και μία δεξαμενή. Στα βόρεια στέκεται σχεδόν ακέραιο ένα μικρό επίσης διώροφο κτίσμα με οροφή από πλάκα οπλισμένου σκυροδέματος, τετράριχτη στέγη με κεραμίδια και κατώι με καμάρα. Το όλο κτίσμα είναι τυφλό, εκτός από μια χαμηλή τοξωτή θύρα.
Ψηλός μανδρότοιχος οριοθετεί από δυτικά και βόρεια το συγκρότημα. Η σημερινή πρόσβαση γίνεται από νεότερη πόρτα, ενώ παλιά υπήρχε τοξωτή πύλη. Έξω από τον περίβολο του μοναστηριού εντοπίστηκε ανοιχτή δεξαμενή συλλογής ομβρίων για τον ποτισμό των ζώων και νοτιότερα δύο λαξευτά στον φυσικό βράχο αλώνια.
Το καθολικό της μονής Φανερωμένης
Το καθολικό της μονής Φανερωμένης στο Πετροβούνι
Το καθολικό, αφιερωμένο στην Παναγία ως Ζωοδόχο Πηγή (ο ναός τιμά την Υπεραγία Θεοτόκο την Φανερωμένη), είναι μια μονόκλιτη τρουλαία βασιλική με τρίπλευρη αψίδα στο ιερό, διαστάσεων παρόμοιων με το καθολικό της μονής Καράβελη. Εν γένει ο ναός παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με το ναό της γειτονικής μονής, σε όλες ωστόσο τις λεπτομέρειες εμφανίζεται με απλούστερα, λιγότερα ή απόντα διακοσμητικά στοιχεία.
Η τοιχοποιΐα είναι από καλολαξεμένο πωρόλιθο κατά το ισόδομο σύστημα. Τα λίγα εμφανή τμήματα αργολιθοδομής μαρτυρούν παλιότερη οικοδομική φάση ή λείψανα προϋπάρχοντος κτηρίου.
Ο οκταγωνικός τρούλος περιβάλλεται από δικλινείς στέγες σε δυο επίπεδα, που όπως και στη μονή Καραβέλη, δίνουν την εντύπωση σταυροειδούς στέγης.
Ο ναός εσωτερικά είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες του 18ου αιώνα που έχουν ωστόσο υποστεί σημαντικές φθορές από πυρκαγιά. Μια από τις τοιχογραφίες φέρει τη χρονολογία 1771.
Ο τρούλος και το μονόλοβο καμπαναριό του καθολικού της μονής Φανερωμένης
Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε το κωδωνοστάσιο: ξεκινά με δυο στιβαρούς πεσσούς που διαμορφώνουν πρόπυλο με ογκώδη καμάρα πάνω από την κύρια θύρα και συνεχίζει με κτιστό βάθρο, πάνω στο οποίο θα στηριζόταν μνημειακή κατασκευή μεγάλου ύψους. Το έργο όμως δεν ολοκληρώθηκε και συμπληρώθηκε βιαστικά με μια απλή τοξωτή κατασκευή, από την οποία αναρτάται η καμπάνα.
Η μονή Φανερωμένης στον ευρύτερο πλαίσιο
Ο ελαιόμυλος (μηχανισμός σύνθλιψης) του ελαιοτριβείου της μονής Φανερωμένης
Η μονή Φανερωμένης φιλοξενούσε ένα από τα 3 ή 4 ελαιοτριβεία του Πετροβουνίου, συμβάλοντας σε σημαντικό βαθμό στη μεταποίηση του άφθονου πρωτογενούς προϊόντος των απέραντων ελαιώνων της περιοχής. Τα επάλληλα τεχνικά προβλήματα των οικοδομών και ειδικά του μεγάλου κτίσματος που στέγαζε το ελαιοτριβείο, δείχνουν τη αβεβαιότητα σε συνέπεια και απόδοση που εμφάνιζαν οι πρωτογονες αυτές βιοτεχνίες. Συλλειτουργώντας με τις άλλες μονάδες, η ανδρική κοινότητα της μονής σταθεροποιούσε και ασφάλιζε την παραγωγή.
Το μοναστήρι βρισκόταν σε λειτουργία μέχρι το 1945. Σήμερα είναι έρημο και αποτελεί μετόχι του Πανάγιου Τάφου.
Διαδρομές που διέρχονται από τη μονή Φανερωμένης
Οι πεζοπορικές διαδρομές που περνούν από τη μονή Φανερωμένης είναι: η μεγάλη διασυνδετική πορεία Πετροβούνι-Κάλυβες και η τοπική πορεία Καρδαμύλη-Μονή Σωτήρα.
Οι διαδρομές προεσπελαύνονται από το μενού της σελίδας.
Πηγές: Νίκη Μεγαλομμάτη 2021. Μεταβυζαντινά μοναστηριακά συγκροτήματα με εγκαταστάσεις αγροτικής οικονομίας στη Μεσσηνιακή Μάνη. Διδακτ. Διατρ. Φιλοσοφική Σχολή ΕΚΠΑ
Κείμενο & φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide Greece
ΟΔΗΓΟΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ
Ο οδηγός Καρδαμύλη topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android μαζί με άλλες δεκάδες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece. Η Καρδαμύλη topoguide περιλαμβάνεται στην ομάδα της Πελοποννήσου. Αποκτήστε τον οδηγό Καρδαμύλη topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Καρδαμύλης topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό Καρδαμύλη topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το topoguide Greece έχει τη δυνατότητα ταυτόχρονης απεικόνισης πέντε περιοχών, επιτρέποντας έτσι την συνολική προβολή του αναλυτικού χάρτη όλης της Μάνης και την εύκολη εναλλαγή των διαδρομών, των εκατοντάδων Σημείων Ενδιαφέροντος και των δεκάδων σελίδων του οδηγού με τις αναρίθμητες φωτογραφίες.