Μοναστήρια της Καρδαμύλης
Μοναστήρια της Καρδαμύλης
Στην ταραγμένη περίοδο από τους Μέσους Χρόνους μέχρι και την αρχή της ύστερης Τουρκοκρατίας, οι κάτοικοι της μεσσηνιακής Μάνης, για να προστατευτούν από την πειρατεία και τις χερσαίες επιδρομές, αναζήτησαν την καταφυγή στα φυσικά καταφύγια του βουνού: τα αόρατα οροπέδια, τα δυσπρόσιτα λαγκάδια και τα απόκρημνα σπήλαια. Η αξιοποίηση των λύσεων αυτών ολοκληρώθηκε με την οχύρωση των κρίσιμων περασμάτων.
Ωστόσο, στην τελευταία φάση της Τουρκοκρατίας, ο συνδυασμός καλύτερων συνθηκών ασφάλειας και πιο εύρυθμης οργάνωσης της αυτοκρατορίας οδήγησαν σε ανάπτυξη του εμπορίου, αύξηση του πληθυσμού με παράλληλη διεύρυνση της ανώτερης ζώνης της ήδη σαφώς στρωματοποιημένης κοινωνικής δομής.
Ως επέκταση των πιο πάνω, εμφανίστηκε η ανάγκη για τη δημιουργία νέων κέντρων, που θα έπρεπε να επιβεβαιώσουν με κατάλληλο ένδυμα την ισχύ της υφιστάμενης κοσμικής εξουσίας, να υποστηρίξουν την τοπική παραγωγή (κυρίως τη γεωργική, που διήνυε ενδόξως το τελευταίο προβιομηχανικό στάδιο της), να φυλάξουν και να διαχειριστούν το οικονομικό πλεόνασμα (κυρίως τον ατομικό, αλλά και το συλλογικό πλούτο), ενώ παράλληλα θα ανέπτυσαν το πνευματικό έργο που χρειαζόταν η περίοδος και θα συμπλήρωναν τη δύναμη των θρησκευτικών δομών. Τον εξαιρετικά σύνθετο αυτό ρόλο ανέλαβαν τα μοναστήρια.
Τα μοναστήρια της μεσσηνιακής Μάνης είναι όλα κτισμένα σε απόμακρες, κρυπτικές και φυσικά προστατευμένες τοποθεσίες, σε θέσεις που οπωσδήποτε περιλαμβάνουν κάποια πηγή νερού και κάποιους, συχνά αξιόλογους αγροτικούς πόρους και πάντα κοντά σε στρατηγικά σημεία - βατά φαράγγια, αυχένες, εισόδους περασμάτων. Ο ρόλος τους είναι στρατηγικός και κατά συνέπεια είναι σημαντικότερο να επιτευχθεί η βέλτιστη χωροταξία - με τη σωστή επιλογή των θέσεων και την κατάλληλη διασπορά μικρών μονάδων - παρά η δημιουργία μεγάλων εγκαταστάσεων.
Ως αντανάκλαση του καθαρά στρατηγικού ρόλου τους, τόσο το ανθρώπινο δυναμικό, όσο και το κτηριακό μέρος είναι περιορισμένα: το καθολικό περιβάλλεται από κοιτώνες μικρής χωρητικότητας, μια μικρή τράπεζα, βοηθητικά κτίσματα και κυρίως αγροτικές βιοτεχνικές μονάδες - αλώνια, ελαιοτριβεία, νερόμυλους, ληνούς και αποθήκες.
Με δεδομένα την αίγλη και το κύρος που τους προσέδιδε ο θρησκευτικός ρόλος τους, η θέση του ηγούμενου και των μοναχών στο γίγνεσθαι της τοπικής κοινωνίας ήταν αυτονόητα σημαντική και σε πολλές περιστάσεις καθοριστική.
Τα μοναστήρια της ζώνης επιρροής της Καρδαμύλης, από την περιοχή των παράκτιων χωριών μέχρι την κορυφογραμμή του Ταϋγέτου είναι η μονή Λυκάκη και η μονή Σωτήρος στο Βυρό και κοντά στην Καρδαμύλη, η μονή Αγίων Θεοδώρων και η μονή Αγίου Γεωργίου στο Πραστείο, η μονή Καραβέλη και η μονή Φανερωμένης στο Πετροβούνι, η μονή Αγίας Σοφίας στην Αγία Σοφία (Γούρνιτσα), η μονή Αγίου Γεωργίου στα Ρίγκλια, η μονή Αγίου Νικολάου στην Πλάτσα, η μονή Αγίου Σαμουήλ και η μονή Βαϊδενίτσας κοντά στη Σαϊδόνα, η μονή Αγίου Δημητρίου κοντά στην Κάτω Χώρα Μηλιάς, η μονή Παναγίας Φανερωμένης στην Καστάνια, η μονή Αγίου Κωνσταντίνου στα ορεινά της Καστάνιας, η μονή Παναγίας Γιάτρισας στην κορυφογραμμή του Ταϋγέτου, η μονή Αγίου Νίκωνος στο ομώνυμο όρος βόρεια του Οίτυλου, η μονή Παναγίας Καβελάρη και η μονή Φιλιατρού κοντά στη Λαγκάδα και τέλος η μονή Προφήτη Ηλία στα ορεινά της Λαγκάδας.
Ειδικά κεφάλαια με αναλυτικές περιγραφές της τοποθεσίας, του ιστορικού ίδρυσης και της δομής του μοναστηριού, καθώς και λεπτομέρειες για το βαθμό ένταξης των μονών στον τοπικό κοινωνικό και παραγωγικό ιστό παρουσιάζονται στα πιο κάτω λήμματα:
- Μονή Λυκάκη στην Καρδαμύλη
- Μονή Σωτήρος στο Εξωχώρι
- Μονή Αγίων Θεοδώρων στο Πραστείο
- Μονή Αγίου Γεωργίου στο Πραστείο
- Μονή Καραβέλη στο Πετροβούνι
- Μονή Φανερωμένης στο Πετροβούνι
- Μονή Αγίας Σοφίας στην Αγία Σοφία (Γούρνιτσα)
- Μονή Αγίου Σαμουήλ κοντά στη Σαϊδόνα
- Μονή Βαϊδενίτσας κοντά στη Σαϊδόνα
- Μονή Αγίου Γεωργίου στα Ρίγκλια
- Μονή Αγίου Νικολάου στην Πλάτσα
- Μονή Αγίου Δημητρίου κοντά στην Κάτω Χώρα Μηλιάς
- Μονή Παναγίας Γιάτρισας στην κορυφογραμμή του Ταϋγέτου
- Μονή Αγίου Κωνσταντίνου στα ορεινά της Καστάνιας
- Μονή Παναγίας Φανερωμένης στην Καστάνια
- Μονή Αγίου Νίκωνος στο ομώνυμο όρος, βόρεια του Οίτυλου, προσπελάσιμο από το χωριό Άγιος Νίκων
- Μονή Παναγίας Καβελάρη κοντά στη Λαγκάδα
- Μονή Προφήτη Ηλία στα ορεινά της Λαγκάδας
- Μονή Φιλιατρού κοντά στη Λαγκάδα
Τα μοναστήρια της Καρδαμύλης
Το σημαντικότερο οικονομικό και κοινωνικό κέντρο της περιοχής, η Καρδαμύλη, όντας η ίδια εκτεθειμένη στις ευκαιρίες αλλά και τις απειλές της θάλασσας, διέσπειρε τα σημεία στήριξής της στην αόρατη, αδιάγνωστη και αυτοπροστατευόμενη ενδοχώρα της, που δεν είναι άλλη από το σκοτεινό φαράγγι του Βυρού.
Εκεί οι άρχοντες της Καρδαμύλης ίδρυσαν τις μονές Λυκάκη και Σωτήρα, ολιγάνθρωπα αλλά καλά οργανωμένα βιοτεχνικά κέντρα, εξοπλισμένα με ελαιοτριβεία και νερόμυλους. Οι θέσεις που επιλέχθηκαν γειτνιάζουν με πηγές - τις οποίες και δεσμεύουν - και είναι ταυτόχρονα προσβάσιμες από τις Κάλυβες και το Εξωχώρι αντίστοιχα και μπορούν να εξυπηρετήσουν όλη τη ζώνη από τα Τσέρια μέχρι τη Σαϊδόνα.
Μονές στο Πραστείο και το Πετροβούνι
Το καθολικό της μονής Αγίων Θεοδώρων στο Πραστείο
Χάρη στην ασφαλή και περίοπτη θέση του, αλλά και λόγω των σημαντικών λατομείων πωρόλιθου, το Πραστείο υπήρξε ο πολυανθρωπότερος και μακροβιότερος οικισμός της περιοχής της Καρδαμύλης. Οι άρχοντες του χωριού, μαζί με τους προεστούς του γειτονικού Πετροβουνίου, ίδρυσαν στην περίμετρο των οικισμών τέσσερις μονές, παλαιότερη εκ των οποίων είναι η σπουδαία μονή Αγίων Θεοδώρων και ακολουθούν οι μονές Αγίου Γεωργίου, Καραβέλη και Παναγίας Φανερωμένης.
Μονές στα Ρίγκλια και την Πλάτσα
Δύο μικρές μονές, του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Νικολάου λειτούργησαν στα Ρίγκλια και την Πλάτσα αντίστοιχα. Η μονή Αγίου Γεωργίου κτίστηκε, στο πρότυπο πολλών άλλων μονών της περιοχής, σε προφυλαγμένη θέση πάνω από το φαράγγι της Τέπενης, ενώ η μονή Αγίου Νικολάου της Πλάτσας βρίσκεται μέσα στο χωριό.
Οι φύλακες του Ταϋγέτου
Το καθολικό της μονής Παναγίας Φανερωμένης στην Καστάνια
Οι αντικρυστές μονές Αγίου Σαμουήλ και Βαϊδενίτσαςπλαισιώνουν το ξεκίνημα του παλιού δρόμου από τη Σαϊδόνα προς το δάσος της Βασιλικής. Καταμεσής της δυτικής εισόδου του περάσματος στέκει απειλητικός και ετοιμοπόλεμος ο πύργος του Κιτρινιάρη.
Στα περάσματα πάνω από τη Μηλιά και την Καστάνια ιδρύθηκαν οι μονές Αγίου Δημητρίου, κοντά στην Κάτω Χώρα και οι μονές Αγίου Κωνσταντίνου και Παναγίας Φανερωμένης στα ορεινά της Καστάνιας.
Πάνω από όλο αυτό το δίκτυο φυλακείων στέκει το κορυφαίο μοναστήρι της περιοχής, η μονή Παναγίας Γιάτρισας. Η περίοπτη και ισχυρά οχυρωμένη μονή βρίσκεται στην κορυφογραμμή του Ταϋγέτου, στον καίριο αυχένα ανάμεσα στο τέλος του δύσβατου Κεντρικού Ταϋγέτου και το ξεκίνημα του δυσπρόσιτου Ζυγού.
Τα καμινοβίγλια της νότιας μεθορίου
Οι μονές Αγίου Νίκωνος, Προφήτη Ηλία, Φιλιατρού και Παναγίας Καβελάρη μαζί με τη Τσίγκου συγκροτούν μια ομάδα σημείων στήριξης στην ορεινή και δυσπρόσιτη περιοχή ανάμεσα στη Λαγκάδα, το Οίτυλο και την ελάχιστα κατοικημένη ζώνη της ακτής. Τα πέντε αυτά μοναστήρια, που υπήρξαν όλα ολιγάνθρωπα και έζησαν την ίδια συγκεκριμένη περίοδο, κάλυπταν τη φύλαξη και τη διακίνηση μυνημάτων ανάμεσα στις ενότητες της Καρδαμύλης και της Αρεόπολης. Η μετάδοση των μυνημάτων γινόταν με το άναμα φωτιάς, μια τεχνική που προέρχεται από τις αρχαίες φρυκτωρίες και συνεχίζεται με τα βυζαντινά καμινοβίγλια.
Κείμενο και φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος
topoguide Greece
ΟΔΗΓΟΙ ΤΗΣ ΜΑΝΗΣ
Ο οδηγός Καρδαμύλη topoguide είναι διαθέσιμος για συσκευές Android μαζί με άλλες δεκάδες περιοχές της Ελλάδας, μέσα στη γενική εφαρμογή topoguide Greece. Η Καρδαμύλη topoguide περιλαμβάνεται στην ομάδα της Πελοποννήσου. Αποκτήστε τον οδηγό Καρδαμύλη topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή.
Ο οδηγός Καρδαμύλης topoguide είναι επίσης διαθέσιμος για συσκευές iOS (iPhone και iPad) μέσα από την γενική εφαρμογή πεζοπορικών περιοχών topoguide Greece. Αποκτήστε τον οδηγό Καρδαμύλη topoguide ως in-app purchase μέσα από την εφαρμογή, από την ομάδα της Πελοποννήσου.
Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το topoguide Greece έχει τη δυνατότητα ταυτόχρονης απεικόνισης πέντε περιοχών, επιτρέποντας έτσι την συνολική προβολή του αναλυτικού χάρτη όλης της Μάνης και την εύκολη εναλλαγή των διαδρομών, των εκατοντάδων Σημείων Ενδιαφέροντος και των δεκάδων σελίδων του οδηγού με τις αναρίθμητες φωτογραφίες.