Τα μοναστήρια της Καρδαμύλης

Μονή Αγίων Θεοδώρων στο Πραστείο

Tο Πραστείο (αρχικά Προάστειο) βρίσκεται σε μια χαρισματική θέση: απλώνεται σε ελαφρά επικλινές οροπέδιο, ψηλά και σε ασφαλή απόσταση από την ακτή, προφυλαγμένο με μια σειρά βράχινων ζωναριών και μέσα στη ζώνη εξόρυξης πωρολίθων. Ο οικισμός υπήρξε για ένα διάστημα έδρα επισκοπής και τόπος εγκατάστασης των Μελισσηνών, οικογένειας ευγενών του ύστερου Βυζαντίου. Ως αποτέλεσμα, 50 από τα 250 περίπου κτίσματά του είναι εκκλησίες. Όλες είναι αξιόλογες και πολλές διασώζουν στοιχεία της πριν την Τουρκοκρατία ναοδομίας.

Ανάμεσα στον τεράστιο αυτόν μνημειακό πλούτο, σημαντικότερη από ιστορικής και αρχιτεκτονικής πλευράς είναι ο ναός των Αγίων Θεοδώρων, η πρώτη εκκλησία που κτίστηκε από τους Mελισσηνούς, ένας εντυπωσιακό κτίσμα που διατηρεί την τεχνοτροπία των εκκλησιών του Mυστρά.

Η τοποθεσία

Η μονή Αγίων Θεοδώρων κτίστηκε σε μικρή αλλά ικανή απόσταση από το όριο του συνεκτικού πολυγώνου του Πραστείου, μέσα στην αγροτική ζώνη του οικισμού. Σήμερα η θέση περιβάλλεται από τις ξερολιθιές οριοθέτησης των κτημάτων.

Ίδρυση και δομή της μονής Αγίων Θεοδώρων

Με βάση τον τύπο, τη διαμόρφωση των όγκων και του τρούλου, τον κεραμοπλαστικό διάκοσμο και τις τοιχογραφίες θεωρείται ότι ο ναός των Αγίων Θεοδώρων κτίστηκε στα μέσα του 13ου αιώνα, πιθανόν στο πλαίσιο μιας προσπάθειας των Mελισσηνών ανάδειξης του Πραστείου ως θρησκευτικού κέντρου.

Τα βοηθητικά κτίσματα της μονής αρθρώνονταν γύρω από το καθολικό και προστατεύονταν από αρκετά ψηλό περίβολο με κύρια πύλη και παραπόρτι. Από την υποδομή αυτή απομένουν τα ερείπια μεγάλου ορθογώνιου κτίσματος (μακρυνάρι) του 1704, δηλαδή της νεότερης φάσης της μονής, κατάλοιπα φούρνου, λείψανα ενός ακόμη ορθογώνιου κτίσματος στα ΝΔ και διάφοροι λιθοσωροί αδιάγνωστης οικοδομικής και κάτοψης.

Το μακρυνάρι των Αγίων Θεοδώρων ήταν κτισμένο, κατά το πρότυπο ανάλογων κτηρίων της Μάνης, από αργολιθοδομή με ενισχυτικές ξυλοδεσιές (σενάζια) με λαξευτούς πωρόλιθους στις γωνίες. Στα ανατολικά υήρχε εξώστης (ηλιακό) και τετράπλευρο κτίσμα με μεγαλιθική τοιχοποιία. Στα ανατολικά και νότια του μακρυναριού διαμορφώνεται καμαροσκέπαστος χώρος, που εφάπτονταν του περιβόλου της μονής. Τέλος εκτιμάται ότι σε τετράγωνο κτίσμα αναγνωρίζεται η δομή μικρού πύργου.

Δεν υπάρχει πηγαίο νερό στη θέση - όπως και σε όλο το υψίπεδο του Πραστείου - και οι ανάγκες της μονής καλύπτονταν με την οικεία στη Μάνη τεχνική της συλλογής ομβρίων και της αποθήκευσής τους σε κινστέρνες και επιχωμένα πιθάρια. Σήμερα, στα ΒΑ του καθολικού διακρίνεται επί του εδάφους ανοιχτή δεξαμενή (λάκκος) για τη συλλογή των ομβρίων.

Πιθανόν λόγω τοπικών σεισμών, το παλιό καθολικό υπέστη σοβαρές ζημιές και εγκαταλείφθηκε. Τότε ή λίγο μετά, πάντως κατά το πρώτο μισό του 17ου αι. και πολύ κοντά στη βυζαντινή εκκλησία, κτίστηκε νεότερο καθολικό της μονής, σταυροειδής τρίκλιτη βασιλική με δωδεκάπλευρο τρούλο, που αφιερώθηκε στους Αγίους Θεοδώρους, αλλά και στην Kοίμηση της Θεοτόκου (δισυπόστατη). Η προσεγμένη τοιχοποιΐα είναι από ορθογωνισμένο λαξευτό πωρόλιθο και κτισμένη κατά το ισόδομο σύστημα. Την περίοδο αυτή φαίνεται ότι η μονή λειτουργούσε ως γυναικεία.

Το καθολικό της μονής Αγίων Θεοδώρων

Το καθολικό της μονής Αγίων Θεοδώρων ανήκει στον τύπο του δίστυλου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με εξαγωνικό τρούλο ναού και η κατασκευή του τοποθετείται στα μέσα του 13ου αιώνα.

Ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος απηχεί επιδράσεις της αρχιτεκτονικής παράδοσης του Δεσποτάτου του Μωρέως.

Σώζονται δύο στρώματα τοιχογραφιών, του 13ου και του 17ου αιώνα αντίστοιχα. Στο κτιστό τέμπλο του ναού αποκαλύφθηκε παράσταση ένθρονου Αγίου Νικολάου, του 13ου αιώνα, γεγονός που υποδεικνύει ότι ο ναός ήταν αρχικά αφιερωμένος στον επίσκοπο Μύρων Νικόλαο.

Το καθολικό είχε υποστεί μεγάλες ζημιές από φθορά και σεισμό. Ο τρούλος είχε σχεδόν ολοκληρωτικά καταστραφεί. Στα τέλη του 20ου αιώνα, το μνημείο δέχθηκε ποικίλες και μάλλον άστοχες παρεμβάσεις συντήρησης και τελικά αποκαταστάθηκε από την οικεία 5η Eφορεία Bυζαντινών Aρχαιοτήτων το 2007. Σήμερα βρίσκεται σε καλή κατάσταση, αλλά δεν είναι επισκέψιμο εσωτερικά. Στον περιβάλλοντα χώρο έχει τοποθετηθεί επεξηγηματική πινακίδα.

Η μονή Αγίων Θεοδώρων μέσα στο αγροτικό τοπίο της περιοχής

Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τη λειτουργία, την κτηματική περιουσία, το μέγεθος της μοναστικής κοινότητας, το πνευματικό έργο και τις άλλες δραστηριότητες της μονής. Αντίστοιχα, δεν είναι διαθέσιμα στοιχεία για τον αμυντικό ρόλο της, που δεν φαίνεται να υπήρξε ιδιαίτερος, δεδομένου του εύτρωτου της θέσης και της γειτνίασης του Πραστείου, που είχε δομή μεσαιωνικού οχυρωμένου οικισμού. Τέλος, εκτός από ένα αλώνι στα ανατολικά, δεν εντοπίστηκαν βιοτεχνικές ή άλλες υποδομές παραγωγής. Έτσι φαίνεται ότι ενταγμένο στο γεωργικό τοπίο του υψιπέδου, η μονή Αγίων Θεοδώρων μάλλον ενσωματωνόταν στην αγροτική ζωή της περιοχής παρά τη στήριζε ή τη συμπλήρωνε.

Διαδρομές που διέρχονται από τη μονή Αγίων Θεοδώρων

Οι πεζοπορικές διαδρομές που περνούν από τη μονή Αγίων Θεοδώρων είναι η μεγάλη διασυνδετική πορεία Πραστείο-Σαϊδόνα.

Πιο σύντομες είναι οι τοπικές πορείες Πετροβούνι-Πραστείο, Πραστείο-Καλαμίτσι και Πραστείο-Παραλία Φονέα.

Οι διαδρομές προεσπελαύνονται από το μενού της σελίδας.

Πηγές: Νίκη Μεγαλομμάτη 2021. Μεταβυζαντινά μοναστηριακά συγκροτήματα με εγκαταστάσεις αγροτικής οικονομίας στη Μεσσηνιακή Μάνη. Διδακτ. Διατρ. Φιλοσοφική Σχολή ΕΚΠΑ
Κείμενο & φωτογραφίες: Τ. Αδαμακόπουλος